BAĞDATLI RÛHÎ’NİN DİVANINDA İKTİBAS ÖRNEKLERİ

Yıl 2020, Sayı: 3, 26 - 36, 30.06.2020

Muhammed Felat Aktan , İzzet Eser

Öz

Divan şiirinde muhteva, şekle oranla daha geniş bir yapıya sahiptir. Klasik edebiyat, başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere, hadisler, menkıbeler, kıssalar, tasavvuf gibi birçok dinî motiften beslenir. Kaynaklık etmesi bakımından Kur’an-ı Kerim’in ve hadislerin divan şiirinde kullanımı azımsanmayacak ölçüdedir. Kur’an-ı Kerim ve hadislerin klasik şiirde kullanımı iktibas sanatını ortaya çıkarmıştır. Sözü pekiştirmek, ifadeye canlılık kazandırmak için birçok divan şairi iktibas sanatına başvurmuş, manzum olarak kaleme aldıkları eserlerin birçoğunda kaynak olarak iktibaslara yer vermiştir. Divan şiirinde teceddüd olarak adlandırdığımız yenileşme dönemine kadar âyet ve hadislerin nakıs ya da tam şekliyle uygulanıp kullanılması iktibas olarak tanımlanmıştır. Yenileşme akabinde iktibas edilen metinler çok çeşitlenmiştir. Birçok ibare bu kategoriye alınmıştır. Başta Terkîb-i Bend olmak üzere divanıyla tanınan Rûhî’nin, eserlerinde dinî unsurlara yer verdiği görülmüştür. Bu unsurlar arasında âyet ve hadis iktibasları da mevcuttur. Çalışmamızda âyetler bütünlük açısından tam ve nakıs olmak üzere ele alınmış, akabinde lafzen ve telmih yoluyla iki alt başlıkta incelenmiştir. Bağdatlı Rȗhȋ’nin daha çok nakıs iktibastan yararlandığı, tam iktibasa çok az başvurduğu görülmüştür. Âyetlerin Sûre ve numaraları beyitlerin sonunda verilmiş, âyetler sonrasında hadislerin iktibaslarının divanda kullanımı incelenmiştir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla 24 âyetin divanda iktibas olarak kullanıldığı görülür. Bu âyetlerin bir kısmı telmih yoluyla kullanılırken büyük çoğunluğu lafzî iktibas olarak kullanılmıştır. Bağdatlı Rûhî ’nin divanında tespit edilen dört hadis-i şerif mevcuttur. Çalışmamızın giriş bölümünde iktibasın tanımı ve şair Rûhî’nin dini unsurlara ne kadar sıklıkta yer verdiği, akabinde âyetlerin bütünlük açısından kullanımı, daha sonra lafzî ve telmih yoluyla kullanımı ardından hadis iktibaslarının şairin divanında kullanımı ile ilgili bilgiler yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Rûhî, İktibas, Âyet, Hadis

Kaynakça

• Ak, Coşkun (2001). Bağdatlı Rûhî Dîvânı, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa. Altuntaş, İ. Hakkı (2010) Divan-ı İlahiyat ve Açıklaması, C.1, Buhara Yayıncılık, İstanbul. Canan, İbrahim (2003). Kütub-ı Sitte Hadis Ansiklopedisi, Akçağ Yayınları, Ankara. Erkul, Rasih (2017). “Birrî Mehmed Dede Divânı'nda Âyetlerden İktibâslar”. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 15, S. 3, s. 97-104 Kadıoğlu İdris (2004). Bağdatlı Rûhî’nin Terkîb Bendinde Sosyal Gerçekler ve Tenkit, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBARD)(4), 205-234. Karagöz, İsmail; Paçacı, İbrahim (2006). Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara. Keleş, Reyhan (2016). Divan Şiirinde Âyet ve Hadis İktibasları, Kitabevi Yayınları, İstanbul. Komisyon (1986). Hu, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C.11, Gelişim Yayınları, İstanbul. Külekçi, Numan (1999). Edebî Sanatlar, II. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara. Nalçacıgil Çopur, Emel (2019). İktibas Sanatı ve Mazmun, Hikmet-akademik edebiyat dergisi (Online) , (10) , 165-179. Saraç, M.Yekta (2006). İktibas Klâsik Edebiyat Bilgisi- Belâgat, Gökkubbe Yayınları, İstanbul. Uzun, Mustafa İsmet (2000). “İktibas” DİA, C.22, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları”, İstanbul. Yazır, (2014). Elmalılı Hamdi Kuran-ı Kerim ve Meali, Haktan Yayınevi, Konya. Yılmaz, Mehmet (1992). Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler, Enderun Yayınevi, İstanbul. http://www.kuranmeali.com [Erişim: 16.04.2020] http://www.shamela.ws [Erişim: 10.05.2020]