ÂŞIK-SEVGİLİ TASVİRLERİNE İLİŞKİN KARŞITLIKLARIN GAZELLERDEKİ YANSIMALARI

Yıl 2021, Sayı: 6, 101 - 128, 30.12.2021

Mahmut Gider Soner Çiftçi

https://doi.org/10.51540/ijof.999553

Cited By: 1

Öz

Klasik Türk şiirinde duygu ve hayaller estetize edilerek ele alındığı için anlam, üslup kadar önemsenir. Bu şiirin anlam dünyasını belirleyen mihver duygu aşktır. Özellikle gazel nazım şekli ile yazılan şiirlerde âşık ve sevgili tasviri yapılırken ilgili kavramlar, derin tedailer yansıtacak şekilde teşbih ve tasavvurlara konu edilir.
Klasik Türk şiiriyle alakalı yapılan okumalarda âşık ve sevgiliye dair teşbih ve tasavvurların paradoksal yaklaşımlarla ele alınması, dikkate şayeste bir durum olarak değerlendirilmiş ve bu durum çalışmanın hazırlanma gerekçesini oluşturmuştur. Çalışma hazırlanırken klasik Türk şiiriyle özdeşleşen nazım şekillerinden gazel ile iktifa edilmiştir. Bu sınırlandırmanın temelinde, gazelin ana temasının aşk olması ve âşık-sevgili tasvirlerinin gazellerdeki yansımalarının daha belirgin olması düşüncesi etkili olmuştur. Âşık ve sevgili tasviri yapılırken şiir geleneğinin oluşturduğu sınırlılıklar hasebiyle sevgilinin umumiyetle yüceltildiği, âşığın ise değersizleştirildiği görülmüştür. Bu bağlamda sevgili; hekim, Müslüman, avcı, sultan, Süleyman vb. olarak tasavvur edilirken, bu kavramlara mukabil olarak âşık; hasta, kâfir, av, dilenci, karınca olarak tasavvur edilmiştir. Âşık ve/ya sevgili doğrudan karşıt kavramlarla (köle-hür, dert-derman) tasvir edilmenin yanı sıra metnin bağlamına göre, anlam itibariyle karşıt hâle gelen vasıflarla (hasta-hekim, ipek-şal) da tasvir edilmiştir. Tematik olan bu çalışmanın anlama dayalı edebî sanatlardan “tezat sanatı”na dair birçok örneği ihtiva etmesi, alana katkısını arttırmaktadır. Çalışma tanzim edilirken âşık ve sevgiliyi doğrudan karşılayan karşıt kavramlar ile onlara ait hâl ve unsurları karşılayan karşıt kavramlar alfabetik sıraya göre kategorize edilerek şerh edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Âşık, Sevgili, Gazel, Karşıtlık, Tezat Sanatı

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Hâluk vd. (2011). Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara.
• Akarsu, Kamil (2007). Adına Aşk Dediler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Akdoğan, Yaşar (e-kitap), Ahmedî Dîvân, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78357/ahmedi-divani.html
• Akkuş, Metin (e-kitap), Nef‘î Divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206118/nefi-divani.html
• Aktaş, Hasan (2004). Klasik Türk Şiirinde Edebî Sanatlar, Yort Savul Yayınları, İstanbul.
• Andrews, Walter G. (2009). Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı, (Çev. Tansel Güney), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Arslan, Mehmet (e-kitap), Mihrî Hâtun Divânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208575/mihri-hatun-divani.html
• Ayvazoğlu, Beşir (2016). Aşk Estetiği, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Babacan, İsrafil (2012). Klasik Türk Şiirinin Son Baharı Sebk-i Hindî (Hint Üslûbu), Akçağ Yayınları, Ankara.
• Batislam, H. Dilek (2016). “Divan Şiirinde Âşık, Sevgili, Rakip Üçlüsü ve Ölüm”, Divan Şiirinin Benzetme ve Hayal Dünyasından, Kesit Yayınları, İstanbul, s. 77-97.
• Bilgegil, M. Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri-Belâgat, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Bilkan, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı I-II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Biltekin, Halit (e-kitap), Şeyhî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215511/seyhi-divani.html
• Coşkun, Menderes; Öbek, Ali İhsan; Bayram, Yavuz (2009). Gazel Şerhleri, Kriter Yayınları, İstanbul.
• Çavuşoğlu, Mehmet; Tanyeri, M. Ali (1981). Hayretî Dîvan-Tenkidli Basım, İstanbul.
• Demirel, Mustafa (1996). İbn-i Kemâl Dîvân (Tenkidli Metin), Fakülteler Matbaası, İstanbul.
• Devellioğlu, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Durmuş, İsmail (2012). “Tezat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 41, TDV Yayınları, İstanbul, s. 58- 60.
• Dilçin, Cem (2009). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Doğan, Muhammed Nur (e-kitap), Avnî (Fatih) Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78360/avni-fatih-divani.html
• Ecevit, Yıldız (2018). Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Erdoğan, Mehtap (2013), Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Ergin, Muharrem (1981). Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
• Erişen Yazıcı, Gülgün (e-kitap), Edirneli Kâmî ve Divânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195832/kami-divani.html
• Ersoy, Ersen; Ay, Ümran (2017). Hoca Dehhânî Divanı, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara.
• Ersoylu, Halil (1981). Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Tercüman Yayınları, İstanbul.
• Gider, Mahmut (2020). Klasik Türk Şiirinde Mekân Tasavvuru Bâkî ve Fuzûlî Divanları, Sonçağ Yayıncılık, Ankara.
• Gönel, Hüseyin (2010). “Divan Şiirinde Sevgiliye Dair”, Turkish Studies, C.5, S. 3, s. 208-222.
• Horata, Osman (1998). Esrâr Dede Hayatı-Eserleri Şiir Dünyası ve Dîvânı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• İpekten, Haluk (e-kitap), Nâ’ilî-i Kadîm Dîvân, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-247199/naili-i-kadim-divani.html
• Karataş, Turan (2011). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Sütun Yayınları, İstanbul.
• Kavruk, Hasan (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Divânı, MEB Yayınları, Ankara.
• Koçin, Abdulhakim (2003). “Divan Şiirinde Şairlerin Aşka Yaklaşımları”, Kastamonu Eğitim Dergisi, s. 395-422.
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara.
• Külekçi, Numan (1999). Açıklamalar ve Örnekler Edebî Sanatlar, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Macit, Muhsin (e-kitap), Nedîm Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196897/nedim-divani.html
• Mermer, Ahmet; Alıcı, Lütfi; Eflatun, Muvaffak; Bayram, Yavuz; Koç Keskin, Neslihan (2008). Eski Türk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Mermer, Ahmet (1997). Karamanlı Aynî ve Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Okçu, Naci (e-kitap), Şeyh Gâlib Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78404/seyh-galib-divani.html
• Pala, İskender (2006). Divan Edebiyatı, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Pala, İskender (2015). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Parlatır, İsmail (2012). Fuzûlî Türkçe Divan, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Saraç, M. A. Yekta (e-kitap), Emrî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78368/emri-divani.html
• Saraç, M. A. Yekta (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi Belagat, 3F Yayınevi, İstanbul.
• Saraç, Yekta (2017). Divan Şiirinden Seçmeler, MEB Yayınları, Ankara.
• Sazyek, Hakan (2015). Roman Terimleri Sözlüğü -Roman Sanatından Yüz Terim-, Hece Yayınları, Ankara.
• Selçuk, Bahir; Kesik, Beyhan; Ersoy, Ersen; Gültekin, İbrahim; Özerol, Nazmi; Yılmaz, Ozan; Tok, Eda (2017). Sorularla Klasik Türk Edebiyatı, (Ed. Özer Şenödeyici), Kesit Yayınları, İstanbul.
• Selçuk, Bahir; Kesik, Beyhan; Şenödeyici, Özer; Koşik, H.Sercan; Kola, Fatma (2015). Söz ve Sihir Arasında Edebi Sanatlar, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Şenödeyici, Özer (2014). Gazeller ve Güzeller Üzerine, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Tarlan, Ali Nihat (1945). Hayâlî Bey Dîvânı, Burhaneddin Erenler Matbaası, İstanbul.
• Tarlan, Ali Nihad (1992). Ahmed Paşa Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tarlan, Ali Nihat (1997). Necâtî Beg Divanı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Tarlan, Ali Nihad (1967). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon, C. I, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Tarlan, Ali Nihad (1970). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon, C. II, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Taşkın, Burkay (2019). İhsan Oktay Anar’ın Puslu Kıtalar Atlası Romanında Dilsel Karşıtlıklar, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü TDE Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Tekin, Mehmet (2011). Roman Sanatı Roman Unsurları-I, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Tulum, Mertol; Tanyeri, M. Ali (1977), Nev’î Divanı (Tenkidli Basım), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Üzgör, Tahir (1991). Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
• Yakut, Emrullah; Şahin, Esma; Oktay, Adnan (2017). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Ders Kitabı, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.
• Yıldırım, Ali; Akdemir, Ayşegül (2017). Söz…Bir…Ateş…, Asos Yayınları, Elazığ.
• Yılmaz, Ozan; Doğan, Ahmet; Tok, Eda; Zöhre, Armağan; Kolunsağ, İbrahim (2019). Beyitler Arasında, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Yorulmaz, Hüseyin (1989). Koca Râgıb Paşa Dîvânı (Araştırma ve Metin), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi