Şer’iye Sicillerine Göre On Dokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Mardin Kent Mimarisi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 72 - 84, 30.04.2023

Menci Eye

Öz

Osmanlı Devleti'nin gelişme döneminde, her alanda olduğu gibi, kent mimarisi alanında da önemli değişimlerin ortaya çıktığı söylenebilir. Osmanlı Devleti’nin ve toplumunun kentleşme karşısında geliştirdikleri çözümler araştırılmaya değer bir konudur. Buna bağlı olarak nispeten sosyal, ekonomik ve adli sistemin önemli kayıtları arasında yer alan temel kaynaklar şer’iye sicilleridir denilebilir ve bu sicillerin önemli oranda günümüze kadar ulaşabildiği bilgisi özellikle vurgulanabilir. Şer’iye sicilleri, hemen hemen birçok konuda bilgi barındırdığı gibi kentlerin yerleşimi, gelişimi, mimari dokusu konusunda da oldukça önemli bilgiler barındırırlar. Bu konu bağlamında siciller bir bölgenin sosyo-ekonomik durumunun anlaşılmasına yardımcı olan kaynakların başında gelir.
Sonuç olarak bu çalışmada; XIX. yüzyılın ikinci yarısında şer’iye sicilleri baz alınarak, genelde Osmanlı ve özelde ise Mardin kent mimarisi üzerine odaklanılacaktır. Kentin mahalleleri ve yerleşimi, evlerin iç-dış mimarisi, kat sayısı, oda adedi ve özellikleri, evlerin yapı malzemesi, alım-satım fiyatları, Müslüman ile gayrimüslim evleri arasındaki benzerlik veya farklılıklar, birlikte yaşama tecrübesinin mimariye etkileri, kentsel veya münferit mimari sorunların nasıl çözümlendiği gibi sorulara şer’iye sicilleri ve Mardin şer’iye sicilleri üzerinden cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Şer’iye Sicilleri, Kent, Kent Mimarisi, Mardin Kent Mimarisi

Teşekkür

Emeği geçen hocalarıma sonsuz saygı ve hürmetlerimi iletiyorum... Rabbime emanet olunuz inşallah...

Cıty Archıtecture In The Second Half Of The Nıneteenth Century Accordıng To The Paragra Shaıra Regısters

Öz

It can be said that during the development period of the Ottoman Empire, important changes occurred in the field of urban architecture, as in every field. The solutions developed by the Ottoman Empire and its society in the face of urbanization are worth exploring. Accordingly, relatively one of the main sources among the most important records of the social, economic and judicial system is the sherry register it can be said and these registers importance has survived to the present day that she can reach especially cen be highlighted sher’iye records almost contain information on many subjects as well as very important information about the settlement, development and architectural texture of the cities. In this context, Sher’iye registers are one of the primary sources that help to understand the socio-economic situation of a region.
As a result in this study, in the light of Sher’iye registers in the second half of XIXth century, the focus will be on the Ottoman city architecture and especially focusing on Mardin city architecture will be centered upon. Neighborhoods and settlement of the city, interior and exterior architecture of the houses, purchase and sale prices, similarities or differences between Muslim and non-Muslim houses, the effects of living together on architecture, how urban or individual architectural problems are resolved, etc. Answers will be sought through Sharia Registers and Mardin Sharia Registers.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Sher’iye Registers, Province, Mardin Province, Mardin city architecture of Mardin

Kaynakça

• Borçin, N. (2020). Kent Mimarisi İçerisinde Değişime Uğramış Yapılar ve Nesnelerin Resimsel Yüzeylerde Plastik Çözümlemeleri. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bal, S. (2015) “Osmanlı’nın Son Döneminden Cumhuriyete Geçiş Sürecinde Uşak’ta Gündelik Yaşama Dair Bir Bakış”. Akademi Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.3, S.21, 59-68.
• Bayartan, M. (2008). “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, C.10, S.1, 157-175.
• Çınar, D. (2020). “Osmanlı Klasik Döneminde Kent Sembolleri”. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, C.7, S.63, 3871-3880.
• Düzbakar, Ö. (2003). “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.4, S.5, 97-108.
• Düzbakar, Ö. (2008). “17. Yüzyıl Bursa Şer’iye Sicillerine Göre Konut ve Konut Terminolojisi”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.9, S.14, 87-96.
• Demir, M. M. (2010). Mardin Kent Çalışması. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehirlerindeki ‘Mahalle’nin’ İşlev ve Nitelikleri Üzerine, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları IV Yayınları.
• Eye, M. (2020). 234 Numaralı Mardin Şer’iye Sicil Defteri Metin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H.1288-1289/M.1871-1872), Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Faroqhı, S. (2000). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gönül, A. (2017). Erken Dönem Osmanlı Kentlerinden Bursa ve Üsküp’ün Kentsel ve Mimari Gelişiminin 14. Yüzyıldan Günümüze Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Fakültesi.
• Güler, M. (2011). “Kentsel Haklar, Kapitalizm ve Katılım”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, C.66, S.1, 49-71.
• Gümüş, M. (2002). Mardin Kent Çalışması, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Işık, Z. (2020). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Çorum Şer’iye Sicillerine Göre Gayrimüslimlerin Sosyal Çevreyle İlişkileri (1839-1909)”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.19, S.2, 1043-1081.
• Kankal, A., Özcoşar, İ., Güneş, H. H., Gürhan, V., (2007), 248 Numaralı Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, Mardin İhtisas Kütüphanesi Yayın No:12, İstanbul İmak.
• Keleş, R. (2005). “Kent ve Kültür Üzerine”, Atatürk Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Mülkiye Dergisi, C.29, S.246, 9-18.
• Kuban, D. (2007). Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Yem Yayınları.
• Kankal, A., Özcoşar, İ., Güneş, H. H., Gürhan, V., (2007), 183 Numaralı Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, Mardin İhtisas Kütüphanesi Yayın No:12, İstanbul: İmak.
• Mumford, L. (2013). Tarih Boyunca Kent: Kökenleri, Geçirdiği Değişimler ve Geleceği, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Özcoşar, İ., Güneş, H. H., (2007a), 193 Numaralı Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, Mardin İhtisas Kütüphanesi Yayın No:12, İstanbul İmak.
• Özcoşar, İ., Güneş, H. H., Dinç, F., (Ed. Kankal A.), (2007b), 235 Numaralı Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, Mardin İhtisas Kütüphanesi Yayın No:12, İstanbul: İmak.
• Özcoşar İ., Güneş, H.H., (2007c), 238 Numaralı Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, Mardin İhtisas Kütüphanesi Yayın No:12, İstanbul: İmak.
• Ökmen, M. Görmez, K. (2016). İbn-i Haldun Düşüncesinde Kent, Dora Yayınları.
• Özbalaban, S. O. (2015). Osmanlı’da Mahalle, Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özaba, F. (2019). “Rodosçuk’ta Ev Mimarisi, Ev Eşyaları ve Giyim Kuşam (1531 Numaralı Rodosçuk Şer’iye Sicili Işığında),Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, C.2, S.4, 259-282.
• Sağlam, S. (2014). 244 Numaralı Mardin Şer’iye Sicili (Hicri.177-80/Miladi.1860-63), (Yüksek Lisans Tezi), Batman: Batman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sarıcaoğlu, B., (2011). Trabzon Mimarlık ve Sanat Tarihi Literatürü: Bibliyografya, Dizin ve Değerlendirme, Yüksek Lisans Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Şimşek, N. (2014). “Mardin Geleneksel Konutlarında Değişim”, İstanbul Teknik Üniversitesi Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.13, S.49, 411-425.
• Şengül, A. B. (2017). “Mardin’de Kültürlerarası Yaşam: Konut Mimarisi Bağlamında Bir Değerlendirme”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.27, 7-60.
• Tekdal, D. (2009). 208 Numaralı Mardin Şer’iye Sicili (Metin Transkripsiyonu ve Değerlendirme), (Yüksek Lisans Tezi), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Tunçer, M. (2013). “Mardin’in Korunması ve UNESCO Dünya Miras Listesine Girmesi”, İdeal Kent Dergisi, C.4, S.9. 94-113.
• Yücesoy, S. (2021). Tarihi Mardin Evleri’nin Kültürel Bellekte İç Mekân Analizi: Savur Evi Örneği, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Yılmaz, F. Yetkin, S. (2002). İzmir Kent Tarihi (Tarihi Kent ve Kentlilik), İzmir Liseleri Sertifikalı Kent Tarihi Konferansları Projesi.
• 234 Numaralı Mardin Şer’iye Sicil Defteri (H.1288-1289/M.1871-1872).