MODERN DÜZYAZIDA İNSAN VE DÜNYA MODELİ ("MÜKEMMEL İNSAN" KAVRAMI)

Yıl 2020, Sayı: 4, 124 - 134, 30.12.2020

Lala Hasanova

Öz

Bağımsızlığın ilk yıllarında Batılı yazarların Azerbaycan düzyazısı üzerindeki etkisi güçlüydü, ancak Doğu motiflerine ve Sufi felsefesine ilgi artıyor. Doğu bağlamıyla yakınlaşma, edebiyatımızın tüm Türk edebiyatı ile ortak analizi açısından ilginçtir.
Murad İbrahimbayov'un "Şebekesi" ve Alif Şafağ'ın "Mimar Şairi" tarihi dönemi canlandırırken, Mubariz Jafarli'nin "Yapıcı" sı modern dönemi canlandırıyor ve yüzyıllardır insanlığı hayran bırakan anıtlar yaratan mimarın imajı sembolik bir içeriğe sahip. Analiz ettiğimiz üç eserde aynı güdü - güç ve sanat, hükümdarın ve sanatçının kaderi - paralel olarak hayata geçiriliyor ve sanatçının daha yüksek bir insan ("mükemmel insan") kavramını ifade ettiği ortaya çıkıyor.
Analiz, "mükemmel" insan kavramını canlandırmaya çalışan yazarların, hükümdar ile sanatçı, iktidar ve sanat arasındaki çatışmadan yola çıkarak fikri alegorik-sembolik bir şekilde yeniden canlandırdıklarını gösteriyor. Manevi arayışları yansıtan bu romanlar, insanın evrenin bir parçası olduğunu, sanatın kalıcılığını, insan yaşamının yararsızlığını, hayalleri ve hedefleri ifade etmekte ve kurtuluşun dünyada uyumu sağlamada olduğunu kanıtlamaktadır.
Karşılaştırmalar sonucunda Azerbaycan ve Türk nesirlerinin Doğu motiflerine karşı farklı tutumları olduğu sonucuna varılabilir. Türk yazarın çalışması Sufi motifine yapısökümcü bir yaklaşım içeriyorsa, motifin orijinal içeriğinin Azerbaycanlı yazarlar tarafından korunduğu ortaya çıkıyor. "Benna" romanı ironik bir yaklaşıma sahip olsa da, mistisizmin "yumuşaması" klasik olay örgüsünün önceliğinde değil, modern dönemin olay örgüsünde yer alır. Azerbaycanlı yazarlar için Sufi doktrini modern insan için ideal bir davranış biçimi olarak tanımlanmakta olduğu görünür.

Anahtar Kelimeler

roman, tasavvuf, motif, Azerbaycan edebiyyatı, Türk edebiyyatı

Kaynakça

• Cəfərli, Mübariz (2012). «Bənna”, Azərbaycan, Sayı 3, s.3-66
• İbrahimbəyov, Murad (2016). “Şəbəkə”, Azərbaycan, Sayı 12, s.50-81
• Евдокимов И.В (2018). “Антропологические взгляды суфизма IX–XIII вв.”, Исламоведение, Т. 9, № 3, С. 77–87 “Искусство суфизма” // Зубко Г. Искусство Востока (2013). Курс лекций. Москва. // https://culture.wikireading.ru/78804 (Baxıldı: 14.082020)
• Ишанова, А. (2012). Суфийские мотивы и образы в современной литературе // http://repository.enu.kz/handle/123456789/2832 (Baxıldı: 14.082020)
• Лукашев, А (2009). “Соотношение существования и несуществования в философской поэме-трактате Махмуда Шабистари «Голшан-е раз» («Цветник тайны»)”, История философии, 2009, с. 64-84 file:///C:/Users/user/Downloads/sootnoshenie-sushestvovaniya-i-nesushestvovaniya-v-filosofskoy-poeme-traktate-mahmuda-shabistari-golshan-e-raz-tsvetnik-tayn%20(2).pdf(Baxıldı 14.082020)
• Шафаг, Элиф (2016). Ученик архитектора. Азбука-Аттикус, Азбука.
• Суровягин, С.П. Ислам, ч.6, Суфизм https://vidya613.wordpress.com/2018/09/18/%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC-%D1%87%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C-vi-%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%BC/#_Toc525045254(Baxıldı: 14.082020)