SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMEN ADAYLARININ SORGULAMA BECERİLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE SORGULAMANIN ÖNEMİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 107 - 132, 29.12.2019

Özlem Bektaş , Kübra Yüksel

https://doi.org/10.32570/ijofe.637600

Öz

Bu
araştırmada, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sorgulama becerilerinin
incelenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, sosyal
bilgiler öğretmen adayları açısından; sorgulama becerilerini etkileyen faktörler,
sorgulamanın önemi, sorgulama becerilerine sahip bireylerin özellikleri ve sorgulama
sürecinde karşılaştıkları problemler bireysel, eğitimsel ve toplumsal açıdan
incelenerek ele alınmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır.
Bu doğrultuda öğretmen adaylarının görüşlerini belirlemek amacıyla yarı
yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak, elde edilen veriler içerik
analizi ile değerlendirilmiştir.

Araştırmanın
çalışma grubunu Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal
Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı’nda öğrenim görmekte olan 12 kız, 11 erkek
toplam 23 gönüllü öğretmen adayı oluşturmaktadır.

Araştırma
sonucunda elde edilen bulgulara göre; adayların
kavramın tanımı için verdiği ifadeler; bilgi edinme, bilginin doğruluğu ve
bilgiyi değerlendirme boyutlarında anlam içermektedir.  Sorgulama becerilerini öğretmen adayları
çoğunlukla yeterli bulduğu bulmaktadır. Sorgulama becerilerini etkileyen en
önemli faktörler; bireysel ve toplumsal faktörler, aile, toplum, çevre, okul ve
eğitim sistemidir. Sorgulama becerilerine sahip olma bireylerin kişisel
eksikliklerini tespit edip düzeltebilmelerini, önyargı ve tereddütlerini
ortadan kaldırabilmelerini, özgüvenlerinin gelişmesini, karakter kazanmalarını
ve hayatlarını daha anlamlı bir şekilde geçirmelerini sağlamaktadır. Sorgulama
becerileri toplumsal açıdan eleştirel bakabilme, empati kurma, kalıp yargıları
sorgulayabilme, araştırmaya yönelme açısından önemlidir. Güncel olayların takip
edilmesi ve soru sormanın etkin rolü bulunmaktadır. Öğretmenlerin öğrencileri sorgulama
sürecine dâhil etmek için pedagojik yaklaşımlarınının da önemli bir unsur
olduğu ifade edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sorgulama becerisi, sosyal bilgiler eğitimi

Kaynakça

• Abalı Öztürk, Y., Bilgen, Z. ve Bilgen, S. (2017). Sorgulama becerileri ile kendi kendine öğrenme becerileri arasındaki ilişki: Temel eğitim öğretmen adaylarına yönelik bir araştırma. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 179-214. (http://dergipark.org.tr/sinopusd/issue/32782/348238)
• Abdi, A. (2014). The effect of ınquiry-based learning method on students’ academic achievement in science course, Universal Journal of Educational Research, 2(1), 37-41.
• Aldan Karademir, Ç. (2013). Öğretmen Adaylarının Sorgulama ve Eleştirel Düşünme Becerilerinin Öğretmen Özyeterlilik Düzeyine Etkisi. Doktora Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Aldan Karademir, Ç. ve Saracaloğlu, A.S. (2013). Sorgulama becerileri ölçeği’nin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Asya Öğretim Dergisi, 1(2), 56-65.
• Al-Sabbagh, S. (2009). Instruments and Implements of Enquiry Based Learning, Senior Educational Research, Barwa Knowledge. Online Submission, Retrieved from ERIC database.
• Arseven, A., Dervişoğlu, M.F. ve Arseven, İ. (2015). Tarih öğretmen adaylarının sorgulama becerileri ile eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişki. The Journal of Academic Social Science Studies, 32(3), 171-185.
• Aslan, D. ve Aydın, H. (2016). Yapılandırmacı öğretim kuramın felsefi paradigmalari: Bir derleme çalismasi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 56-71.
• Aydın, M. Z. (2001). Aktif öğretim yöntemlerinden buldurma (sokrates) yöntemi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 55-80.
• Babadoğan, C. ve Gürkan, T. (2002). Sorgulayıcı öğretim stratejisinin akademik başarıya etkisi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 1(2), 149-180.
• Baş, G. (2012). İlköğretim öğrencilerinin yapılandırmacı öğrenme ortamına ilişkin algılarının farklı değişkenler açısından değerlendirilmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(4), 203-215.
• Bay, N. ve Alisinanoğlu, F. (2012). Soru sorma becerisi öğretim programının okul öncesi öğretmen adaylarının sorularını geliştirmedeki etkisi. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 45-62.
• Bayır, E. ve Köseoğlu, F. (2013). Kimya öğretmen adaylarında sorgulayıcı araştırma odaklı öğretime ilişkin anlayış oluşturma,. Asya Öğretim Dergisi, 1(2), 29-43.
• Beshears, C. M. (2012). Inquiry-Based Instruction in The Social Studies: Successes and challenges, theses and dissertations. Yüksek Lisans Tezi, Arkansas Üniversitesi, Amerika Birleşik Devletleri.
• Buldu, M. (2014). Öğretmen yeterlik düzeyi değerlendirmesi ve mesleki gelişişm eğitimleri planlaması üzerine bir öneri. Milli Eğitim Dergisi, 44(204), 114-134.Büyükalan Filiz, S. (2009). Soru cevap yöntemi eğitiminin öğretmenlerin soru sorma tekniklerine etkisi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(3), 167-195.
• Cansoy, R. (2018). Uluslararası çerçevelere göre 21. yüzyıl becerileri ve eğitim sisteminde kazandırılması. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, 7(4), 3112-3134.
• Çelikten, M., Şanal, M. ve Yeni, Y. (2005). Öğretmenlik mesleği ve özellikleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(19), 207-237.
• Çeven, S. ve Karakulle, İ. (2018). Bilgi toplumu ve eğitim, Türkiye’de eğitime genel bir bakış. Social Sciences Studies Journal, 4(4), 695-705.
• Çüçen, K. (2003). Bilgi kuramına giriş. Bilimname, 2(2), 3-12
• Delcourt, M.A.B. ve Mckinnon, J. (2011). Tools for inquary: ımproving Questioning in the Classroom, Learning Landscapes, 4(2), 145-159.
• Engin, G. (2009). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Sorgulama Yaklaşımını Algılama ve Öğretim Becerilerinin Araştırılması: Türkiye-Hollanda Karşılaştırma Çalışması. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Erken, M. (2009). Empati Becerisinin Ahlaki Davranışlar Üzerindeki Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya Üniversitesi.
• Friesen, S. ve Scott, D. (2013). Inquiry-Based Learning: A Review of the Research Literature, PaperPreparedfort he Alberta Ministry of Education. https://galileo.org/focus-on-inquiry-lit-review.pdf adresinden 10/09/2019 tarihinde edinilmiştir.
• Gelen, İ. (2002). Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde düşünme becerilerini kazandırma yeterliklerinin değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(10), 100-119.
• Gül, G. (2004). Birey toplum eğitim ve öğretmen. Hasan Ali Yüce Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 223-236.
• Güneş, F. (2016). Eğitimde sorgulamanın gücü. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 188-204.
• Hamarat, E. ve Arkan, A. (2018). 2023 Eğitim Vizyon Belgesi’nde gelecek becerileri. Seta Perspektif, 222, https://setav.org/assets/uploads/2018/12/222.pdf adresinden 12/09/2019 tarihinde edinilmiştir.
• Harlen, W. (2014). Helping children’s development of inquiry skills. Educational Consultant, Scotland, 1(1), 5-19.
• Harrison, C. (2014). Assesment of inquiry skills in SAILS Project. Science Education International, 25(1), 112-122.
• İlter, İ. (2013). Sosyal Bilgiler Öğretiminde 5e Öğrenme Döngüsü Modelinin Öğrenci Başarısına, Bilimsel Sorgulayıcı-Araştırma Becerilerine, Akademik Motivasyona ve Öğrenme Sürecine Etkileri. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• İnan Kaya, G. (2016). Eğitimde merak ve ilgi. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 13-2(25), 103-114.
• Kaplan Parsa, M. (2016). İşbirlikli Sorgulamaya Dayalı Öğrenme Ortamının Yaratıcı Düşünmeye, Sorgulayıcı Öğrenme Becerilerine, Fen ve Teknoloji Dersine Yönelik Tutuma Etkisi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karadağ, E., Deniz, S., Korkmaz, T. ve Deniz, G. (2008). Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımı: Sınıf öğretmenleri görüşleri kapsamında bir araştırma. Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 383-402.
• Karamustafaoğlu, S. ve Celep Havuz, A. (2016). Araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme ve etkililiği. International Journal of Assessment Tools in Education, 3(1), 40-54.
• Kaya, G. ve Yılmaz, S. (2016). Açık sorgulamaya dayalı öğrenmenin öğrencilerin başarısına ve bilimsel süreç becerilerinin gelişimine etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 300-318.
• Kırıktaş, H. ve Ünal Çoban, G. (2016). Çoklu zekâ destekli sorgulama uygulamalarının öğretmen adaylarının eleştirel düşünmelerine ve akademik başarılarına etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(37), 69-88.
• Kocagül, M. (2013). Sorgulamaya Dayalı Mesleki Gelişim Etkinliklerinin İlköğretim Fen ve Teknoloji Öğretmenlerinin Bilimsel Süreç Becerilerine, Öz-Yeterlik ve Sorgulamaya Dayalı Öğretime İlişkin İnançlarına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Kornblum, W. ve Julian, J. (2012). Social Problems (Fourteen Education), Upper Saddle River, NJ: Pearson.
• Köksal, N. (2008). Öğretmenlik mesleği genel yeterliklerinin öğretmen, müdür ve bakanlık yetkilileri tarafından değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(23), 36-46.
• Köse, M. ve Demir, E. (2014). Öğretmenlerin rol modelliği hakkında öğrenci görüşleri. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 4(1), 08-18.Kula, S. ve Çakar, B. (2015). Maslow ihtiyaçlar hiyerarşisi bağlamında toplumda bireylerin güvenlik algısı ve yaşam doyumu arasındaki ilişki. Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 6(12), 191-210.Kumari, P., Arora, S.K. ve Tiwari, S. (2015). Impact of Inquiry-based teaching model on Academic Achievements in Social Sciencesubject of 9th class student of secondary Schools located in urban area. International Journal of Recent Research Aspects, 2(4), 154-158.
• Kurbanoğlu, S. S. (2010). Bilgi okuryazarlığı: Kavramsal bir analiz. Türk Kütüphaneciliği, 24, 723-747.
• Mcrae-Jones, W. J. (2017). Using Inquiry-Based Instructional Strategies to Increase Student Achievement in 3rd Grade Social Studies, Doctoral Dissertation, Brenau University, The Faculty of the Department of Education.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). An ExpandedSourcebookQualitative Data Analysis. London: SAGE Publications.
• Minner, D. D., Levy, A. J. ve Century, J. (2010). Inquiry‐based science instruction-what is it and does it matter? Results from a research synthesis years 1984 to 2002. Journal of Research in Science Teaching: The Official Journal of the National Association for Research in ScienceTeaching, 47(4), 474-496.
• National Science Foundation. (1999). Inquary: Thoughts, Vievs and Strategiesfor The K-5 Classroom (Foundations, Vol. 2). Arlington, VA: National Science Foundation.Orhan Göksün, D. (2016). Öğretmen adaylarının 21. yy. öğrenen becerileri ve 21. yy. öğreten becerileri arasındaki ilişki. Doktora Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Orhan Göksün, D. ve Aşkım Kurt A. (2017). Öğretmen adaylarının 21. yy. öğrenen becerileri kullanımları ve 21. yy. öğreten becerileri kullanımları arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 42(190), 107-130.
• Öz, R. (2015). Araştırma ve Sorgulamaya Dayalı Etkinliklerle Desteklenmiş Bilim Merkezi Uygulamalarının 7. Sınıf Öğrencilerinin Akademik Başarılarına, Bilim Okuryazarlıklarına ve Sorgulayıcı Düşünme Becerilerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özkan, Ç. ve Bümen, E. (2014). Fen ve teknoloji dersinde araştırmaya dayalı öğrenmenin öğrencilerin erişilerine, üst biliş farkındalıklarına ve fen ve teknoloji dersine yönelik tutumlarına etkisi. Ege Eğitim Dergisi, 15(1), 251-278.
• Resmi Gazete (1973). Milli Eğitim Temel Kanunu. No: 1739, Sayı: 14574, Tarih:24.6.1973. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1739.pdf adresinden 12/5/2019 tarihinde edinilmiştir.
• Sakallı, M., Hürsen, Ç. ve Özçınar, Z. (2007). The frequentuse of teachingstrategies/methods among teachers according to the teacher candidates observation. Cypriot Journal of Educational Sciences, 2(1), 1–8.
• Saygılı, S. (2013). Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecinde eğitimde dönüştürücü bir entelektüel olarak öğretmenler. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 263-274.
• Selvi, K. (2013). Felsefe ve Eğitim Arasındaki İlişki: Bilgi ve Öğrenme” (edt. G. Ekici ve M. Güven). Yeni Öğrenme ve Öğretme Yaklaşımları ve Uygulama Örnekleri, Pegem Akademi: Ankara.
• Sezer, Ş. (2018). Öğretmenlerin sınıf yönetimi tutumlarının öğrencilerin gelişimi üzerindeki etkileri: Fenomenolojik bir çözümleme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 33(2), 534-549.
• Shih, J. L., Chuang, C.-W. ve Hwang, G.-J. (2010). An Inquiry-based mobile learning approach to enhancing social science learning effectiveness. Educational Technology & Society, 13(4), 50–62.
• Sönmez, M. (2017). Eğitim-çevre ilişkisi, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10), 105-128. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/543202 adresinden 12/09/2019 tarihinde erişilmiştir.
• Sönmez, V. (2008). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Anı Yayınları.
• Şimşek, N. (2004). Yapılandırmacı öğrenme ve öğretime eleştirel bir yaklaşım. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 3(5), 115-139.
• MEB (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (4, 5, 6 ve 7. Sınıf ), Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• MEB (2017). Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri, Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara.
• MEB (2018). T.C Milli Eğitim Bakanlığı Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar) Ankara.
• Tanışlı, D. (2013). İlköğretim matematik öğretmeni adaylarının pedagojik alan bilgisi bağlamında sorgulama becerileri ve öğrenci bilgileri. Eğitim ve Bilim, 38(169), 80-95.
• Tartuk, M. (2015). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme ve Empati Kurma Eğilimlerinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Taşkoyan, S. N. (2008). Fen ve Teknoloji Öğretiminde Sorgulayıcı Öğrenme Stratejilerinin Öğrencilerin Sorgulayıcı Öğrenme Becerileri, Akademik Başarıları ve Tutumları Üzerindeki Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Tuncer, G., Yanpar Yelken, T. ve Tanrıseven, I. (2018). Felsefe grubu öğrencilerinin akademik motivasyonları ile sorgulama becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(3), 1156-1175.
• Yalçın, S. (2019). Öğretmen adaylarının 21. yy. becerilerini ölçmek için kullanabilecekleri araçlar hakkında farkındalıkları ve yeterlik algıları. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 383-398.
• Yeşiltaş, N.K. ve Kaymakçı, S. (2009). John Dewey’in eğitim anlayışı ve sosyal bilgiler eğitimine yönelik bazı örnek uygulamaları, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4), 227-242.Yılmaz, N. ve Aydın Şengül, Ö. (2016). Öğretmen adaylarının sorgulama becerileri düzeylerinin incelenmesi, International Journal of Social Science, 42, 535-546,