On The Forms And Functıons of Affıxes Expressıng The Instrumental Case in Eastern Dıalect Groups

Yıl 2025, Sayı: 14, 91 - 103, 28.12.2025

Burhan Baran , Recep Gündüz

Öz

Suffixes that indicate the instrumental case are those that attach to nouns with functions such as means, time, manner, or cause, and typically link the noun to the verb. This study focuses on the forms and functions of suffixes that express the instrumental case in Eastern Anatolian dialects. In these dialects, the suffixes +nAn, +InAn, +lA, +DAn, +lAn, +nA, and +n serve this function. In previous dialect studies, these suffixes have generally been examined through a limited number of word-level examples. In contrast, this study analyzes the suffixes collectively within the Eastern dialect group, specifying their usage patterns and functions within the full sentence context. The aim of this study is to present these suffixes comprehensively with examples, thereby contributing to research that seeks to reveal the similarities and differences among dialect groups. For this article, studies related to Eastern Anatolian dialects were used as sources. The compilation sections of the referenced works were scanned to identify the suffixes indicating the instrumental case. The identified suffixes were extracted along with the words and sentences in which they appeared, and these sentences were then transcribed into standard Turkish. Subsequently, the usage patterns and syntactic functions of the suffixes were analyzed.

Anahtar Kelimeler

Eastern Anatolian dialects , instrumental case suffix , suffix function and usage.

Doğu Grubu Ağızlarında Vasıta Durumunu Karşılayan Eklerin Kullanım Şekilleri ve İşlevleri Üzerine

Öz

Vasıta durumunu karşılayan ekler; araç, zaman, durum, neden gibi işlevlerle isme gelen ve onu genellikle fiile bağlayan eklerdir. Bu çalışmada doğu grubu ağızlarında vasıta durumunu karşılayan eklerin kullanım şekilleri ve işlevleri üzerinde durulmuştur. Doğu grubu ağızlarında +nAn, +InAn, +lA, +DAn, +lAn, +nA, +n ekleri, vasıta durumunu karşılayan eklerdir. Bu ekler, ağız çalışmalarını inceleyen çalışmalarda sözcük bazında sınırlı sayıda örnek üzerinden ele alınmıştır. Bu çalışmadaysa ekler, doğu grubu ağızlarında toplu olarak sözcüğün geçtiği cümleyle birlikte kullanım şekilleri ve işlevleri belirtilmek suretiyle incelenmiştir. Çalışmanın amacı bu ekleri, toplu bir şekilde örnekleriyle birlikte vermek ağız gruplarının benzer ve farklı yönlerini ortaya koymak için yapılan çalışmalara katkıda bulunmaktır. Bu makale için, doğu grubu ağızlarıyla ilgili çalışmalar kaynak olarak alınmıştır. Sözü edilen çalışmaların derleme bölümleri taranmak suretiyle vasıta durumunu karşılayan ekler tespit edilmiştir. Derlemelerde geçen ekler geçtiği sözcük ve cümleyle birlikte alınmış, ardından cümleler standart Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Daha sonra eklerin kullanım şekilleri ve cümledeki işlevleri ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Doğu grubu ağızları , vasıta durum eki , ek işlevi ve kullanımı.

Kaynakça

• Baran, B. (2006). Orta Türkçede isim çekim eklerinin kullanılış şekilleri ve fonksiyonları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Başkan, A. (2012). Bismil ağzı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Buran, A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın yöresi ağızları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Buran, A. (2011). Türkiye Türkçesi ağızlarının tasnifleri üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 22 (1). 41-54.
• Çanak, F. (2019). Palu merkez ağzı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Efendioğlu, S. (2018). Ağrı ili ağızlarından derlemeler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22 (3), 1415-1435.
• Erbaşı, Y. (2019). Ardahan ili Damal ilçesi ağzı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Ercilasun, A. B. (2002). Kars ili ağızları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (1992). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım Yayım Dağıtım.
• Erten, M. (1994). Diyarbakır ağzı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökçür, E. (2006). Van ve merkez köyleri ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Gökçür, E. (2012). Van Gölü havzası ağızları. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Gönen M. E. (2003). Van Gölü kuzey havzası ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Güngör, H. (2017). Tunceli ili ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• İpek, B. (2008). Türk dilinde vasıta hâli. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (23). 63-97.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2011). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koç, A. (2021). Iğdır ili Ağızları. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koruk, Ö. (2019). Yusufeli ağzı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Küçüker, P. (1988). Bingöl merkez ilçe ve köyleri ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Olcay, S. (1995). Erzurum ağzı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. (1997). Urfa merkez ağzı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. ve Boz, E. (2001). Diyarbakır ili Çüngüş ve Çermik yöresi ağzı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. ve Boz, E. (2009). Siverek merkez ağzı. Gazi Kitabevi.
• Özek, F. (2009). Doğu grubu ağızlarında ünlü uyumlarının bozulması. Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 1(1). 135-146.
• Özek, F. (2016). Kemaliye ağzı. Kesit Yayınları.
• Özek, F. ve Sağlam, B. (2014). +DAn çıkma hȃli ekinin vasıta ve bulunma hȃli işlevi üzerine. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science, 24 (2). 13-18.
• Özer, O. (1990). Karlıova ve yöresi ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Özkan, N. (2001). Hȃl ekleri kalıplaşmaları ve sebepleri üzerinde bir değerlendirme. İlmi Araştırmalar, (12). 153-165.
• Özmen, Ş. (2007). Muş merkez ağzı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Polat, F. (2000). Şavşat ve yöresi ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Sağır, M. (1995). Erzincan ve yöresi ağızları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sani, S. Ö. (1990). Gümüşhane kültür araştırmaları ve yöre ağızları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sebni, M. (2010). Kağızman yerli ağzı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kafkas Üniversitesi.
• Sökmen, İ. (2011). Bismil Türkmen ağzı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Tosun, İ. (2016). Ardahan ili ağızlarının ses ve şekil özellikleri. Payda Yayıncılık.
• Tuğluk, M. E. (2022). Diyarbakır yöresi söz varlığı. Efe Akademik Yayıncılık.
• Ünal, M. S. (2024). Türkiye Türkçesi ağızlarında vasıta ve çıkma hâli eklerinin nöbetleşmesi üzerine. Dil Araştırmaları, (35). 277-292.
• Ünlü, E. (2015). Gümüşhane ili Şiran ve Köse ilçeleri ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Adıyaman Üniversitesi.
• Yaşurgan, N. (2019). Bitlis merkez ağzı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Adıyaman Üniversitesi.