NEV’Î’NİN ŞİİR ANLAYIŞI

Yıl 2020, Sayı: 4, 277 - 295, 30.12.2020

Veysi Turan

Öz

Klasik Türk şiirinin şiir ve şair anlayışı diğer bir ifadeyle poetikası ile ilgili çalışmalar, Tanzimat döneminde başlamıştır. Cumhuriyet döneminde hızlanarak devam eden bu çalışmalar günümüzde de devam etmektedir. Divan şiirinde dönemin şartları içerisinde poetika ilgili müstakil eserler yazılmamıştır. Şairlerin çok az bir kısmı şiir ve şair anlayışı ile ilgili düşüncelerini divanlarının ön sözlerinde anlatır. Şairlerin büyük bir çoğunluğu ise şiir ve şair ile görüşlerini kasidelerin fahriye bölümlerinde, gazellerin mahlas beyitlerinde ve manzumelerinin muhtelif kısımlarında ifade etmişlerdir. Şairler, bu kısımlarda şiir sanatı, kendilerinin bu konudaki yetenekleri ve diğer şairler hakkındaki görüşlerini dile getirmişlerdir.
Bu çalışmada, XVI. yüzyılın önemli şairlerinden Nev’î’nin Divanında bulunan şiir anlayışı ile ilgili beyitlerden ve Sinan Paşa’ya Mektup adlı mensur eserinden yola çıkılarak şairin poetikası belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada, şairin şiir karşılığında kullandığı kelimeler, şiir anlayışı, şiirin belli başlı özellikleri, şiir ile ilgili benzetmeler, şiir ve şiirine yaptığı değerlendirmeler, dönemin şiir ortamı ve bu ortam hakkındaki eleştirileri belirlenmeye çalışılmıştır.
Nev’î, şiir ve şair ile ilgili görüşlerini kasidelerinin fahriye bölümlerinde, gazellerin mahlas beyitlerinde, manzumelerinin muhtelif kısımlarında ve Sinan Paşa’ya Mektup adlı mensur eserinde dile getirmektedir. Nev’î, Divanında en fazla şiir kelimesine yer vermiş, ayrıca bu kavram yerine nazım, söz, nutk, gazel, güftar, kelâm, lafz vb. kelimeleri kullanmıştır. Şiirlerine ise gül, cevher/güher, âb-ı hayât, tûtî, deniz, fidan, altın, kılıç vb. unsurlara benzetmiştir.
Nev’î, şiirlerinin âb-dâr, garrâ ve rengîn olduğunu, diğer şairlerin şiirlerine kıyaslanamayacak derecede güzel olduğunu belirtmektedir. Ayrıca şiirlerinin akıcı, zarif ve eda ile süslü olduğunu, şiirlerinin nazire yazılamayacak kadar güzel ve orijinal olduğunu belirtmektedir. Sözlerinin ise âşıkâne olduğunu, sihir gibi etkili olduğunu ve mucizevi özellikler gösterdiğini belirtmektedir.
Birçok tezkire yazarının üzerinde ittifak ettiği konulardan biri de Nev’î’nin âlim bir şair olduğudur. Bu durum, Nev’î’nin şiir ve şair konusundaki değerlendirme ve eleştirilerini daha da anlamlı kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Nev'i, poetika

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık (2000). “Klâsik Türk Şiiri Terminolojisi ve Âb-dâr Örneği”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 2, s. 149-160.
• Akkuş, Metin (1993). Nef’î Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Arı, Ahmet (2005). “Şeyh Gâlib’in Poetikası”, Osmanlı Araştırmaları, XXVI, s. 51-72. Avşar, Ziya (2007). “Şairlerin Görüp Unuttukları Bir Rüya: Belâgat”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4, p. 161-184.
• Bayram, Yavuz (2016). “Divan Şairlerinin Şiirle İlgili Benzetme ve İstiareleri”, Mavi Atlas, Sayı 7, s.1-35.
• Coşkun, Menderes (2011). “Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine”, Bilig Dergisi, Sayı 56, s. 57-80.
• Çöplüoğlu, Fazilet (2006). “17. Yüzyıl Şairi Fevzi'nin Şiirlerinde Mana, İcaz, Belagat, Mazmun ve Şiir Kavramlarını İşlenişi”, The Journal Of Ottoman Studies, XXVIII, s. 48-49.
• Diriöz, Meserret (1977). “Nev’î”, Türkoloji Dergisi, C. 7, Sayı1, s. 83-100.
• Doğan, Muhammed Nur (1996). “Fuzuli’nin Poetikası”, İlmi Araştırmalar, Sayı 2, s. 47-72.
• Doğan, Muhammet Nur (2002). “Klâsik Edebiyatımızda Sanat ve Şiir Felsefesi (Poetika)”, Eski Şiirin Bahçesinde, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Ekici, Hasan (2020). “Karamanlı Nizâmî’nin Şair ve Şiir Hakkındaki Mülâhazaları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 49, s.177-195.
• Erkal, Abdulkadir (2009). “Dîvân Şiiri Poetikası (17.Yüzyıl), Ankara: Birleşik Yayınları.
• Gönel, Hüseyin (2011). “Nükte ve Nüktenin Aracı Olan Edebî Sanatlar”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4, p.163-182.
• Güler, Zülfi (2014). “Divan Şiirinde Papağan”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 2/1, s. 61-71.
• Gümüş, Kudret Safa (2017). "Filibeli Vecdî'nin Poetikası". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 10, Sayı 48, s.74-81.
• Gümüş, Kudret Safa (2019). "Yûsuf Hakîkî Baba'nın Şair ve Şiir Anlayışı". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 46, s.153-177. Kalkışım, Muhsin (2003). “Osmanlı Devleti’nde Şair ve Yazarları Himâye Kriterleri”, Millî Folklor, Sayı 57, s.108.
• Karaman, Gülay (2015). “Klasik Türk Şiiri Estetiğinde Sihir”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8, p. 1503-1536.
• Kaya, Bayram Ali (2012). “Necâtî Bey’in Şiir Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 27, s. 143-218.
• Kaya, Bayram Ali (2016). “Necâtî Bey‟in Şair Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 34: 149-214.
• Kortantamer, Tunca (1991). “Nev’î Efendi’nin Sadrazam Sinan Paşa’ya Ders Veren Bir Mektubu”, The Journal Of Ottoman Studies XI, s.215-228.
• Macit, Muhsin (2011). “XVII. Yüzyılda Yenilik Arayışları ve Nef‘î, (Ed: Y. Saraç, M. Macit)”, XVII. Yüzyıl Türk Edebiyatı içinde, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir.
• Mengi, Mine (1997). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Mengi, Mine (2000). Divan Şiiiri Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Mengi, Mine (2009). “Divan Şiiri Estetiği Açısından İ’câz”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 39, s. 135-46.
• Onay, Ahmet Talat (2013). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Berikan Yayıncılık, Ankara.
• ÖZTOPRAK, Nihat (2005). “Rûhî’nin Şiir Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 12, s. 101-136.
• Öztoprak, Nihat (2006). “Ruhî’nin Şair Anlayışı”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, Sayı 28, s. 94-120.
• Öztoprak, Nihat (2010). “Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, s.103-154.
• Sefercioğlu, Nejat (2007). “Nev’î”. DİA, C.33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Sefercioğlu, M. Nejat (2001). Nev’î Divanı’nın Tahlili, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tolasa, Harun (1982). “Divan şairlerinin kendi şiirleri üzerine düşünce ve değerlendirmeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, s. 15-46.
• Tolasa, Harun (2002), Sehi, Latifı ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tulum, Mertol, M. A. Tanyeri (1977). Nev'î Divanı (Tenkidli Basım), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Turan, Veysi (2020). “Nev’î’de Şair ve Şairlik Anlayışı”, International Journal of Filologia Uluslararası Hakemli E-Dergi / Referee International E-Journal Sayı 3, s. 37-54.
• Uçar, Şahin (1995). Varlığın Ma’na ve Mazmunu, İz Yayıncılık, İstanbul.