NÂİLÎ’NİN KENZ-İ NESÂYİH ADLI ESERİNDE YER ALAN DEYİMLER VE BU DEYİMLERİN METİN İÇİNDEKİ KULLANIMI

Yıl 2021, Sayı: 6, 67 - 100, 30.12.2021

Fatma İmamoğlu

https://doi.org/10.51540/ijof.975071

Öz

Deyimler, Türk dilinin ifade zenginliğini ortaya koyması, ait olduğu toplumun görüş, duyuş, inanış ve düşünüş gibi kültürel özelliklerini en açık şekilde yansıtması bakımından Türk dil ve kültür araştırmalarının en önemli malzemelerdendir. Bu sebeple de geçmişten günümüze yazılmış her eserde toplumun ince ve pratik zekâsını, estetik zevkini yansıtan, aslında her biri altında bambaşka hikâye ve yaşanmışlık barındıran deyimlere yer verilmiştir. Her ne kadar deyimlerin Türk dil ve kültüründeki öneminin farkına varılışı ile bilhassa son yıllarda Osmanlı döneminde kaleme alınan eserlerde yer alan deyimlerin tespiti yönünde hazırlanmış tez ve makale çalışmalarının sayısında hatırı sayılır oranda bir artış yaşanmışsa da söz konusu çalışmaların çoğunun dönemin tanınmış şairlerinin divanları üzerinde yoğunlaştığı görülmüştür. Halkın her kesimine hitap etmesi sebebiyle halk içinde sıklıkla kullanılan dil ve kültür malzemelerini yansıtan nasihatnamelerdeki deyimlerin tespiti üzerine yapılan çalışmalar ise neredeyse yok denecek kadar azdır. Bu çalışmada 19. yüzyılın önemli şair, hattat ve aydınlarından olan Salih Nâilî’nin içerisindeki deyimlerin zenginliği ve farklılığı ile dikkat çeken Kenz-i Nesâyih adlı manzum nasihatnamesinde yer alan deyimlerin tespit edilerek incelenmesi hedeflenmiştir. Öncelikle eserde yer alan deyimler bulundukları sayfa numaraları belirtilerek alfabetik olarak listelenmiş, deyimlerin o dönemde ne şekilde ve anlamda kullanıldıklarının daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla deyimlerin geçtiği beyitlerden örnekler verilmiş böylelikle Türk dilinin önemli hazinelerinden olan deyimlerden daha önce gün yüzüne çıkarılmamış veya unutulmak üzere olan ya da günümüzde farklı şekillere bürünmüş olanlarının eserden hareketle Osmanlı dönemindeki kullanımları üzerinde durularak dil ve kültür incelemelerine bir nebze de olsa katkıda bulunulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nâilî, Kenz-i Nesâyih, nasihatnâme, deyim, Klasik Türk Edebiyatı

Kaynakça

• Ahmet Badi Efendi (2004). Armağan (Dîvân Şiirinde Atasözleri ve Deyimler), (Haz. Süreyya Ali Beyzadeoğlu, Müberra Gürgendereli, Fatih Günay) Harward Üniversitesi Yayınları, Harward.
• Aksan, Doğan (2000). Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara.
• Aksoy, Mustafa (2007). “XVI. Yüzyıl Şuarâ Tezkireleri ile Necâtî’nin Şiirlerine Göre Anadolu Türk Edebî Dilinin Gelişiminde Deyim ve Atasözü Kullanımı”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 6, s. 141-162.
• Aksoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• ____________ (1996). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, TDK Yayınları, Ankara. Balcı, Arzu (2011). Nâilî’nin Kenz-i Nesâyih Adlı Eseri ve Nasihat Geleneği, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• DİA (1995). “Encümen-i Şu’ârâ,”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.11, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Dilçin, Cem (2013). Tarama Sözlüğü. TDK Yayınları, Ankara.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal (1988). Son Asır Türk Şâirleri, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İnkılap ve Aka Yayınları, İstanbul.
• Miyasoğlu, Osman Emre (2011). Nâilî Sâlih Kenz-i Nesâyih (Metin-İnceleme), İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Nailî, Sâlih Efendi.” Kenz-i Nesâyih”, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Tahir Ağa Tekkesi, No. 444.
• Odunkıran, Fatih (2010). “Nâilî Sâlih ve Kenz-i Nesâyih İsimli Manzum Pend-i Attâr Şerhi,” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı. 42, İstanbul, 113-132.
• Pakalın, Mehmet Zeki (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, Ankara.
• Parlatır, İsmail (2010). Atasözleri ve Deyimler I, Yargı Yayınevi, Ankara.
• Püsküllüoğlu, Ali (2006). Türkçe Deyimler Sözlüğü, Arkadaş Yayınları, Ankara.
• Saraçbaşı, M. Ertuğrul (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü I-II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Tanyeri, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2005). TDK Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Türk Dil Kurumu (e-sözlük), “TDK Atasözü ve Deyimler Sözlüğü”, http://www.tdk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01. 06.2020)