On the Orthographic Specialties of a Text of the 19th Century Written Partially with Vowel Points: Nihânî's Dîvân

Yıl 2022, Sayı: 8, 41 - 52, 30.12.2022

Ayşegül Ekici

https://doi.org/10.51540/ijof.1164338

Öz

In the 19th century texts, some words and affixes were written according to modern orthography and the Old Anatolian Turkish spelling, or vowel points were added to the suffixes where the syllables were not used. Nihânî’s Dîvân is a late-period text with an unstable orthographic structure. The flatness-roundness tendency was determined from the vowel points of the affixes. Vowel points in suffixes and words reflect the region’s dialect characteristics. The issue of how the transcriptions of such texts, where traditional and modern spellings are used together, are made is complicated. Researchers think vowel points should be adhered to and while preparing transcriptions, intervention should be done consciously. Vowel points are important for language researchers. Dîvân contains many archaic words for its time due to the geographical location and history of the region where the poet lived. Herein we aimed to contribute to studies that create an impression about the orthography of the period when Dîvân was written, by emphasizing Dîvân’s orthographic features. Additionally, sound characteristics of the regional dialect were determined.

Anahtar Kelimeler

Transliteration, vowel points, orthography, dialect characteristics, Nihânî’s Dîvân.

XIX. YÜZYILA AİT KISMEN HAREKELİ BİR METNİN İMLA HUSUSİYETLERİNE DAİR: DARENDELİ NİHÂNÎ DÎVÂNI

Öz

XIX. yüzyıl Osmanlı Türkçesi metinlerinde Eski Anadolu Türkçesi imlasıyla beraber bazı kelime ve eklerin modern imlaya göre yazıldığı veya vokallerin kullanılmadığı eklerde bu imlaya göre harekelendiği tespit edilmiştir. Nihânî Dîvânı geç dönem metinlerinden olup eski ile yeninin bir arada kullanıldığı kararsız bir imla yapısına sahiptir. Düzlük-yuvarlaklık eğilimi eklerin harekelerinden tespit edilmiştir. Hareke sadece eklerde değil kelimelerde de kullanılmış olup bölgenin ağız özelliklerini yansıtır niteliktedir. Geleneksel imla ile modern imlanın bir arada kullanıldığı ve telaffuzun yazıya aktarılmaya çalışıldığı bu tür metinlerin çeviriyazılarının nasıl ve neye göre oluşturulacağı konusu güçlük teşkil etmektedir. Araştırmacıların görüşleri bu tür metinlerin çeviriyazılarının hazırlanırken harekelerine bağlı kalınması ve müdahalenin bilinçli yapılması gerektiği üzerinedir. Hareke, dil araştırmacıları açısından büyük önem taşımaktadır. Dîvân ayrıca şairin yaşadığı bölgenin coğrafi konumundan ve tarihinden dolayı dönemine göre çok sayıda arkaik kelime barındırmaktadır. Bu çalışmada XIX. yüzyıla ait Nihânî Dîvânı’nın imlâ hususiyetleri üzerinde durularak yazıldığı dönemin imlası hakkında belli bir izlenim oluşturan bu tür çalışmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır. Ayrıca bölge ağzıyla ilgili ses özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çeviriyazı, hareke, imla, ağız özellikleri, Nihânî Dîvânı.

Kaynakça

• Akgündüz A. Öztürk S. ve Baş Y. (2002). Darende tarihi. (1. Baskı). Somuncu Baba Araştırma ve Kültür Mekezi Yayınları.
• Anhegger, R. (1950). 16. asır şairlerinden Za’îfî. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4 (1-2), 133-166.
• Cengiz, M. A (1987). Tohma Havzası. Beydağı Matbaası.
• Ekici, A. (2022). Nihânî dîvânı. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kartallıoğlu, Y. (2008). Osmanlı Türkçesindeki ekler dudak uyumuna göre nasıl olmalıdır. Turkish Studies, 3(6), 458-481.
• Korkmaz, Z. (1984). Anadolu’da Türkçenin yazı dili oluşu ve ilk öncüleri. Türk Dili Dergisi, (390-391), 272-279.
• Kutlar, F.S. (2008). 16. ve 19. Yüzyılda yazılmış iki metnin imlasına ilişkin kimi tespitler. Turkish Studies, 3(6), 499-510.
• Öztürk, F (1962). Darende tarihi. Baysal Matbaası.
• Nisbett, Richard E. (2005). Düşüncenin coğrafyası (G. Çağalı Güven, Çev.). Varlık Yayınları.
• Tulum, M. (2002). 17. ve 18. yüzyıllarda İstanbul Türkçesi: sesler ve uyumlar üzerine bir değerlendirme. Türkler (C. 11, ss. 489-508). Yeni Türkiye Yayınları.