1989 BAHAR EYLEMLERİ: DAHRENDORF’UN TOPLUMSAL ÇATIŞMA TEORİSİ PERSPEKTİFİNDEN BİR İNCELEME

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: ICMEB'24 Özel Sayı, 511 - 531, 30.10.2024

Serter Oran

https://doi.org/10.17130/ijmeb.1497679

Öz

1989 Bahar Eylemleri, Türkiye’de 1980’lerin sonunda yaşanan siyasal, ekonomik ve toplumsal dönüşümlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan, işçi sınıfının yeniden örgütlenmesi ve haklarını savunması için başlatılan geniş çaplı bir sınıf harekettir. Bu hareket, özellikle 12 Eylül darbesinin ardından sınırlandırılan ekonomik ve sosyal hakların geri kazanılması ve 24 Ocak kararlarıyla artan mutlak yoksulluğun giderilmesi gibi talepleri barındırmaktadır. Bahar Eylemlerine öncülük eden sendikalar, işçilerin ücret artışı, çalışma koşullarının iyileştirilmesi, sosyal hakların genişletilmesi ve siyasi özgürlüklerin sağlanması gibi taleplerine güçlü bir şekilde vurgu yapmıştır. Eylemler, 1987-1990 yılları arasında en yoğun şekilde gerçekleşmiş ve işçilerin birlik, dayanışma ve mücadele ruhunu güçlendirmiştir. Bahar Eylemleri, Türkiye’de emek tarihi açısından bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. İşçi sınıfının ekonomik ve sosyal haklarının büyük ölçüde baskı altına alındığı 12 Eylül rejiminde, Bahar Eylemlerinde sergilenen sınıf aidiyeti yine 12 Eylül sonrası yaratılan yeni düzenin varlığını da tehdit edeceği yönünden endişe yaratmıştır. Ne var ki Bahar Eylemleri, şiddet ortamı kırmış ve yeni bir dönem başlatmıştır. Bu çalışmada, 1989 Bahar Eylemlerinin çağdaş sınıf teorileri ışığında nasıl anlaşılması gerektiği sorusuna yanıt aranmaktadır. Bu soruya yanıt vermek için Ralf Dahrendorf’un sınıf teorisi ekseninde 1989 Bahar Eylemlerinin ortaya çıkış nedenleri, siyasi ve ideolojik hedefleri, örgütsel yapısı ve toplumsal sonuçları ele alınarak sınıfsal bir çıkarsama ve analiz yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bahar Eylemleri, Sınıf, Toplumsal Hareketler, Ralf Dahrendorf

1989 SPRING MOVEMENTS: AN ANALYSIS FROM THE PERSPECTIVE OF DAHRENDORF’S SOCIAL CONFLICT THEORY

Öz

The 1989 Spring Protests constituted a significant class movement that emerged as a consequence of the political, economic and social transformations that occurred in Turkey towards the end of the 1980s. The protests were initiated with the objective of reorganising the working class and defending its rights. The movement's demands include the restoration of economic and social rights that were curtailed following the 12th September coup d'état and the elimination of absolute poverty, which has increased in conjunction with the 24th January decisions. The trade unions spearheading the Spring Actions placed considerable emphasis on the workers' demands for wage increases, enhanced working conditions, the expansion of social rights and political freedoms. The protests reached their zenith between 1987 and 1990, during which time they served to reinforce the spirit of unity, solidarity and struggle among the working class. The Spring Actions are regarded as a pivotal moment in the history of labour in Turkey. During the 12th September regime, when the economic and social rights of the working class were largely suppressed, the class affiliation exhibited in the Spring Actions again gave rise to concerns that it would threaten the existence of the new order created after 12th September. However, the Spring Protests marked a turning point, effectively ending the violent atmosphere and inaugurating a new era. The objective of this study is to ascertain how the Spring Protests of 1989 should be interpreted in the context of contemporary class theories. In order to respond to this question, the class theory proposed by Ralf Dahrendorf will be employed to examine the factors that led to the occurrence of the 1989 Spring Protests, including their political and ideological objectives, organisational structure, and social consequences.

Anahtar Kelimeler

Spring Movements, Class, Social Movements, Ralf Dahrendorf

Kaynakça

• Akça, İ., Bekmen, A., & Özden, B.A. (Ed.). (2018). Yeni türkiye’ye varan yol neoliberal hegemonyanın inşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Albo, G. (2009). The crisis of neoliberalism and the ımpasse of the union movement. Retrived from https://www.yorku.ca/albo/docs/2009/relay26_albo.pdf Accessed 06.06.2024.
• Alkan, D., & Çetinkaya, M. (Ed.). (2015). Tanzimattan günümüze Türkiye işçi sınıfı tarihi: 1839-2014. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aron, R. (1988). Power, modernity and sociology. USA: Gower Publishing.
• Aron, R. (2016). Sınıf mücadelesi: sanayi toplumu üzerine yeni dersler. (E. Güngör, Çev.) İstanbul: Dergah.
• Atabaki, T., & Brockett, D. G. (Ed.). (2012). Osmanlı devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde emek tarihi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Baştürk, Ş. (2012). Çalışma sosyolojisi. İçinde Z. Sungur Taşdemir (Ed.). Çalışma yaşamında toplumsal tabakalaşma ve sınıf tartışmaları. (s. 118-153). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Biggs, M. (2002). Strikes as sequences of ınteraction. Social Science History, 26, 583 - 617.
• Birelma, A., Işıklı, E., & Sert, H. (2023). The stubborn persistence of working-class protest in Turkey in an age of authoritarian neoliberalism. Turkish Studies, 25, 64 - 91.
• Chan, C., & Ngai, P. (2009). The making of a new working class? a study of collective actions of migrant workers in South China. The China Quarterly, 198, 287 - 303.
• Çelik, A. (1996). Bahar eylemleri. Türkiye sendikacılık ansiklopedisi içinde (c. 1, s. 103-104). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Çelik, A. (2010). Vesayetten siyasete Türkiye’de sendikacılık 1946-1967. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelik, A. (2015). İşçi sınıfının ayağa kalktığı yıllar. Retrived from https://bianet.org/yazi/isci-sinifinin-ayaga-kalktigi-yillar-161305 Accessed 03.06.2024.
• Çelik, A. (2021). Dönemin sendika uzmanı gözüyle “89 bahar eylemleri”. Retrived from https://www.youtube.com/watch?v=lPzEYM4zNj8&t=28s Accessed 08.05.2024.
• Çelik, A. (2023). Türkiye’nin 1980’li yılları İçinde M.K. Kaynar (Ed.). Dipten gelen dalga: yoksullaşan işçi sınıfının direnişi ve 1989 bahar eylemleri. (s.699-712). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dahrendorf, R. (1959). Class and class conflict in ındustrial society. Stanford: Stanford University Press.
• Dahrendorf, R. (1967), Conflict after class new perspectives on the theory of social and political conflict. London: Logmans.
• Dixon, M., & Roscigno, V. (2003). Status, networks, and social movement participation: the case of striking workers. American Journal of Sociology, 108, 1292 - 1327.
• Doğan, G.M. (2010). When neoliberalism confronts the moral of workers: the final spring of turkish labor Unions, Europeaen Journal of Turkish Studies. 11, 1-21.
• Doğan, G.M. (2010). Yeni türkiye’ye varan yol neoliberal hegemonyanın inşası İçinde İ. Akça, A. Bekmen & A. B Özden (Ed.). Örgütlü işçi hareketinin sindirilmesi. (s. 261-278). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eğilmez, M. (2020). Türkiye ekonomisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erdinç, I. (2020). Local dynamics as a resource for labour protests: the case of wildcat strikes in the metal industry in Turkey, 2012-2016. Global Labour Journal, 11, 206-221.
• Erdoğan, U. (2021). Sanayi toplumları bağlamında Dahrendorf'’un sınıf anlayışı. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(41), 1457-1489.
• Erkilet, A. (2013). Toplumsal yapı ve değişim kuramları. İstanbul: Hece Yayınları.
• Fougner, T., & Kurtoğlu, A. (2011). Transnational labour solidarity and social movement unionism: insights from and beyond a women workers' strike in Turkey. Wiley-Blackwell: British Journal of Industrial Relations. 49(2), 353-375.
• Gibson, K., & Graham, J. (2010). Bildiğimiz kapitalizmin sonu siyasal aklın iktisadi eleştirisi. (Z. Gambetti, Çev.). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Giddens, A. (1975). The class structure of the advanced societies. NY: Harper & Row.
• Gramsci, A. (1971). Selections from the prison notebooks of Antonio Gramsci. London: Lawrence and Wishart. Isaac, L, McKane, R, & Jacobs, A. (2022). Pitting the working class against ıtself: solidarity, strikebreaking, and strike outcomes in the early US labor movement. Social Science History, 46, 315 – 348.
• Kaynar, M. K. (Ed.). (2023). Türkiye’nin 1980’li yılları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koç, Y. (1998). 100 Soruda Türkiye’de işçi sınıfı ve sendikacılık hareketi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Koç, Y. (2003). Türkiye’de işçi sınıfı ve sendikacılık hareketi tarihi. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Koç, Y. (2019). 1980'den günümüze ve yarına türkiye işçi sınıfı ve sendikacılık hareketi (derleme). Ankara: Epos Yayınları.
• Koç, Y. (2021). 1989 baharından 2021 güzüne sınıf hareketleri. Retrived from https://www.youtube.com/watch?v=LMX47Sf0HUo&t=701s Accessed 01.05.2024.
• Koçak, H. (2014). Camın işçileri: Paşabahçe işçilerinin sınıf olma öyküsü. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Makal, A. (1997). Osmanlı imparatorluğunda çalışma ilişkileri 1850-1920. Ankara: İmge Kitabevi.
• Makal, A. (1999). Türkiye’de tek partili dönemde çalışma ilişkileri 1923-1946. Ankara: İmge Kitabevi.
• Makal. A. (2002). Türkiye’de çok partili dönemde çalışma ilişkileri 1946-1963. Ankara: İmge Kitabevi.
• Makal, A. Çelik, A. & Koçak, H. (Ed.). (2016). Sınıf, sendika ve siyaset: Türkiye emek tarihinden kesitler. Ankara: İmge Kitabevi.
• Makal, A. (2021). Ameleden işçiye. İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Marx, K., & Engels, F. (2002). Komünist manifesto. (M. Erdost, Çev.).Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2021). Kapital Cilt 1. (N. Satlıgan ve M. Selik, Çev.). İstanbul: Yordam Yayınları.
• Mello, B. (2007). Political process and the development of labor insurgency in Turkey, 1945–80. Social Movement Studies, 6, 207 - 225.
• Miliband, R. (1969). The state in capitalist society. NY: Basic Books Inc.
• Mills Wright, C. (2000). The power elite. USA: Oxord Unicersity Press.
• Özuğurlu, M. (2011). The TEKEL resistance movement: Reminiscences on class struggle. Capital & Class, 35, 179 - 187.
• Özveri, M. (2016). Yasaklarla şekillenmiş endüstri ilişkileri sistemi ve 2015 metal işçileri direnişi. Çalışma ve Toplum Dergisi, 49(2), 701-724.
• Poulantzas, N. (1975). Classes in contemporary capitalism. London: NLB
• Ritzer, G. (2012). Modern sosyoloji kuramları. (H. Hüler, Çev.). Ankara: De Ki Yayınları.
• Robinson, R. V. & Kelley, J. (1979). Class as conceived by Marx and Dahrendorf: effects on ıncome inequality and politics in the United States and Great Britain. American Sociological Review, 44(1), 38 - 58.
• Satı, B. (2021). Working-Class women, gender, and union politics in Turkey, 1965–1980. International Labor and Working-Class History, 100, 87 - 108.
• Slattery, M. (2011). Sosyolojide temel fikirler. (C. Özdemir, Çev.). Bursa: Sentez Yayınları.
• Sungur-Taşdemir, Z. (Ed.). (2012). Çalışma sosyolojisi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Thompson, E. P. (2004). İngiliz işçi sınıfının oluşumu. (U. Kocabaşoğlu, Çev.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Şafak, C. (2012). Büyük grev 1977. İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Şafak, C. (2015). Ereğli 1965-1980 çelik işçileri. İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Şafak, C. (2017). Morrison’un yapı işçileri. İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Şimşek, S. (2004). New social movements in Turkey since 1980. Turkish Studies, 5, 111 - 139.
• Tanör, B., Boratav, K., & Akşin, S. (2000). Türkiye tarihi: bugünkü Türkiye 1980-1995. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Taş, Y. (2012). Toplumsal sınıfların değişim sürecinde sendikalar ve sendikaların geleceği, Emek ve Toplum. 1(1), 60-80.
• Temel, K. (2021). Sınıf analizinde kültüralizme doğru: çağdaş sınıf yaklaşımlarının seyri. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 17(61), 168-201.
• Turner, B. S. (2010). Ralf Dahrendorf on citizenship and life chances. Citizenship Studies, 14(2), 237-244.
• Uçkan Hekimler, B. (2019). Türkiye’de kamu sektöründe yeni bir endüstri ilişkileri sistemine geçişin habercisi: kamu kesimi toplu iş sözleşmesi çerçeve anlaşma protokolleri. Çalışma ve Toplum, 61(2), 903-916.
• Weber, M. (2017). Ekonomik eylem. (L.Boyacı, Çev.). İstanbul: Yarın Yayınları.
• Weber, M. (2018). Ekonomi ve toplum cilt 1.(L.Boyacı, Çev.). İstanbul: Yarın Yayınları.
• Wright, E. O. (2014). Sınıf analizine aklaşımlar. (V. S. Öğütle, Çev.). İstanbul: NotaBene Yayınları.
• Wright, E. O. (2016). Sınıflar. İstanbul: NotaBene Yayınları.