Concepts About Ramadan In The “Ramadaniyya” Type Of Poems Of Enderunlu Fazıl and Related to Representations, Similes And Metaphors

Yıl 2021, Sayı: 5, 55 - 84, 30.06.2021

Talip Çukurlu Mesut Bayram Düzenli

https://doi.org/10.51540/ijof.909815

Öz

In classical Turkish literature, poems mentioning the month of Ramadan were first published in XVII. Century and XVIII. Century is a widespread species. These poems, called “ramadaniyya”, which the poets of the Divan presented to the sultans, elders or patrons on the occasion of the month of Ramadan and wrote about the Ramadan in the section of “nesip” and generally written in ode, are extremely important sources in determining the Ottoman society’s view of the month of Ramadan. Poems that mention the month of Ramadan can also be written in different verse forms, especially odes. The poet who wrote the most poems in this genre is Enderunlu Fazıl. In Enderunlu Fazil’s Divan, there are twenty-three ramadaniyya type poems, twenty-one odes and two composition-bent.
In this study, the concepts related to the month of Ramadan and the representations, similes and metaphors used in the ramadaniyya type poems in the Enderunlu Fazıl Court will be focused on. For this, the manuscript with the fixture number NEKTY02819 in the Library of Rare Works of Istanbul University was taken as a basis; page, poem and couplet numbers are given in the order in this work. In some cases, Ms.or.fol.3343 in the Turkish Manuscripts Collection of the German National Library (Deutsche Nationalbibliothek) and the printed copy with the fixture number O / 253 in the Atatürk Library of Istanbul Metropolitan Municipality. The verse forms, number of couplets, titles and meters of the Ramadaniyya are given in a table.

Anahtar Kelimeler

Enderunlu Fazil, Ramadaniyya, Ode, Simile, MEtaphor

ENDERUNLU FAZIL’IN RAMAZANİYYELERİNDE RAMAZAN İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

Öz

Klasik Türk edebiyatında ramazaniyyeler ilk defa XVII. yüzyılda görülmeye başlanmış ve XVIII. yüzyılda yaygın olarak yazılmıştır. Divan şairlerinin ramazan ayı vesilesiyle padişahlara, devlet büyüklerine veya hamilerine sundukları ve nesip bölümünde ramazanı anlatan ve genellikle kaside nazım şekliyle yazdıkları, “ramazaniyye” adı verilen bu manzumeler, Osmanlı toplumunun ramazan ayına bakışını tespit etmede son derece önemli kaynaklardır. Ramazaniyyeler, başta kasideler olmak üzere farklı nazım şekilleriyle de yazılabilmektedir. Bu türde en çok manzume yazan şair Enderunlu Fazıl’dır. Enderunlu Fazıl, yirmi biri kaside ve ikisi terkip-bent olmak üzere toplam yirmi üç ramazaniyye türünde manzume kaleme almıştır.
Bu çalışmamızda, Enderunlu Fazıl Divanı’nda yer alan ramazaniyye türü manzumelerde kullanılan ramazan ayı ile ilgili kavramlar ve bunlarla ilgili temsil, teşbih ve istiareler üzerinde durulacaktır. Bunun için İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde bulunan NEKTY02819 demirbaş numaralı yazma eser esas alınmış; yaprak, şiir ve beyit numaraları bu eserdeki sıraya göre verilmiştir. Bazı durumlarda Almanya Milli Kütüphanesi (Deutsche Nationalbibliothek) Türkçe Yazmalar Koleksiyonu’nda bulunan Ms.or.fol.3343 demirbaş numaralı yazmadan ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda bulunan O/253 demirbaş numaralı matbu nüshadan yararlanılmıştır. Ramazaniyyelerin nazım şekilleri, beyit sayıları, başlıkları ve vezinleri bir tablo halinde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Enderunlu Fazıl, Ramazaniyye, Kaside, Teşbih, İstiare

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan (2009). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Batislam, H. Dilek (2017), “Divan Şiirinde Kadeh ve Kadeh Redifli Gazeller”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 18, s.1-28.
• Bozkurt, Nebi (2003). “Mahya”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mahya--ramazan (Erişim tarihi: 20.09.2020).
• Ceylan, Ömür (2010). Böyle Buyurdu Sufi, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Çavuşoğlu, Mehmet (1986). “Kaside”, Türk Dili Dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S. 415-417, s. 21-22.
• Enderunlu Fâzıl (1990). Büyük Türk Klasikleri. Ankara: Ötüken Neşriyat. 124-125.
• Enderunlu Fazıl, Dîvân-ı Fâzıl Beg Enderûnî, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, No. O/253.
• Enderunlu Fazıl, Dîvân-ı Fâzıl Beg Enderûnî, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, NEKTY02819.
• Enderunlu Fazıl, Dîvân-ı Fâzıl, Almanya Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları (Staats-bibliothek, Berlin), No. Ms.or.fol.3343.
• Ersoy Çak, Şeyma (2010). “Osmanlı Eğlence Hayatında Dans Unsurları Olarak Köçekler, Çengiler”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 3, S. 5, s. 82-95.
• Ertan, M. Emin (1995). Divan Edebiyatında Ramazaniyeler Üzerine Bir İnceleme, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Edirne.
• Kesik, Beyhan (2014). “Enderunlu Fâzıl (Hüseyin) Bey”, TEİS, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fazil-enderunlu-fazil-huseyin-bey (Erişim Tarihi: 10.12.2020).
• Koç Keskin, Neslihan (2010). “I. Abdülhamit’in Şehzadelerinin Bed’-i Besmele Törenini Anlatan Enderunlu Fâzıl’ın Surname-i Şehriyar’ı Üzerine”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 27, s. 149-186.
• Koçu, Reşat Ekrem (1971). “Fazıl Bey, Fazıl Divanı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Koçu Yayınları, İstanbul, C. 11, s. 5589-5592.
• Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali (2012). (Kollektif), TDV Yayınları, Ankara.
• Kurnaz, Cemal (1998). “Hilâl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hilal#2-turk-edebiyati (Erişim Tarihi: 20.12.2020).
• Küçük, Sabahattin (1995). “Enderunlu Fazıl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/enderunlu-fazil (Erişim Tarihi: 31.01.2021).
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmânî, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, C. 2, s. 510-511.
• Onay, Ahmet Talat (1993). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Pakalın, M. Zeki (1983). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 1-3, MEB Yayınları, İstanbul.
• Şemseddin Sami (1996). Kâmûsu’l-A’lâm, Kaşgar Neşriyat, Ankara, C. 6, s. 3331.
• Uludağ, Süleyman (1994). “Dilencilik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/dilencilik#2-tasavvuf (Erişim Tarihi: 13.09.2020).
• Uzun, Mustafa İsmet (2007). “Ramazâniyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ramazaniyye--edebiyat (Erişim Tarihi: 16.01.2021).
• Yöntem, Ali Canib (1977). “Fazıl”, MEB İslâm Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul, C. 4, s. 529-531.
• Yücel, İrfan (1998). “Hilâl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hilal#1 (Erişim Tarihi: 20.12.2020).