Kahramanmaraş Depremleri Etrafında Oluşan Memoratlarda Rüya

Yıl 2025, Sayı: 14, 194 - 207, 28.12.2025

Ahmet Şükrü Somuncu

https://doi.org/10.51540/ijof.1818806

Öz

Memoratların felaket zamanlarında, bireylerin psikolojik ihtiyaçlarına cevaben üretildiği bilinmektedir. Bu “çalışmanın konusu” 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli gerçekleşen depremler etrafında anlatılmış memoratlar ve bu memoratlarda yer alan rüyalardır. İncelenen memorat metinleri Kahramanmaraş depremleri çevresinde anlatılan memoratlar ile “sınırlandırılmış”, deprem etkisi dışında anlatılan memoratlar çalışmaya dahil edilmemiştir. Çalışmanın amacı ise memorat türünün günümüzde canlılığını nasıl koruduğuna dikkat çekmektir. Deprem gibi felaketlerin halk anlatıları üzerindeki etkilerini ortaya koymak, rüyanın memorat metinlerinde çok işlevsel bir biçimde yer aldığını göstermek de “çalışmanın amaçları”ndandır. Bahsi geçen amaçlar doğrultusunda öncelikle afet-kültür ilişkisinden söz edilerek halk anlatılarının afetlerden nasıl etkilendiği üzerinde durulmuş, memorat türü hakkında bilgiler verilmiştir. Rüya kavramından, rüyanın başka milletlerde ve farklı dinlerde nasıl yorumlandığından ve ayrıca Türk kültüründe ve İslam inancında içerdiği anlamlarından söz edilmiştir. “Doküman analizi yöntemi” ile tespit edilen ve incelenen memorat metinlerinde rüyaların nasıl yer aldığı açıklanmış, rüyalar içerdikleri simgesel değerler ve mitolojik izler gibi açılardan değerlendirilmiştir. Rüyanın bazı kültürlerde haber veren bir boyutunun olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada incelenen memoratlardaki rüyalar da iki tür haber vermektedir. Bunlar olumlu ve olumsuz haberlerdir. Rüyalar, kurtarıcı işlevindeki rüyalar ve felaket habercisi işlevindeki rüyalar olarak iki başlıkta ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş , afet-kültür , deprem , memorat , rüya , işlev

Dream In The Memoratives Around The Kahramanmaras Earthquakes

Öz

It is known that memoirs are produced in response to the psychological needs of individuals during times of disaster. The subject of this study is memoirs and the dreams contained within them, which were narrated around the earthquakes that occurred centered in Kahramanmaraş on February 6, 2023. The memoir texts examined are "limited" to those narrated around the Kahramanmaraş earthquakes; memoirs narrated outside the context of the earthquake are not included in the study. The aim of the study is to draw attention to how the memorat genre maintains its vitality today. Revealing the effects of disasters like earthquakes on folk narratives and demonstrating the highly functional role of dreams in memorat texts are also among the "objectives of the study." In line with these objectives, the study first discusses the relationship between disaster and culture, focusing on how folk narratives are affected by disasters, and provides information about the memorat genre. This study discusses the concept of dreams, how dreams are interpreted in other nations and religions, and their meanings within Turkish culture and Islamic belief. Using "document analysis," the study explains how dreams are depicted in the memorat texts examined, evaluating them from perspectives such as their symbolic value and mythological traces. It is known that dreams have a prophetic dimension in some cultures. The dreams in the memorat texts examined in this study convey two types of messages: positive and negative. Dreams are categorized into two main types: those with a salvific function and those that herald disaster.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş , disaster-culture , earthequake , memorate , dream , function

Kaynakça

• Abraham, K. (2017). Rüyalar ve mitler. (E. N. Gökçe, Çev.). Pinhan Yayıncılık.
• Akıncı, M. (2024). Eski Türklerde köpeğin sosyo-ekonomik konumu. Süleyman Demirel Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (62), 389-400.
• Aslan, F. ve Türksever, Z. (2014). İstanbul folklorunda şehitlik etrafında oluşan halk inançları, uygulamalar ve memoratlar: Edirnekapı şehitliği örneği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 51(51), 27-62.
• Balaban, T. (2015). Hz. Ali merkezli bir ölüm memoratına dair değerlendirmeler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Velî Araştırmaları Dergisi, (73), 89-103.
• Bars, M. E. (2015). Türk kültüründe rüya ve Battal Gazi Destanı’nda işlevleri. İnternational Journal of Language Academy, 3(1), 73-93.
• Bascom, W. R. (2019). Folklorun dört işlevi. (F. Çalış, Çev.), (M. Ö. Oğuz ve S. Gürçayır Teke, Haz.), Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (4. Baskı, s. 71-87) içinde. Geleneksel Yayınları.
• Bayat, F. (2016). Türk mitolojik sistemi 2 kutsal dişi mitolojik ana, umay paradigmasında ilkel mitolojik kategoriler iyeler ve demonoloji. Ötüken Yayınları.
• Bayat, F. (2017). Türk mitolojik sistemi 1 ontolojik ve epistemolojik balamda Türk mitolojisi. (4. Baskı). Ötüken Yayınları.
• Boyraz, Ş. (2008). Sözlü anlatıların sürekliliği üzerine düşünceler. Folklor / Edebiyat, (54), 105-118.
• Çetin, H. (2012). Ağaç motifli Osmanlı saltanat rüyasının tabir ilmi açısından değerlendirilmesi. Akademik Bakış, 5(10), 25-38.
• Çevirme, H. (2024). Türkiye’de 2019-2023 yılları arasında sosyal bilimler alanında yazılmış bilimsel makalelerde afet ve kültür ilişkisi. TYB Akademi, 40, 57-72.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Türk halk kültüründe memoratlar ve halk inançları. (2. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Dégh, L. (2006). Halk anlatısı. (Z. Karagülle, Çev.), (M. Ö. Oğuz vd. Haz.), Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 1, (s.133-152) içinde. Geleneksel Yayınları.
• Erdal, T. (2024). 6 Şubat 2023 depremlerinin mitik, teolojik ve psiko-sosyal yansımaları. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 12(39), 262-284.
• Eren, M. (2010). Sembol dilinin bir örneği olarak rüyalar: Türk kültüründe ölüme yorumlanan rüyalar. Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, 5(4), 1074-1099.
• Freud, S. (1999). Psikanalize yeni giriş dersleri. (4. Baskı). (Selçuk Budak, Çev.). Öteki Yayınevi.
• Freud, S. (2020). Rüyaların yorumu. (7. Baskı). (D. Muradoğlu, Çev.). Say Yayınları.
• Fromm, E. (2017). Rüyalar masallar mitler sembol dilinin çözümlenmesi. (3. Baskı), Say Yayınları.
• Günay, U. (2011). Türkiye’de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. (5. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Hallaç, A. T. (2018). Memorat kavramının tanımlarındaki belirsizlik ve bir tanım denemesi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 2(2), 181-211. https://doi.org/10.34083/akaded.447435
• Rüya. https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/sayfa.php?CILT=1&SAYFA=465 (Erişim tarihi: 24.10.2025).
• Kızıldağ, H. (2017). Ariflerin menkıbeleri’nde rüya ve işlevsel yansımaları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (57), 608-624.
• Malinowski, B. (1990). Büyü, bilim ve din. (S.Özkal, Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Özdal, A. (2023). 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremi ağıt-destanlarının işlevsel analizi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (11), 390-406.
• Özdal, A. (2025). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremi memoratları. Çizgi Kitabevi.
• Schimmel, A. (2005). Halifenin rüyaları İslamda rüya ve rüya tabiri. Kabalcı Yayınları.
• Schimmel, A. (2022). Sayıların gizemi (M. Küpüşoğlu, Çev.). (5. Baskı). Alfa Yayınları.
• Türkçe sözlük (2011). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, M. (2022). “Tabuta sığmayanlar” adlı programda tespit edilen rüya memoratları üzerine bir inceleme. KÜLTÜRK, (5), 85-114.