Archaic Elements in the Novel “Ak Topraklar”

Yıl 2025, Sayı: 14, 123 - 146, 28.12.2025

Elif Özkan

https://doi.org/10.51540/ijof.1810977

Öz

Ak Topraklar is a novel by Emine Işınsu, written with a national sensibility and drawing its subject from history. Reality and fiction intertwine in historical novels. In these novels, a creation is constructed upon reality, drawing on historical events and heroes. Therefore, the author doesn't focus solely on the events and heroes; also makes choices about the using language. The events in "Ak Topraklar" take place in the 11th century, and the novel depicts the Turkish people struggle to establish Anatolia as their homeland. In terms of Turkish language history, this century corresponds to the period described through epics, when the Oghuz, for various reasons, were unable to create a written language. Therefore, in keeping with the time period and the subject matter, the author has brought closer the novel's language and style to the Dede Korkut which mentioned about Oghuz life is recounted through epic tales. In this regard, the author included in his work many archaic elements that have fallen out of use or whose usage area has narrowed in the written language of Turkey Turkish, and these elements constitute the subject of the study. The study identifies words and grammatical elements that have fallen out of use in Turkish but appear in the novel. Using a historical comparative method, it investigates whether these elements existed in periods preceding Turkish. Information is provided on how and in what senses the elements identified as occurring in historical periods were used. A study that can be considered as a kind of dictionary and grammar essay has been prepared for the archaic elements, whose meanings and functions in the novel are also explained.

Anahtar Kelimeler

archaic element , vocabulary , grammar , Emine Işınsu , Ak Topraklar

Ak Topraklar Romanında Eskicil (Arkaik) Unsurlar

Öz

Ak Topraklar, Emine Işınsu’nun millî bir duyarlılıkla kaleme aldığı, konusunu tarihten alan romanıdır. Tarihî romanlarda gerçeklik ve kurgu iç içedir. Bu tür romanlarda tarihî olay ve kahramanlardan hareketle gerçeklik üzerine inşa edilen bir yaratma söz konusudur. Dolayısıyla yazar, yalnızca olay ve kahramanlara odaklanmaz. Kullanacağı dile yönelik seçim de yapar. Ak Topraklar’da yer alan olaylar 11. yüzyılda geçer ve roman boyunca Türklerin Anadolu’yu yurt edinme mücadelesi anlatılır. Türk dili tarihî bakımından bu yüzyıl, Oğuzların çeşitli nedenlerle yazı dili oluşturamadığı destanlarla açıklanan dönemine tekabül eder. Bu nedenle yazar, olay zamanı ve konuya uygun olarak romanın dil ve üslubunu Oğuzların yaşamının destansı hikâyelerle anlatıldığı Dede Korkut’a yaklaştırmıştır. Bu bakımdan yazar, Türkiye Türkçesi yazı dilinde kullanımdan düşmüş ya da kullanım alanı daralmış pek çok eskicil (arkaik) unsura eserinde yer vermiş ve bu unsurlar, çalışmanın konusunu oluşturmuştur. Çalışmada, Türkiye Türkçesinde kullanımdan düşmüş olan fakat romanda geçen sözcüklerle dil bilgisel unsurların neler olduğu tespit edilmiştir. Tarihî karşılaştırmalı bir yöntemle ele alınan bu unsurların Türkiye Türkçesinden önceki devrelerde geçip geçmedikleri araştırılmıştır. Tarihî devrelerde geçtiği tespit edilen unsurların ne şekilde ve hangi anlamda kullanıldıklarına ilişkin bilgiler verilmiştir. Romandaki anlam ve işlevleri de açıklanan eskicil (arkaik) unsurlara yönelik bir tür sözlük ve dil bilgisi denemesi sayılabilecek bir çalışma hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

arkaik unsur , söz varlığı , dil bilgisi , Emine Işınsu , Ak Topraklar

Kaynakça

• Argunşah, H. (1990). Türk edebiyatında tarihî roman (Türk tarihiyle ilgili). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Argunşah, H. (2020). Ak Topraklar’a dair... (H. Sarı ve Y. Koşar, Haz.). Emine Işınsu armağanı 2 (s. 247-249) içinde. Ihlamur Kitap.
• Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. Kesit Yayınları.
• Akar, A. (2018). Eski Türkçeden Oğuzcaya saklantılar. Ş. Doğan ve M. S. Güneş (Ed.), Köktürk yazısının okunuşundan 125. yılında Orhun’dan Anadolu’ya uluslararası Türkoloji sempozyumu, bildiriler kitabı (1. Cilt, s. 25-31) içinde. Kesit Yayınları.
• Ata, A. (2014). Harezm-Altın Ordu Türkçesi. Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• Caferoğlu, A. (1972). Yunus Emre’de arhaik unsurlar. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi [TDED], 20, 1-10.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford University Press.
• Çelik, Y. (2002). Tarih ve tarihî roman arasındaki ilişki tarihî romanda kişiler. Bilig, (22), 49-68.
• Demir, N. (2013). Kip ekleriyle kurulan birleşik fiiller. Prof. Dr. Leyla Karahan armağanı (s. 389-398) içinde. Akçağ Yayınları.
• Dilçin, C. (2018). Yeni tarama sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eckmann, J. (2011). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi üzerine araştırmalar. (O. F. Sertkaya, Haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2010). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Akçağ Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro Basımevi.
• Ergin, M. (2004). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım.
• Ergin, M. (2008). Dede Korkut kitabı - 1. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut kitabı - 2 indeks – gramer. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ertekinoğlu, S. (2017). “Yılbız” sözcüğü üzerine. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (34), 99-108.
• Gözütok, A. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Gülensoy, T. (2010). Türkçe el kitabı. Akçağ Yayınları.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü o-z. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. ve Boz. E. (2010). Eski Anadolu Türkçesi. Gazi Kitabevi.
• Gülsevin, G. (2015). Arkaik- periferik kavramı ve bu kavramın tarihî Batı Rumeli Türkçesi ağızlarının tespitindeki önemi. The Journal of Academic Social Science Studies, 3(32), 1-12.
• Güner, G. (2013). Kıpçak Türkçesi grameri. Kesit Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar. Millî Eğitim Basımevi.
• Hacıeminoğlu, N. (2013). Karahanlı Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Engin Yayınevi.
• Gemici, M. (2020). Ak topraklarda bin yıl... (H. Sarı ve Y. Koşar, Haz.), Emine Işınsu armağanı 2 (s. 263-265) içinde. Ihlamur Kitap.
• Işınsu, E. (2022). Ak topraklar. Bilge Kültür Sanat.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2019). Dilbilim sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kanar, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi sözlüğü. Say Yayınları.
• Karaağaç, G. (2018). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin temeli Oğuz Türkçesinin gelişimi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2019). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, M. (2003). Çağataycadaki eskicil öğeler üzerine. A. Ata ve M. Ölmez (Ed.). Mustafa Canpolat armağanı (s. 135-142) içinde. Şafak Matbaası.
• Özkan, E. (2014). Dede Korkut Kitabı’nın Vatikan nüshasının tarihî ve etimolojik sözlüğü. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Salan, E. (2021). Eski Anadolu Türkçesindeki belirtme durumları üzerine bazı düşünceler. Ö. K. Aydemir, İ. N. Uysal ve F. Öztürk Ed., Prof. Dr. Hacı Ömer Karpuz’a armağan Türkçeye saygı (s. 387-404) içinde. Palet Yayınları.
• Şahin, H. (2009). Eski Anadolu Türkçesi. Akçağ Yayınları.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. Türk Dilleri Araştırma Dizisi: 9.
• Tekin, T. (2014). Orhon yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tezcan, S. ve Boeschoten, H. (2006). Dede Korkut oğuznameleri. Yapı Kredi Yayınları.
• Tolkun, S. (2020). Doğu Türkçesi tarihî metinlerinde -(X)p turur biçimbiriminin kullanımı üzerine. Uluslararası İdil-Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi, 2(3), 1-27.
• Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2019). Tarama sözlüğü I, II, V. (Ö. A. Aksoy, ve D. Dilçin, Haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Alkış. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Arkuru. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Bala. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Bay. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Betik. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Bürçek. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Çaşıt. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Evdeş. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Eyitmek. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Gökçek. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Gökçeklik. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Görklü. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). İçre. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). İmdi. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Karımak. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Karındaş. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Kim. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Kös. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Leşker. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Od. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Ol. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Tamu. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Toy. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Uçmak. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Yağı. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Yalıncak. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Yazı. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Yetirmek. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Yunmak. Sozluk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük içinde. 10 Eylül, 2025, tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk, V. (2009). Türkülerde eski (arkaik) sözler. Turkish Studies, 4 (8), 83-88. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.940
• Trabant, J. (2009). Dil / söz ve yazının gelişimi. Runik Kitap.
• Ünlü, S. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2012). Karahanlı Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Üşenmez, E. (2014). Eski Anadolu Türkçesi’nde arkaik (eski) öğeler. Akademik Kitaplar.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual Yabancı Dil Yayınları.