KARAMANLI NİZAMİ DİVANINDA AYET İKTİBASLARI

Yıl 2021, Sayı: 5, 123 - 140, 30.06.2021

Veysi Turan

https://doi.org/10.51540/ijof.946061

Öz

Divan şiirinde şairlerin beslendiği ana kaynaklardan biri Kur’ân-ı Kerim’dir. Bu bağlamda şairler, sözü pekiştirmek, ifadeye canlılık kazandırmak amacıyla bu kutsal metinden iktibas sanatı yoluyla faydalanmışlardır. Bu iktibaslar, genellikle lafzen, manen ve telmih yoluyla oluşturulmuştur. Karamanlı Nizâmî de Divanında lafzen, manen ve telmih yoluyla iktibaslar yapmıştır. Nizami’nin Divanındaki iktibasların büyük çoğunluğu na’t tarzında olan birinci kasideden alınmıştır. 15. yüzyılın önemli şairlerinden olan Karamanlı Nizami, canlı ve ahenkli bir üslubu olduğu için döneminde çok tanınmış ve sevilmiştir. 15. yüzyıl şairlerinin pek azında görülen mükemmellik onun şiirinin başlıca özelliğini oluşturmuştur. O dönemde görülen Türkçe kelimelerin bolluğu, yabancı tamlamalarının kısa şekillerinin kullanılması, mazmunları bırakma çabası sosyal konuların şiire sokulma çabası yüzyılın diğer şairlerinde olduğu gibi Nizami’de de görülmektedir. Dönemin sosyal hayatı ile ilgili birçok kavrama da yer veren Nizami, şiirlerinde atasözleri ve halk deyişlerine de yer vermiştir.
Çalışmanın giriş bölümünde iktibasın tanımı ve çeşitleri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci kısımda Karamanlı Nizâmî’nin hayatı, edebi kişiliği ve Divan’ı hakkında bilgi verilmiştir. İkinci kısımda ise Karamanlı Nizâmî Divanı’ndaki ayet iktibasları hakkında genel bilgiler verilmiştir. Daha sonra ise ayetler lafzi iktibas, manaya dayalı iktibas, sûre isimlerinin verilmesi yoluyla oluşan iktibas ve telmih yoluyla iktibas olmak üzere dört ana başlıkta incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerim, Karamanlı Nizami, Divan, ayet, iktibas.

Kaynakça

• Aktan, Muhammet Felat (2020). “Şaban Kâmî’nin Divanında Ayet İktibasları ve Telmih Örnekleri”. ESTAD (Eski Türk Edebiyatı Araştırma Dergisi), C.3, Sayı 2, s.517-538.
• Aktan, Muhammet Felat; Eser, İzzet (2020). “Bağdatlı Rûhî’nin Divanı’nda İktibas Örnekleri”, International Journal of Filologia, Sayı 3, s. 26-36.
• Bakkal, Ali (2020). “Hz. İsa’ya Atfedilen Mucizelerin Olağanüstülük Açısından Tahlili”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 45, s. 66-85.
• Bilgin, Abdullah Azmi (2001). “Karamanlı Nizami” TDV İslam Ansiklopedisi C. 24, s.453- 454. Çelik, Aysun (2017). “ Hasan Rızâyî’nin Cûy-ı Rahmet Adlı Manzum Gülistan Şerhinde Ayet ve Hadis İktibasları”, SUTAD, Sayı 42, s. 303-323.
• Çelik, Nilüfer (2001). “Fuzuli’nin Türkçe Divanında Geçen Ayetler ve Yorumları”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 6, s. 132-148.
• Ekici, Hasan (2018). “Hasan Hilmî Edirnevî Divanı ve Divanı’nda Ayet İktibasları”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 19, Sayı 35, s. 621-644.
• Ekici, Hasan (2020). Karamanlı Nizâmî’nin Hâfız-ı Şirâzî Tahmisi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 65, s. 50-65. Ekici, Hasan (2020). “Karamanlı Nizâmî‟nin Şair ve Şiir Hakkındaki Mülâhazaları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 49, s. 177-195.
• Erkul, Rasih (2017). “Birrî Mehmed Dede Divânı'nda Ayetlerden İktibâslar”, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 15, Sayı 3, s. 97-104.
• Gündüzöz, Soner(2011). “Geleneksel Harf Sembolizminin Bir Yorumu Olarak Nûn Harfi”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 30, s. 43-58.
• Güngör, Zülfikar (2011). “Gülzâr-ı Ma’nevî’de Ayet İktibasları Üzerine Değerlendirmeler”, İbrahim Tennurî Sempozyumu, Kayseri, s. 238-247.
• Işık, Emin (1995). “Fatiha Sûresi” DİA, C.12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• İpekten, Haluk (1974). Karamanlı Nizâmî Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı, Sevinç Matbaası, Ankara. İpekten, Haluk (2020). Karamanlı Nizâmî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. Külekçi, Numan (2005). Edebî Sanatlar, II. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Mermer, Ahmet (2009). Eski Türk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Nalçacıgil Çopur, Emel (2016). 16. Yüzyıl Mesnevilerinde Ayet ve Hadis İktibasları, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Nalçacıgil Çopur, Emel (2019). “İktibas Sanatı ve Mazmûn”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal Of Academic Literature], 5/10, s. 165-179.
• Onay, Ahmet Talat (2013). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Berikan Yayıncılık, Ankara.
• Savran, Ömer(1996). Karamanlı Nizâmî Dîvânı’ndan Seçme Gazeller ve Bugünkü Türkçesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Harran Üniversitesi:Şanlıurfa.
• Özervarlı, M. Sait (2001). “Kadr Sûresi” DİA, C.24, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Pala, İskender (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Saraç, M.Yekta (2006). İktibas Klâsik Edebiyat Bilgisi- Belâgat, Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
• Topaloğlu, Bekir (2010). “Tâhâ Sûresi” DİA, C.39, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil (2007). “Nûr Sûresi” DİA, C.33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, Mehmet (2013). Kültürümüzde Ayet ve Hadisler Ansiklopedik Sözlük, Kesit Yayınları, İstanbul.
• http://www.acikkuran.com/ [Erişim Tarihi: 17.04.2021].