NESÎMÎ'DE YOL METAFORU

Yıl 2022, Sayı: 8, 53 - 65, 30.12.2022

Murat Aslan

https://doi.org/10.51540/ijof.1160059

Öz

Bir anlamı başka bir yere taşıma anlamına gelen metafor, anlatılmak istenen hususun kendisinden başka bir unsur yardımıyla aktarılmasını sağlar. Dil ile anlatılması zor ya da olanaksız olan duygu ve düşüncelerin aktarımında metafor önemli bir rol üstlenir. İnsanlığın ilk çağlarından beri kullanılagelen metaforik anlatım sebebiyle zihin de metaforlar vasıtasıyla düşünmeye ve kavramaya alışmış, böylece bu düşünce tarzı zihnin bir özelliği hâline gelmiştir. Dolayısıyla metaforun kullanımı yaygınlaşmış, özellikle dinî, tasavvufî, edebî ve felsefî metinlerde metaforlara sıklıkla yer verilmiştir. Bu metinlerde en çok kullanılan metaforlardan biri “yol metaforu”dur. Kullanımının yaygınlığından dolayı günlük dilin en sıradan kalıplarına dek giren “yol” kelimesi her ne kadar alışılmış bir kullanım alanına sahip olsa da bunlar kelimenin asıl anlamıyla karşılaştırıldığında “yol”un bir metafor olarak kullanıldığı açıkça görülür. Yolun bir metafor olarak incelenebilmesi için bu konu ile ilgili örneklerin gözden geçirilmesi gerekmektedir. 14-15. asır divan şairlerinden Nesîmî’nin şiirleri “Yol metaforu”nun dinî, tasavvufî ve edebî bağlamda kullanılmasına gösterilebilecek en güzel örneklerdendir. Hurufiliği ile bilinen Nesîmî’nin şiirlerinde yol –özellikle dinî ve tasavvufî olarak- oldukça yaygın kullanılmış, bu metafor ile ilgili olarak bikrimazmun kabul edilebilecek yeni ve alışılmamış manalar ortaya konmuştur. Bundan dolayı Nesîmî Divanı, “yol metaforu”nun bu örnek bağlamında incelenebilmesine uygun bir eser olarak kabul edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Yol metaforu, çağdaş metafor teorisi, Nesîmî, Hurufilik, 14-15. asır Türk edebiyatı

Kaynakça

• Ahterî Mustafa Muslihuddin el-Karahisarî. (2017). Ahterî-yi kebir. (A. Kırkkılıç, Y. Sancak, Haz.). (1. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi. (1994). Hurufilik. Cilt: 16. s. 81. (1. Baskı). Ana Yayıncılık ve Encyclopedia Britannica Inc.
• Ayan, H. (2020). Nesîmî, hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Türkçe Divanının tenkitli metni. (3. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ballı, H. H. (2010). Fazlullah Hurûfî ve Hurûfîlik. [Yayımlanmamış doktora tezi] Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilge, U. (2020). Metafor ve sembol bağlamında dil ve anlam: Paul Ricoeur’ün hermenötik projesi. Dört Öğe, (17), s. 25-36, https://dergipark.org.tr/tr/pub/dortoge/issue/56303/703755
• Chuang Tzu. (2012). Chuang Tzu’nun kitabı. (1. Baskı). (L. Özşar, Çev.). Biblos Kitabevi.
• Çiçekler, A. N., Aydın, T. (2019). Kavramsal metafor kuramı ve belagat: karşılaştırmalı bir inceleme. RumeliDE, (16), s. 14-26, https://doi.org/10.29000/rumelide.616880
• Dalai Lama. (2008). Yolun üç büyük özelliği, Je Tsongkhapa’nın öğretileri. (1. Baskı). (S. Ertüzün, Çev.). Okyanus Yayınları.
• Demirci, K. (2016). Metafor: bir anlatım ve üretim mekanizması. M. Sarıca ve B. Sarıca, (Ed). Dil Bilimleri Kültür ve Edebiyat. (1. Baskı, s. 330-343) içinde, (1. Baskı). Padam Yayınları.
• Doğan, M. N. (2011). Yol ve yolcu metaforu bağlamında klasik şiiri anlamak. Gazi Türkiyat, (8), s. 145-163, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/76736
• Fazlullah Esterâbâdî. (2012). Câvidân-nâme - Dürr-i Yetîm isimli tercümesi. (F. Usluer, Haz.). (1. Baskı). (Derviş Murtazâ, Çev). Kabalcı Yayıncılık.
• Gölpınarlı, A. (1969). 100 soruda türkiye’de mezhepler ve tarikatler. (1. Baskı). Gerçek Yayınevi.
• Gölpınarlı, A. (1989). Hurûfîlik metinleri kataloğu. (2. Baskı). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Han Şan. (1993). Soğuk doruktaki adam. (1. Baskı). (Ö. Tulgan, Çev.). Yol Yayınları.
• İncil. (2016). (2. Baskı). Yeni Yaşam Yayınları ve Kitabı Mukaddes Şirketi.
• Kansızoğlu, Y. (2003). Hurûfîlik tasavvuru ve Kur’an yorumuna etkileri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. (2010). (H. Altuntaş ve M. Şahin, Haz.). (6. Baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim. Diyanet İşleri Başkanlığı. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf (Erişim Tarihi: 22.02.2022).
• Lao Zi. (2016). Tao Te Ching. (1. Baskı). (S. Özbey, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mahmûd-ı Şebüsterî. (2011). Gülşen-i Râz. (C. Gündoğdu, Haz.). (1. Baskı). (H. A. Konuk, Tercüme ve Şerh). İlk Harf Yayınevi.
• Muhyiddin İn Arabi. (t.y.). Risaleler 1. (1. Baskı). (V. İnce, Çev.). Kitsan Yayınları.
• Nietzsche, F. (2020). Böyle Buyurdu Zerdüşt. (22. Baskı). (M. Tüzel, Çev). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Osho. (2003). Zen yolu / tasavvuf yolu. (3. Baskı). (S. Kartal, Der. ve Çev.). Okyanus Yayıncılık.
• Seneca. (2017). Bilgenin sarsılmazlığı. (1. Baskı). (E. B. Özkan, Çev.). Doğu Batı Yayınları.
• Seneca. (2020). Tanrısal öngörü. (1. Baskı). (C. İ. Özkan, Çev.). Kabalcı Yayıncılık.
• Seyyid Burhaneddin Muhakkık-ı Tirmizi. (t.y.). Maârif. (A. Gölpınarlı, Haz.). (1. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tevrat. https://www.kutsalkitap.org/online-tevrat-oku/ (Erişim Tarihi: 30.01.2022).
• Uçan Eke, N. (2017). Klâsik türk edebiyatında metaforik üslûp. (1. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf terimleri sözlüğü. (2. Baskı). Kabalcı Yayıncılık.
• Usluer, F. (2009). Hurufilik. (1. Baskı). Kabalcı Yayınevi.