Mardin’deki Camilerin Minare Yapısı

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 76 - 88, 31.10.2021

Merve Baday

Öz

İslam sanatının en önemli mimari unsurlarından birisi camilerdir. Camiler, İslami düşüncenin mimari bir tezahürüdür. Minareler zamanla cami mimarisinin temel parçası olarak kabul edilmiş ve şehirlerin simgesi haline gelmiştir. Caminin her bir bölümü ayrı bir anlam ifade etmekte iken minareler de soyutluğu ve sonsuzluğu temsil etmektedir. Minareler İslam sanatında ihtiyaçtan dolayı ortaya çıkmakla beraber zamanla gelenek hâline gelmiş ve kendisini geliştirmiştir. Cami mimarisi büyük İslam devletlerinin başa geçmesi ve dönüşüme uğraması ile günümüzdeki haline gelmiştir. Çoğu camilerde minarelerin sonradan inşa edilmesi bu duruma bir örnek teşkil etmektedir. Minarelerin çeşitleri inşa edildiği bölgelerden etkilenerek yapılmıştır. Bu bağlamda Hristiyanların Çan kulelerindeki detayları anımsatan birçok biçim minarelerde de mevcuttur. Minare sanatı dönemin başa geçenlerinin sanatsal zevkinden etkilendiğinden dolayı, değişiklik gösterebilmektedir. Minareleri incelerken her bir detayı belirli anlamlar içermekte iken kimi noktaları bize yapıldığı dönem hakkında bilgiler vermektedir. Özellikle minarelerin üzerinde yer alan yazıların incelenmesi dönem hakkında bir fikir sahibi olmayı sağlamaktadır. Genel olarak Mardin’deki camilerin minareleri kare kaideye sahip olan ve silindirik gövde ile yükselen klasik bir yapıya sahiptir. Bu makalede, İslam sanatı açısından minarelerin ne ifade ettiği, İslam sanatının neyi yansıttığı, minarelerin bölüm ve çeşitleri ile Mardin’de yer alan Mardin Ulu Cami, Abdüllatif Cami, Melik Mahmud Cami gibi camilerin minare yapısı incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mardin, Minare, Mardin Camileri, Mardin Ulu Cami, Abdüllatif Cami, İslami Minare Mimarisi

Minaret Construction Of Mosques in Mardin

Öz

One of the most important architectural elements of Islamic art is mosques. Mosques are an architectural sign of Islamic thought. Minarets have been accepted as the basic part of mosque architecture over time and have become the symbols of cities. While each part of the mosque has a different meaning, the minarets represent abstraction and infinity. Although minarets have emerged out of necessity in Islamic art, they have become a tradition over time and developed themselves. Mosque architecture has become what it is today with the domination and transformation of the great Islamic states. The later construction of minarets in most mosques is an example of this situation. The types of minarets have been made by being influenced by the regions where they have been built. In this context, many forms reminding the details in the bell towers of the Christians are also present in the minarets. Minaret art can vary, as it is influenced by the artistic taste of the leaders of the period. While examining the minarets, each detail contains certain meanings, while some points give us information about the period they have been built. Examining especially the writings on the minarets provides an idea about the period. In general, the minarets of the mosques in Mardin have a classical structure with a square base and rising with a cylindrical body. In this article, it will be tried to examine what minarets mean in terms of Islamic art, what Islamic art reflects, the sections and types of minarets, and the minaret structure of mosques in Mardin such as Mardin Ulu Mosque, Abdüllatif Mosque, Melik Mahmud Mosque.

Anahtar Kelimeler

Mardin, Minaret, Mosques in Mardin, Great Mosques of Mardin, Abdüllatif Mosque, İslamic Minaret Architecture

Kaynakça

• Altun, A. (1978). Anadolu’da Artuklu Devri Türk Mimarisi’nin Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Altun, A. (2011). Mardin’de Türk Devri Mimarisi. İstanbul: Acar Basım.
• Altun, A., (1991). “Artuklu Sanatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. III, s. 418-419.
• Altun, A., (1998). Abdullatif Camii, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, c. I, s. 255-256.
• Altun, A., (2006). Mardin Ulu Camii ve Çifte Minareler Üzerine Birkaç Not. Vakıflar Dergisi, (9): 191-200.
• Arseven, C. E., (1950). Türk Sanatı Tarihi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Aslanapa, O., (2007). Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıç ve Gelişmesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Asri, Ç., (2004). Mesleme b. Muhalled, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. XXIX, s. 319-320.
• Bektaşoğlu, M. (2009). Anadolu’da Türk İslâm Sanatı. Ankara: Dib Yayınları.
• Bilici, Z. K. (2018). Anadolu Selçuklu Çağı Mirası. Ankara: Arkadaş Basım.
• Bozkurt, N. ve Küçükaşçı, M. S., (2004). “Mescid-i Nebevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. XXIX, Ankara: s. 281-290).
• Çağlayan, M., (2017). Mardin Ortaçağ Anıtları ve Yapım Teknikleri. İstanbul: Hiper Yayıncılık.
• Çam, N., (2012). Ulu Cami, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. XLII, s. 80-81.
• Çebi, M., S., (2015). İsviçre’deki Minare Karşıtı Referandum Afişlerinde İslamofobi’nin Söylemsel İnşası. Bilig, (73): 100-136.
• Eken, G., (2006). 19. Yüzyıl Mardin Vakıfları Üzerine. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (20): 233-253.
• Erdal, Z., (2017), Mardin Ulu Cami Üzerine Yeni Görüşler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2): 433-446.
• Eroğlu, Ö. (2016). İslam Sanatı. İstanbul: Tekhne Yayınları.
• Garaudy, R. ( 2014). İslam’ın Aynası Camiler. (Çeviren Cemal Aydın), İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları. Göyünç, N. (1991). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Grabar, O. (2004). İslam Sanatının Oluşumu. (Çev. Nuran Yavuz), İstanbul: Kanat Yayınları.
• Güler, A. (1998). Mardin Folkloru Gelenek-Görenekler. Ankara: Marev.
• Gündüz, F., (2005). “Minare”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. XXX, İstanbul: s. 98-101.
• Hasol, D., (2009). Mimarlık Cep Sözlüğü. İstanbul: Yem Yayın.
• Hattstein, M. ve Delius, P. (2007). İslam Sanatı ve Mimarisi. Literatür Yayıncılık.
• Kurşat, M. E. (2005). Mardin Kent Dokusu ve Gelişim Potansiyeli. İzmir.
• Maner, Ç. (2006). Yılların Tanığı Mardin ve Çevresi Gezi Rehberi. İstanbul: Marev.
• Nevin, S. vd., (2013). Mardin Kültür Envanteri. İstanbul: Özgül Matbaacılık.
• Noyan, S. (2005). Yıldızlara Yakın Şehir Mardin. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Olgaç, F., (2002). Mardin. Mardin: Mardin Şehir Rehberi Yayını.
• Özçakı, M.,(2018). “Yorumlanan Cami Mimarisi”. Ulakbilge Dergisi, 6 (23): 459-483.
• Özer, A., (2018). Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Doğrudan Demokrasi Arasındaki Çatışma “Minare Yasağı”. Akademik Hassasiyetler, 5(9): 37-52.
• Özgültekin, R. vd. (2003). Tarihi ve Kültürüyle Siverek. Ankara: Siverek Kaymakamlığı Yayınları.
• Öztürkatalay, L. (1995). Mardin ve Mardinliler. İstanbul: Marev.
• Sami, Ş., (2017). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Saylan, A. (2014). Artuklu Dönemi Camilerindeki Bezemeler. Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı, s. 72-148.
• Sönmez, N. (1997). Osmanlı Dönemi Yapı ve Malzeme Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Turan, O. (2004). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Url 1: https://www.kulturportali.gov.tr (Erişim Tarihi: 04.05.2019).
• Uysal, A., O., (1990). Anadolu Selçuklularından Erken Osmanlı Dönemine Minare Biçimindeki Gelişmeleri. DTCF Dergisi, 33(1-2): 505-532.
• Ünver, A., S. (2010). Mardin Mimari Anıtlarından Tezyini Yorumlar. İstanbul: Numune Matbaacılık.