DÎVÂN’INDAN HAREKETLE YUSUF HAKÎKÎ’NİN ANLAM DÜNYASINDA SÖZ VE SÖZÜN ÖNEMİ

Yıl 2022, Sayı: 8, 77 - 87, 30.12.2022

Hulusi Eren

https://doi.org/10.51540/ijof.1206124

Öz

Sözlükte bir düşünceyi eksiksiz olarak anlatan kelime dizisi, kelam, olarak tanımlanan sözün tarihini; dünyanın yaratılışına, ilk insan ve peygamber olan Hz. Âdem’e kadar götürmek mümkündür. Kur’ân-ı Kerîm’in ifadesiyle Allah, Hz. Adem’e isimleri öğreterek varlıklar ve semboller arasında zihinsel bağ kurma yeteneği vermiştir. O da bu bilgileri sözler vasıtasıyla etrafında bulunanlara aktarmıştır. Böylece nesilden nesile peygamberlerin dilinde vahiy, âlimlerin dilinde ilim, şairlerin dilinde şiir, idarecilerin dilinde buyruk olarak tezahür edecek sözün macerası da başlamıştır.
Şairlerin sözü kelimelere dönüştürüp estetik bir formda işlemesiyle şiir ortaya çıkmıştır. Böylece duygu ve hayaller şairlerin anlam dünyasında mecaz ve sanatlarla işlenerek kelimelere dökülmüş, sözün şiir formuna dönüşmesi sağlanmıştır. Şairlerin edebî şahsiyetine göre kimi zaman sözün nasıl söylendiği kimi zaman da ne söylediği önemli görülmüştür. Buna bağlı olarak ifade klasik şairlerce edebî sanatların ardında okuyucuya sunulurken, mutasavvıf şairler okuyucuyu irşat amacı güderek ifadeyi daha açık ve anlaşılır bir biçimde aktarmıştır.
Somuncu Baba’nın oğlu olarak bilinen Yusuf Hakîkî Baba 15. yüzyılın mutasavvıf şairlerindendir. Tasavvufi ıstılahları sıkça kullandığı şiirlerinde şair, görüşlerini ve sufiyâne düşüncelerle örülü sözlerini okuyucuya aktarmıştır. Bu çalışmada, Dîvân’ından hareketle Hakîki Baba’nın anlam dünyasında söz ve sözün önemi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divan edebiyatı, Somuncu Baba, söz, sözün önemi., Yusuf Hakîkî

From His Dîvân Word and the Importance of Word in Yusuf Hakîkî's World of Meaning

Öz

The history of the word which is defined as the word sequence, kalam, which describes a thought completely in the dictionary; It is possible to take the creation of the world back to Hz. Adam, the first man and prophet. In the words of the Qur'an-ı Kerîm, Allah by teaching Adam names, he gave the ability to make mental connections between beings and symbols. He also conveyed this information to those around him. Thus, the adventure of the word that will manifest from generation to generation as revelation in the language of prophets, science in the language of scholars, poetry in the language of poets and commandment in the language of administrators has begun.
Poetry emerged when the poets transformed the word into words and processed it in an aesthetic form. Thus emotions and dreams were processed with metaphors and arts in the semantic world of the poets and put into words and the word turned into a poetry form. According to the literary personality of the poets, sometimes how the word is said and sometimes what he says is considered important. Accordingly, while the expression was presented to the reader behind the literary arts by the classical poets, the sufi poets conveyed the expression in a more clear and understandable way with the aim of guiding the reader.
Yusuf Hakîkî Baba, known as Somuncu Baba, is one of the mystic poets of the 15th century. In his poems, in which he frequently used Sufi terms, the poet conveyed his views and words woven with sufi ideas to the reader. In this study, the importance of word and word in the world of meaning of Hakîkî Baba, based on his Dîvân.

Anahtar Kelimeler

Divan literature, Yusuf Hakîkî, word, the importance of the word., Somuncu Baba

Kaynakça

• Altuntaş, H. ve Şahin, M. (2011). Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim meâli. Yenigün Matbaacılık.
• Apaydın, H. Y. (2006). Nas. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ateş, S. (1994) (Çev.). Mişkâtü’l-envâr-nurlar feneri- İmam Gazalî. Söğüt Ofset.
• Ayan Nizam, E. (2021). Sözün gücü, şiirin büyüsü: Divan edebiyatında söz ve şiirin kutsallığı üzerine. TEKE Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 10 (4), 1295-1314. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2161967.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Neşriyat.
• Boz, E. (2009). Yusuf Hakîkî Baba dîvânı. Aksaray Valiliği (Erek Matbaası).
• Çağrıcı, M. (2013). Yalan. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Dalyan, A. ve Evrim, D. E. (2020). Klasik Türk edebiyatının söz algısının gösterge bilim açısından değerlendirilmesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 70 (Aralık), 141-168. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1431227.
• Erginli, Z., İ. Karslı, vd. (2006). Metinlerle tasavvuf terimleri sözlüğü. (ed. Z. Erginli). Kalem Yayınları. Gümüş, K. S. (2020).Yûsuf Hakîkî Baba Dîvânı’nın dinî-tasavvufî kelime, tâbir ve kavramlar bakımından tahlili. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Güzeloğlu, H. (2015). Hakîkî, Yusuf-ı Hakîkî Baba, Şeyh Yusuf , Gül Baba. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hakiki-yusufi-hakiki-baba-seyh adresinden 01.10.2022 tarihinde alınmıştır.
• Kurnaz, C. (2009) (Haz.) Ahmet Talat Onay açıklamalı divan şiiri sözlüğü eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. H Yayınları.
• Külünkoğlu, C. (t.y.). Kur’ân-ı Kerim gerekçeli ve açıklamalı meali. http://www.cemalkulunkoglu.net/14-ibrahim adresinden 03.10.2022 tarihinde alınmıştır.
• Pala, İ. (2010). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Süphandağı, İ. (2020). Mutlakçı dil. İz Yayınları.
• Uludağ, S. (1982) (Haz.). Keşfü’l-mahcûb hakikat. Dergah Yayınları.
• Uludağ, S. (1992) (Haz.). Doğuş devrinde tasavvuf ta’arruf. Dergah Yayınları.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
• Tan, N. (1982). Türk folklorunda nisan yağmuru motifi. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri IV. Cilt Gelenek, Görenek ve İnançlar. G. Ü. Basın-Yayın Yüksekokulu-Basımevi.
• Yılmaz, M. (2013) (Haz). Kültürümüzde ayet ve hadisler (Ansiklopedik Sözlük). Kesit Yayınları.