PARADISE WATER: “ZAMZAM IN CLASSICAL TURKISH POETRY”

Yıl 2020, Sayı: 4, 296 - 312, 30.12.2020

Neslihan Dokumacı

Öz

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Hac, Zemzem, Hz. İbrahim, Hz. İsmail.

CENNETİN SUYU: “KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA ZEMZEM”

Öz

Klasik Türk şiirinin geniş ve zengin bir anlam dünyası vardır. Din, tarih, gelenek, sosyal hayat ekseninde beliren ve zenginleşen bu anlam çerçevesi tarihsel süreç içinde kavramlar etrafında bir dünya inşa etmiştir. Arap ve Fars şiiri ile etkileşimler, milli değerler zaman içinde yoğrularak ona milli bir kimlik kazandırmıştır. Dilin lügati bu vasıtayla zenginleşmiş, bir halk tasavvuru, entelektüel bir ifade biçimi belirmiştir.
Klasik Türk şiiri, dinî ve millî değerlerimizin yoğrulduğu bir edebiyattır. Düşünce ve estetik dünyamızı şekillendirmiştir. Dinî kavramların çoğu bu edebiyatın estetik dünyası ile varlığını sürdürmektedir. Klasik şiirde kullanılan kavramlardan biri de zemzemdir. Zemzem, İslam literatürü içinde özellikle hac ibadeti vasıtasıyla geniş kitlelere yayılmış, etrafında zengin bir anlatı gerçekleşmiştir.
Bu çalışmada bir kavram olarak zemzem suyunun klasik şiirde nasıl kullanıldığı üzerinde durulacaktır. Bu amaçla öncelikle zemzem kelimesinin lügat anlamları, terimsel kullanımı, İslam tarihinde zemzemin kullanımı ve bu konuda yapılan çalışmalar, klasik edebiyatımız içinde, Hac ibadeti ile ilgili olarak kaleme alınan eserlerde zemzemin nasıl işlendiği üzerinde durulacaktır. Bu teorik çalışma bağlamında divanlar ve mesneviler taranacak, bir kavram ve mazmun olarak zemzem suyunun metinlerdeki kullanımı, hangi bağlam içinde kullanıldığı, edebi sanatlarla ilişkisi üzerinde duracaktır. Böylece Türkçenin tarihsel lügatine bir katkı ve kültürümüze ait önemli bir kavramı klasik eserler bağlamında değerlendirme imkânı hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Hac, Zemzem, Hz. İbrahim, Hz. İsmail

Kaynakça

• Aksoyak, İ.Hakkı, Arslan Mehmet (1994). Haşmet Külliyatı-Riyâzü’s-sâlikı̂n
• Gelibolulu Âlı̂; (2019). Bir Osmanlı Şairinin Seyyahının Gözüyle Hac Menzilleri: Tuhfe-İ Nâtık, Ketebe Yayınevi, İstanbul.
• Altun, Mustafa, (e-kitap). İbrahim İbn-i Bâlî-Hikmet-Nâme, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr
• Arat, Reşid Rahmeti (1988). Kutadgu Bilig, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Arslan, Mehmet (2011). Şeref Hanım Divanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Bayram, Yavuz (2008). Amasya’ya Vâli Osmanlı’ya Padişah Bir şair: Adlî (Hayatı, Şahsiyeti, Şairliği, Dîvânının Tenkidli Metni), Amasya Valiliği Yayınları, Amasya.
• Bilkan, Ali Fuat (2000). Nabi Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Doğan, Muhammet Nur (2002). Şeyh Galib: Hüsn ü Aşk, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Duran, Hamiye (2007). Hacı Bektaş-ı Veli, Velayetname, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Çaldak, Süleyman (2010). Nâlî Divanı, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Güldaş, Ayhan (1996). Abdülvâsi Çelebi, Halîl-nâme, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Gümüş, Mehmet (2013). Moralı Bahtı’nin Menasik-i Hacc’ı (giriş-dil incelemesi-metin-sözlük/indeks-tıpkı Basım), Akademi Titiz Yayınları, İstanbul.
• Güven, Ahmed Emin (1993). Kayseri Yakın Tarihinden Kültürel Araştırmalar II, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, Ankara.
• İpekten, Halûk (1970). Nâ’ilî Divanı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Kaplan, Mahmut (2003). Deh Murg-ı Şemsi (İnceleme-Metin-Sözlük), Celal Bayar Üniversitesi Yayınları, Manisa; (2007). Neşâtî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara;(e-kitap). Nâbî-Hayriyye, http://ekitap.ktb.gov.tr
• Karaköse, Saadet (2017). Nevi-Zade Atâyî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Kemal Yavuz, Orhan Yavuz (2016). Muhibbî Dîvânı (inceleme-tenkitli Metin), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Kesik, Beyhan (1996). Cenabî Paşa Divanı (Hayatı, Edebi Kişiliği, Divanı’nın Karşılaştırmalı Metni), (Yüksek Lisans Tezi), Elâzığ.
• Kurtoğlu, Orhan (2017). Lebîb Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri (2013), İslam Ansiklopedisi: Zemzem, Türk Dili Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Küçük, Sabahattin (1994). Baki Divanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Levend, Agâh Sırrı (1956). Gazavat-nameler ve Mihaloğlu Ali Bey'in Gazavat-namesi: Araştırma (İnceleme ve Metin), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Mengi, Mengi (1995, 2014). Mesîhî Divanı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Okuyucu, Cihan (2004). Ereğlili Türâbi Divanı, Fırat Üniversitesi Yayınevi, İstanbul.
• Rahimî, Ferhad (2011). Kavsî Divanı’nın Dil İncelemesi, İstanbul Üniversitesi (Doktora Tezi), İstanbul.
• Şener, Hasan (2014). Kilisli Zihnî Divanı, Grafiker Yayınları, Ankara.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2018). Kalkendeleli Mu’îdî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Tarlan, Ali Nihat (1970). Zâtî Divanı, Gazeller Kısmı Cilt II, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Turan, Selami, (1995). Nâbi, Tuhfetü’l-Harameyn (inceleme-metin), İstanbul.
• Tosun, Erhan (2007). Erbilli Âmâ Yusuf Garibî Efendi Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin), Sakarya.
• Tuğluk, İbrahim Halil (2010). Enderunlu Hâmid Divanı, Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum.
• Yazıcı, Gülgün Erişen (2017). Edirneli Kâmî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Yıldırım, Celal, (1997). Kaynaklarıyla Ahkâm Hadisleri, Uysal Kitabevi, İstanbul.