KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KILIÇ (15-16. YÜZYIL DİVANLARINA GÖRE)

Yıl 2021, Sayı: 6, 164 - 202, 30.12.2021

Ali Duman

https://doi.org/10.51540/ijof.1016970

Cited By: 2

Öz

Köklü bir savaş geleneğine ve edebî geleneğe sahip kültürümüzün yazılı ve sözlü numunelerinde, henüz bilimsel olarak varlığından haberdar olunmayan savaş aletlerine ve bu aletlerin çeşitli yapım ve kullanım özelliklerine, savaş taktik ve stratejisine, terminolojisine ulaşılmaktadır.
Türk savaş literatürüyle ilgili bu unsurlar, divan şiirinin mecaz ve reel dünyasına da yansıyarak muazzam bir havza oluşturmuştur. Klasik şiirimizin asırlardır biriktirdiği bu havza, bu kültürel ve antropolojik arka plan, sahip olduğu bu zihnî derinlik gerek edebî metinlere gerek tarihi metinlere gerekse de diğer bütün disiplinlere kaynaklık etmektedir.
Bu minvalde, çalışmamızın merkezinde yer alan “kılıcın” klasik şiirimize savaş sanatı ve estetiği içinde nasıl yansıdığını tespit etmek hedeflenmiştir. Kılıcın yapımı, kullanım özellikleri, süslemesi gibi hususiyetleri ele almak; maddi hususiyetlerinin yanı sıra dinden tasavvufa, tarihten mitolojiye, kültüre, şiirin merkezinde yer alan aşk ve savaşa, söyleme, ticarete nasıl yansıdığını ortaya koymak bir başka hedeftir. Çalışma alanımız divan şiiri olarak belirlenmiş olup 15-16. yüzyıllara ait yirmi altı şairle sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, Kılıç, Savaş edebiyatı

Kaynakça

• Akdemir, Hikmet (2008). “Seyf Ayetiyle Mensuh Olduğu İddia Edilen Ayetler Üzerine Bir İnceleme”. Harran Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 13, Sayı: 20, Temmuz-Aralık, s. 7-8.
• Akdoğan, Yaşar (1988). Ahmedi Divanından Seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi:12.05.2019).
• Akün, Ö. Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.9, s.389-427, İstanbul.
• Akyüz, Kenan vd. (1958). Fuzūlì Türkçe Divan. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Atil, Esin (1987). The Age of Sultan Suleyman the Magnificent. National Gallery of Art, New York: Washington Harry N. Abrams, Inc.
• Avşar, Ziya (2017). Revânî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 11.10. 2019).
• Aydemir, Âdem (2017). “Dı̇vanü Lûgatı̇’t-Türk’te Kesı̇cı̇ Araçlarla İlgı̇lı̇ Söz Varlığı Üzerı̇ne”. Route Educational and Social Science Journal, C.4, S.8.
• Aydemir, Yaşar (2018). Behiştî Divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 (Erişim Adresi: 01.01.2019).
• Aydın, Hilmi (2007). Sultanların Silahları. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Aydüz, Salim (2011). “Osmanlı Silahları, Silah Üretim Merkezleri ve Literatürü Tarihi”. Tarih Okulu Dergisi, S. 10, s. 1-37, İzmir.
• Bay, Serdar (2019). "Kılıç İmalatında Kullanılan Çelik Türleri ve Şam Çeliği". Tarihe Yön Veren Silah Kılıç, (Edit: Tolga Akay, Süleyman Tekir), İstanbul: İdeal Yayıncılık, s. 291-328.
• Bozkurt, Nebi (2002). “Kılıç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 25, s. 405, İstanbul.
• Çavuşoğlu, Mehmet (1977). Yahya Bey Divan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmet ve Tanyeri, M. Ali (1987). Zâtî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı. C.III, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Demirel, Mustafa (1996). İbn-i Kemâl, Dîvan Tenkitli Metin. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Eliaçık, Muhittin (2011). “Selçuknâme’de Edebî Savaş Tasvirleri”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 105-126.
• Emecen, Feridun (1994). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi I. ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Yayınları, s.230.
• Ergin, Muharrem (1969). Dede Korkut Hikâyeleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ersoylu, İ. Halil (1981). Cem Sultan’ın Türkçe Divanı. C.I, İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Fathalizade, Ali (2010). “Orta Çağda, Yakındoğu’da Demir Çelik Üretimi ve Kılıç Yapımı”, Metalürji Mühendisleri Dergisi, 158, s. 34-36.
• Feuerbach, A. M. (2002). Crucible Steel İn Central Asia: Production, Use And Origins. London (United Kingdom): University of London, University College.
• Firdevsî-i Rûmî, (2017). Kalem ile Kılıcın Münazarası (Münâzara-i Seyf ü Kalem). Haz. Ahmet Tanyıldız, İstanbul.
• Fleischer, Cornell H. (1996). Tarihçi Mustafa Âli: Bir Osmanlı Aydını ve Bürokratı. Çev. Ayla Ortaç, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Fromm, Erich (1993). İnsandaki Yıkıcılığın Kökenleri I. Çev. Şükrü Alpagut, İstanbul: Payel.
• G. Andrews, Walter; Kalpaklı, Mehmet (2018). Sevgililer Çağı, Erken Modern Osmanlı-Avrupa Kültürü ve Toplumunda Aşk ve Sevgili. Çev. N. Zeynep Yelçe, İstanbul: YKY.
• George Lakoff, M. J. (2015). Metaforlar. Hayat, Anlam ve Dil. Haz. ve Çev.: Gökhan Yavuz Demir, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Göksu, Erkan (2008). Türk Kültüründe Silah. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gölpınarlı, Abdülbakıy (1987). Tarih Boyunca İslâm Mezhepleri ve Şiîlik. İstanbul: Der Yayınları.
• Güler, Mehmet (2009). Halil Nuri Divanı Edisyon Kritik-İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi. Güneş Akın, Yasemin (2009). 16-17. Yüzyıl Osmanlı Kumaş, Halı ve Kilimlerinde Şemse Motifi. Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Şerife Atlıhan, İstanbul.
• Hacip, Yusuf Has (2019). Kutadgu Bilig. Çev. Muzaffer Tunçel, Ankara: Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
• Hocaoğlu, Alagöz Kadriye (2016). Rodosçuklu Kömürkayâzâde Fennî Efendi ve Divançesi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• http://lugatim.com/s/kabza (Erişim Tarihi: 20.04.2020).
• http://lugatim.com/s/kılıç (Erişim Tarihi: 31.10.2021).
• http://www.cebehane.com/pgs/bulat-varsayimlar-denemeler.html (Erişim Tarihi:09.07.2021).
• http://www.kamus.yek.gov.tr/) (Erişim Tarihi: 20.04.2020).
• http://www.klasiksanatlar.com/icerik/sayfa/67/beyitler_arasinda_hat_sanati.html (Erişim Tarihi: 04.08.2020).
• https://artsandculture.google.com/asset/tulwar/YAEuZxC7KYcAtg
• https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0) (Erişim Tarihi: 21.10.2020).
• https://sorularlaislamiyet.com/kaza-i-mubremi-istersem-degistirebilirim-sozu-dogru-mudur (Erişim Tarihi: 20.04.2020).
• https://tr.pinterest.com/pin/7881368078111226/ (Erişim Tarihi:19.07.2021).
• https://yenidenergenekon.com/796-osmanli-sultanlarinin-unvanlari-ve-egemenlik-kavrami/: (Erişim Tarihi: 21.09.2020).
• İSAM (2019). İstanbul Kadı Sı̇cı̇llerı̇ 58 Kısmet-i Askerı̇ye Mahkemesı̇ 19 Numaralı Sı̇cı̇l (H. 1109-1110 / M. 1698-1699). Proje Yönetmenı̇: M. Âkı̇f Aydın, Edı̇tör: Coşkun Yılmaz, İstanbul.
• İsen, Mustafa (2012). Dile Duran Ölüm, Klasik Türk Edebiyatında Mersiyeler. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Kanar, Mehmet (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Karaca, Hilal (1998). "Hil’at". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.XVIII, s.25-27.
• Karahan, Abdülkadir (1966). Kanuni Sultan Süleyman Çağı Şairlerinden Figani ve Divançesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Karavelioğlu, A. Murat (2015). Mecmua-i Kasâid-i Türkiyye. Ankara: TDK Yayınları.
• Kavaklı Kundakçı, Sibel (2019). “Osmanlı Mahkemesi: Trabzon Örneğinde (1557-1558)”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Güz: (27): 43-72.
• Küçük, Sabahattin (2019). Bâkî Dîvânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Küçük, Sabahattin. Bâkî Divanı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 01.01.2019).
• Mengi, Mine (2020). Mesihi Divanı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/74203,mesihi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 01.01.2021).
• Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı. Haz. Mürsel Öztürk, Derya Örs, İstanbul: TDK Yayınları.
• Nar, Oktay (2016). Yenişehirli İzzet Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni (Metin-İnceleme-Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• Nesterova, Svitlana (2018). "Savaş Propagandasında Uygulanan Semantik Şiddet Üzerine". Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (FLSF) 26.
• Ögel, Bahaeddin (1948). “Türk Kılıcının Menşe ve Tekâmülü Hakkında”. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Ankara: C. VI, S. 5, s. 431.
• Okuyucu, Cihan (2013). Divan Edebiyatı Estetiği. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Onay, Ahmet Talat (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Haz. Cemâl Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öcal, Süleyman (2019). "Kılıç". Tarihe Yön Veren Silah Kılıç, (Edit: Tolga Akay, Süleyman Tekir) İstanbul: İdeal Yayıncılık, s.15-30.
• Özbek, Hanife (2015). Osmanlı Minyatürlerinde Ordu Teşkilatına Mensup Süvari Birlikleri Tasvirlerinin Teknik Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Özcan, Abdülkadir (1992). "Bedergâh". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA, C.V., İstanbul.
• Öztürk, Furkan (2007). Bakî Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük]. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Sağlam, Ayşe (2016). “Savaşı Taşlıcalı Yahya’nın Şiirlerinden Okumak”. Savaş ve Edebiyat Sempozyum Bildirileri, (Çevrimiçi). https://tde.sakarya.edu.tr/sites/tde.sakarya.edu.tr/file/savas_ve_edebiyat_1.cilt_e_kitap_sempozyum_bildiriler_kitabi__.pdf (E.T: 21.06.2021).
• Saraç, M. Ali Yekta (2021). Kemal Paşazâde: Divan ve Diğer Şiirleri. TDK.
• Saraç, M. Ali Yekta Emrî Dîvânı. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 12.05.2019).
• Selçuk, Bahir (2009). Nergisî Meşâkku’l-Uşşâk (İnceleme-Metin). Erzurum: Salkımsöğüt Yay.
• Sungurhan, Aysun (2011). “Nâbî ve Sâbit Divanı’nda Kalem” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.4, S.17.
• Şahinoğlu, Müjgan (2011). Savaş ve Edebiyat Ekseninde Ernst Jünger’in “Mermer Yalıyar” ve Ömer Seyfettin’in “Beyaz Lale” ile “Bomba” Adlı Eserlerinin Karşılatırılması. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Alman Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul Üniversitesi.
• Şentürk, A. Atillâ (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu. C. I, İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi.
• Şentürk, A. Atillâ (2017). Osmanlı Şiir Kılavuzu. C. II, İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi.
• Şentürk, A. Atillâ (2020). Ahmet Paşa’nın Güneş Kasidesi Üzerine Düşünceler. İstanbul: Büyüyenay Yay.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2012). “Klâsik Türk Şiirinde Kılıç Duası”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 9, 139-166. İstanbul.
• Tanyeri, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarama Sözlüğü (1996). (XIII. Yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla), Ankara: Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları: 212/4, C.4, Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tarlan, A. Nihat (1945). Hayâlî Bey Divânı. İstanbul: MEB.
• Tarlan, A. Nihat (1963). Necâti Bey Divanı. İstanbul: MEB.
• Tarlan, A. Nihat (1966). Ahmed Paşa Divanı. İstanbul: MEB.
• Tarlan, A. Nihat (1967). Zâtî Divanı. C.I, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, A. Nihat (1970). Zâtî Divanı. C. II, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tatcı, Mustafa (1990). Yûnus Emre Dîvânı II (Tenkitli Metin). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tuğluk, İ. Halil (2010). “Divan Şiiri’nde Manzum Tebrik-nâmeler”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17 (42), 41-68.
• Tulum, Mertol (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Türk Dil Kurumu.
• Tulum, Mertol ve Tanyeri M. Ali (1977). Nev’î Divan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yayınları.
• Uzun, Süreyya (2011). Üsküdarlı Aşkî Divanı (Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi. C.I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Üçel - Aybet, Gülgün (2010). Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Ordusu (1530-1699). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Vehbî Surnâmesi, res. Levnî, 1720-28. TSMK A 3593, y.23a.
• Von Clausewıtz, Carl (2003). Savaş Üzerine. çev. Şiar Yalçın, Eriş Yayınları.
• Yavuz, Kemal ve Yavuz, Orhan (2016). Muhibbî Dîvânı (Bütün Şiirleri). C.II, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Yekbaş, Hakan (2020). Sehi Bey Divanı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76504,sehi-bey-divanipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 01.01. 2021).
• Yeşildağ, Abdussamed (2010). “Câhiliye’den Abbâsîlere Arap Şiirinde Yıldız Tasvirleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0 (34), 187-208.