ŞAH İSMAİL HATÂÎ’NİN DİVAN’INA BİYOGRAFİK BİR BAKIŞ: DİVÂN’DAKİ “GÉNE ‘EZM ÉYLEDİ KÖŊLÜM GÉDER OL ŞĀH-I E‘LĀYA” GAZELİNİN ÇALDIRAN SAVAŞI ÜZERİNDEN İNCELENMESİ

Yıl 2021, Sayı: 6, 54 - 66, 30.12.2021

Elife Ateş

https://doi.org/10.51540/ijof.1029458

Öz

Safevi Devleti’nin kurucusu ve yöneticisi de olan Şah İsmail, Hatâî mahlasıyla hece ve aruz vezninde yazdığı şiirleri ve mesnevileri sebebiyle Divan ve Halk edebiyatımızın önemli şairlerindendir. Tarihte daha çok edebiyatçı kişiliği ile mi yoksa siyasetçi kişiliğiyle mi yer aldığı sorusuna cevap bulmak oldukça zordur. Zira Osmanlı padişahları ile olan münasebeti ve yaptığı savaşlar tarihe yön veren önemli siyasi olaylar olarak kaydedilmişken, söylediği nefesler hala Anadolu’da canlılığını korumaktadır. Bu çalışmada Şah İsmail’in edebi kimliğinde siyasi kimliğinin izdüşümlerini ele alınmıştır. Divan’ından seçilen “Géne ‘ezm éyledi köŋlüm géder ol şāh-ı e‘lāya” gazeli şairin hayatında bir dönüm noktası olan Çaldıran Savaşı ışığında okunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili ve Edebiyatı, Şah İsmail, Hatâî, otobiyografi, Çaldıran Savaşı

ŞAH İSMAİL HATÂÎ’NİN DİVAN’INA BİYOGRAFİK BİR BAKIŞ: DİVÂN’DAKİ “GÉNE ‘EZM ÉYLEDİ KÖŊLÜM GÉDER OL ŞĀH-I E‘LĀYA” GAZELİNİN ÇALDIRAN SAVAŞI ÜZERİNDEN İNCELENMESİ

Öz

Safevi Devleti’nin kurucusu ve yöneticisi de olan Şah İsmail, Hatâî mahlasıyla hece ve aruz vezninde yazdığı şiirleri ve mesnevileri sebebiyle Divan ve Halk edebiyatımızın önemli şairlerindendir. Tarihte daha çok edebiyatçı kişiliği ile mi yoksa siyasetçi kişiliğiyle mi yer aldığı sorusuna cevap bulmak oldukça zordur. Zira Osmanlı padişahları ile olan münasebeti ve yaptığı savaşlar tarihe yön veren önemli siyasi olaylar olarak kaydedilmişken, söylediği nefesler hala Anadolu’da canlılığını korumaktadır. Şairin hayatında bir dönüm noktası olan hadise ise hiç şüphesiz Çaldıran Savaşı’dır. Daha önce hiç yenilgi tatmamış şah, bu savaşla ağır bir hezimete uğramıştır. Bir şairin içtimai hayatının şiirine yansımaması düşünülemez. Şah İsmail’in bu çalkantılı dini-politik hayatı da şiirine yansımıştır. Öyle ki Divan’ı incelendiğinde Divan’da yer alan şiirleri Çaldıran Savaşı öncesindeki şiirler ve Çaldıran Savaşı sonrasındaki şiirler olarak tasnif etmek mümkündür. Şairin “Géne ‘ezm éyledi köŋlüm géder ol şāh-ı e‘lāya” şiiri Divan’da Çaldıran Savaşı’nın şair üzerindeki etkisini tasvir ettiği düşünülen en kuvvetli şiirdir. Bu sebeple, çalışmada Şah İsmail Hatâî’nin Divan’ı biyografik bir yaklaşımla okunmuş ve şairin “Géne ‘ezm éyledi köŋlüm géder ol şāh-ı e‘lāya” şiiri Divan’dan seçilmiş diğer şiirlerle birlikte Çaldıran Savaşı’nın şair üzerindeki psikolojik etkisini tasvir etmesi açısından ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şah İsmail, Hatâî, biyografi, Çaldıran Savaşı, Klâsik Türk Edebiyatı, Şah İsmail, Hatâî, biyografi, Çaldıran Savaşı, Klâsik Türk Edebiyatı, Şah İsmail, Hatâî, biyografi, Çaldıran Savaşı

Kaynakça

• Akbarinoshad, Maryam (2011). Şah İsmail ve Osmanlı ile İlişkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Akpınar, Yavuz (1977). “Hatâî, Şah İsmail” (1977). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C.IV, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Birdoğan, Nejat (2001). Şah İsmail Hatai: Yaşamı ve Yapıtları. Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet (1956). Hatayî Divanı: Şah İsmail-i Safevi Hayatı ve Nefesleri, Maarif Kitaphanesi Matbaası, İstanbul.
• Hatâî, Şah İsmail (2006). Şah İsmail Hatâ’î Külliyatı, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• İsmâîl b. Haydar el-Erdebilî (2017). Hatâyî Dîvânı, Hz. Muhsin Macit, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
• Şimşir, Sebahattin (2019). “Şah İsmail: Hayatı ve Şahsiyeti”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt 6, Sayı 5, s. 74-86.
• Temizkan, Mehmet (2001). Hatayî’nin Şiir Dünyası, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Varlık, Mustafa Çetin (1993). “Çaldıran Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, Adile (2001). Şah İsmail Hatâî Divânı’nda Dinî-Tasavvûfî Unsurlar, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.