On Dıfferent Uses Of Case Supplements In Adıyaman Regıonal Dıals An Assessment

Yıl 2024, Sayı: 11, 47 - 56, 30.06.2024

Ramazan Kelepçe

https://doi.org/10.51540/ijof.1377115

Öz

Language is the most important tool that reflects the existing culture and its elements in a society. Dialects are also language elements that reflect the life, differences and cultures of a society or community and enrich the vocabulary, morphemes and phonological elements of that language. The fact that this language element differs from region to region and region to region is one of the indicators of the development and richness of Turkish. One of the most important language elements of dialects, which is one of the elements of this richness, which serves to determine the meaning and meaning of the nouns in the sentence, adds functionality to the semantic and structural richness of Turkish. Many studies have been made and continue to be done on case suffixes, which are an important part of both dialects and Turkish. Recently, studies that are handled from different perspectives, especially in areas such as compilation, review and comparison, have gained intensity. However, the studies on the dialect features of Adıyaman province and its region remain in the shadow of this density. Therefore, in this study, while the case suffixes in the dialect structure of Adıyaman province and its region are discussed, the different uses of case suffixes in the compilation texts and their interchangeable use in sentences are tried to be determined. In addition, the semantic differences of case suffixes according to the context were also tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Language, Turkish, Society, Dialect, Case Suffixes

ADIYAMAN YÖRESİ AĞIZLARINDA HÂL EKLERİNİN FARKLI KULLANIMLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Dil, bir toplumda var olan kültürü ve unsurlarını yansıtan en önemli araçtır. Ağızlar da bir toplum veya topluluğun yaşamını, farklılıklarını, kültürlerini yansıtan ve o dilin söz varlığına, biçim birimlerine ve ses bilgisel unsurlarına zenginlik katan dil unsurudur. Bu dil unsurunun bölgeden bölgeye, yöreden yöreye farklılık göstermesi de Türkçenin gelişmişliğin ve zenginliğin göstergelerinden biridir. Bu zenginliğin unsurlarından biri olan adların cümle içinde üstlenecekleri görev ile anlamları belirlemeye yarayan, Türkçenin anlam ve yapısal zenginliğine işlerlik katan ve ağızların en önemli dil unsurlarından biri de hâl ekleridir. Hem ağızların hem de Türkçenin önemli bir parçası olan hâl ekleri üzerinde günümüze değin birçok çalışma yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir. Son zamanlarda da özellikle derleme, inceleme, karşılaştırma gibi alanlarda farklı bakış açılarıyla ele alınan çalışmalar yoğunluk kazanmıştır. Ancak, Adıyaman ili ve yöresi ağız özellikleri üzerinde yapılan çalışmalar, bu yoğunluğun gölgesinde kalmaktadır. Bundan dolayı bu çalışmada Adıyaman ili ve yöresi ağız yapısında yer alan hâl ekleri ele alınmakla birlikte derleme metinlerinde yer alan hâl eklerinin farklı kullanımları ve bunların cümle içinde birbirlerinin yerine kullanımları tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca hâl eklerinin bağlama göre kazandığı anlamsal farklılıklar da tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dil, Türkçe, Toplum, Ağız, Kültür, Hal Ekleri

Kaynakça

• Akar, A. (2016). Sosyal bilimlerin veri kaynağı olarak ağızlar. Gazi Akademik Bakış, 10 (19), 169-182. https://doi.org/10.19060/gav.321010
• Aydın, N. (2018). Nitel araştırma yöntemleri: etnoloji. Uluslararası Beşerî ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, 2 (2), 60-71. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihssr/issue/36852/425401
• Balkan, O. (2021). Dede Korkut kitabında hâl kategorisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Harran Üniversitesi.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Delice, H. İ. (2017). Sözcük türleri. (4. Baskı). Asitan Kitap.
• Ercilasun, A. B. (2018). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. (19. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (2007). Türk dil bilgisi. (4. Baskı). Bayrak Yayınları.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. (4. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2020). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. (5. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Haşimi, A. (2020). Hatay ağzında hâl eklerinin farklı kullanımları üzerine bir değerlendirme. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(46), 449-480. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/mkusbed/issue/57607/788850
• Kartallıoğlu, Y. ve Yıldırım. H. (2007). Türkiye Türkçesi. A. B. Ercilasun (Ed.). Türk Lehçeleri Grameri. (1. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. (3. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tanç, M. (2005). Eski Türkçe ve Çağatay Türkçesinde belirtme durumu ekinin işlevlerine dair. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, VI ( 1).
• Tuğluk. M. E (2021). Kerb-Nâme hâl eklerinin kullanımı, Yunus Emre’nin Vefatının 700. Yıl Dönümü Anısına Uluslararası Türkçenin Anadolu’da Yazı Dili Oluşu Sempozyumu. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk, O. ve Çiçek, E. (2022). Süheyl ü Nev-Bahar’da dA bulunma hali üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies – Language and Literature, 17(3), 1081-1095. 10.7827/TurkishStudies.61965
• Özcan, M. F. (2019). Orhun yazıtlarındaki atasözü ve deyimlerin günümüzdeki karşılıklarına yönelik inceleme. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (16), 98-105. http://dx.doi.org/10.29000/rumelide.616897
• Özek, F. ve Sağlam, B. (2014). +Dan çıkma hâli ekinin vasıta ve bulunma hâli işlevi üzerine. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (2), 13-18. https://doi.org/10.18069/fusbed.61866
• Öztürk, E. (2021). Eski Anadolu Türkçesi el kitabı. (2. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Uysal, İ. N. (2022). Begdili boyunun ağız özelliklerine dair notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 201-216. https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/70154/1125377
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. (1. Baskı). Multinilgual Yayınları.
• Yavuz, S. (2013). Adıyaman ili ve yöresi ağızları. (1. Baskı). Turkish Studies Yayınları.