Dezavantajlı Okullarda Çalışan Öğretmenlerde Mesleki Deformasyon ve Etkileri

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 67 - 88, 30.06.2025

Melike Tunalı Akman , Taner Atmaca

Öz

Bu araştırma, dezavantajlı okullarda çalışan öğretmenlerin mesleki deformasyon süreçlerini ve bu sürecin etkilerini incelemektedir. Nitel araştırma yöntemlerinden fenomenoloji modeli kullanılarak yapılan çalışmada, ölçüt örnekleme tekniği kullanılarak belirlenen 20 öğretmenle 2023-2024 eğitim-öğretim yılı içinde yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bulgular, öğretmenlerin eğitim-öğretim süreçlerinde kaynak eksikliği, akademik başarının düşük olması ve velilerin ilgisizliği gibi sorunlarla karşılaştığını göstermektedir. Mesleki deformasyonun öğretmenlerin öğrencilerle iletişimlerini azalttığı, mesleki heyecanlarını kaybettirdiği ve özel hayatlarına stres taşıdığı görülmüştür. Ayrıca sınıf yönetiminde daha katı kurallar koyma, öğretim yöntemlerinde tekrara düşme ve iş-yaşam dengesinin bozulması gibi olumsuz etkiler yaşanmaktadır. Bununla birlikte öğretmenler, bu durumla başa çıkmak için çeşitli stratejiler geliştirmektedir. Kimileri mesafeli ilişkiler kurarak çevresel etkileri azaltmaya çalışırken, bazıları mesleki gelişime yönelerek içsel motivasyonlarını korumaktadır. Özellikle meslektaş desteği, psikolojik dayanıklılığı artırma ve olumlu içsel diyalog geliştirme, deformasyonun etkilerini hafifletmede önemli rol oynamaktadır. Sonuç olarak, dezavantajlı bölgelerde çalışan öğretmenlerin mesleki deformasyon sürecini yoğun bir şekilde yaşadığı, ancak çeşitli başa çıkma stratejileri geliştirdiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dezavantajlı okullar , eğitim , mesleki deformasyon

Kaynakça

• Ağırkaya, K. ve Erdem, R. (2023). Psikolojik sağlamlık: sağlık çalışanları açısından bir değerlendirme. Pamukkale Üniversitesi İşletme Araştırmaları Dergisi (PIAR), 10(2), 656-678.
• Alpar, D., Batdal, G. ve Avcı, Y. (2007). Öğrenci merkezli eğitimde eğitim teknolojileri uygulamaları. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 19-31.
• Atanur-Baskan, G. (2001). Öğretmenlik mesleği ve öğretmen yetiştirmede yeniden yapılanma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 16-25.
• Bozkurt, E. ve Kutlu, H. (2021). Öğretmenlik mesleğinin imajı: toplumsal algı, mesleğin doğası, saygınlık ve gelecekteki durumuna ilişkin deneyimler. Uygulamada Eğitim ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(2), 114-142.
• Bryk, A. S., & Schneider, B. (2002). Trust in schools: A core resource for improvement. American Sociological Review, 67(2), 205-224.
• Creswell, J.W. (2023). Nitel araştırma yöntemleri (Çev. Ed. Mesut Bütün-Selçuk Beşir Demir). Siyasal Kitabevi. Çam, Ş. S. ve Acat, M. B. (2023). Öğretmenlerin farklılaştırılmış öğretim yaklaşımını uygulama ve buna ilişkin yetkinlik düzeyleri. Muş Alparslan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 96-120.
• Çelik, O.T. ve Kahraman, Ü. (2021). Göreve yeni başlayan öğretmenlerin yaşadıkları güçlükler. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 51, 179-205.
• Çelikten, M., Şanal, M. ve Yeni, Y. (2005). Öğretmenlik mesleği ve özellikleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(19), 207-237.
• Çetinkaya, İ. ve Koşar, D. (2022). Öğretmenlerin örgüt iklimine ilişkin görüşleri: bir durum çalışması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(2), 1605-1639.
• Epstein, J. L. (2001). School, family, and community partnerships: Preparing educators and improving schools. Boulder, CO: Westview Press.
• Erail, S., Erail, D., Çiçek, B. ve Yıldırım, T. (2024). Öğretmenlerin tükenmişlik yaşamalarına neden olan okul içi unsurlar. Ulusal Eğitim Dergisi, 4(2), 679-693.
• Ertürk, E. ve Keçecioğlu, T. (2012). Çalışanların iş doyumları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiler: öğretmenler üzerine örnek bir uygulama. Ege Akademik Bakış, 12(1), 39-52.
• Farmer, A. (2018). The impact of student-teacher relationships, content knowledge, and teaching ability on students with diverse motivation levels. Language Teaching and Educational Research, 1(1), 13-24.
• Gonzalez, L., Holbein, M., & Quilter, S. (2011). Safety in schools: The impact of school safety on student achievement and teacher retention. Child Indicators Research, 4(4), 573-589.
• Habacı, İ., Karataş, E., Adıgüzelli, F., Ürker, A. ve Atıcı, R. (2013). Öğretmenlerin güncel sorunları. Turkish Studies, 8(6), 263-277.
• Halis, M. (2010). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin iş güçlüklerinin örgütsel bağlılıklarına etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 252-266.
• Hoover-Dempsey, K. V., & Sandler, H. M. (1997). Why do parents become involved in their children’s education? Review of Educational Research, 67(1), 3-42.
• İşli, F. (2023). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlikleri ile psikolojik dayanıklılıkları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Kaplanoğlu, E. (2014). Mesleki stresin temel nedenleri ve muhtemel sonuçları: Manisa ilindeki SMMM’LER üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 64, 131-150.
• Karataş, K. (2020). Öğretmenlik mesleğine kuramsal bir bakış. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(17), 39-56.
• Kayadibi, F. (2001). Eğitim kalitesine etki eden faktörler ve kaliteli eğitimin üretime katkısı. Journal of Istanbul University Faculty of Theology, 3, 71-94.
• Kaymaz, A. (2023). Öğretmen görüşlerine göre dezavantajlı öğrencilerin ve ailelerinin eğitime karşı tutumları. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 14(2), 1-16.
• Kereci, N., Kereci, H. ve Gök, T.O. (2023). Dezavantajlı bölgelerde görev yapan sınıf öğretmenlerinin karşılaştığı güçlükler: Ordu ili örneği. Fen, Matematik, Girişimcilik ve Teknoloji Eğitimi Dergisi, 6(2), 145-159.
• Kıran, C. (2022). Ümraniye ilçesinde dezavantajlı bölgelerdeki ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin yaşadıkları eğitim sorunları. Tezsiz Yüksek Lisans Projesi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Kozan, D., Emeksever, A. ve Onu- Sezer, G. (2019). Öğrenme ortamlarının fiziksel düzeni açısından sınıf öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunlar. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(4), 1177-1189.
• Lupton, R. (2004). Schools in disadvantaged areas: Recognizing context and raising quality. British Educational Research Journal, 30(5), 599–616.
• Merriam, S.B. (2015). Nitel araştırma (Çev. Ed. Selahattin Turan). Nobel Akademi.
• Mikhailova, O. B. (2017). Professional deformation of teachers: from diagnostic strategies to prevention and correction technologies. Life Span and Disability, 20(1), 27-43.
• Mutluer, Ö. ve Bavlı, B. (2022). Dezavantajlı ilkokulda görev yapan sınıf öğretmenlerinin perspektifinden acil durum uzaktan öğretim uygulamaları. Journal of Qualitative Research in Education, 30, 47- 69.
• Oran, F. Ç., Güler, S.B. ve Bilir, P. (2016). İş motivasyonunun örgütsel bağlılığa olan etkinin incelenmesi: Sultangazi/İstanbul ilköğretim okullarında bir araştırma. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(35), 236-252.
• Özdemir, S. ve Kazancı-Tınmaz, A. (2024). Dezavantajlı bölgelerde yaşanan öğretmen sirkülasyonunun sebepleri, sonuçları ve çözüm önerilerine ilişkin öğretmen ve yönetici görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 22(2), 1212-1242.
• Özpınar, M. (2008). Köyde görev yapan sınıf öğretmenlerinin sorunları (Aydın ili örneği). Yüksek Lisans Tezi (YÖK Tez No: 219870). Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Öztürk, M. A. ve Erdem, M. (2020). Sınıf öğretmenlerinin iş yükü algısı ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 926-958.
• Patton, M. Q. (2014). Qualitative research & evaluation methods: Integrating theory and practice. SAGE.
• Sivuk, D. ve Seyhan, F. (2021), Örgütsel çatışma, örgütsel stres, iş yaşam kalitesi, iş tatmini ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişki: sağlık çalışanlarının verimliliği üzerine bir araştırma. Verimlilik Dergisi, 4, 185-201.
• Tikkanen, L., Pyhältö, K., Soini, T., & Pietarinen, J. (2021). Crossover of burnout in the classroom-Is teacher exhaustion transmitted to students? International Journal of School & Educational Psychology, 9(4), 326–339.
• Toprak, E., Çelebi, M. ve Orman, P. (2023). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerini azaltmada öncelenmesi gereken mesleki sosyal destek faktörleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 59, 38-55.
• Tümkaya, Y. D. D. S. (2005). Öğretmenlerin sınıf içi disiplin anlayışları ve tükenmişlikle ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 44(44), 549-568.
• Ünsal, S. (2021). Öğretmenlik mesleğinin tanımı, önemi ve öğretmenlerin değişen rolleri üzerine nitel betimsel bir araştırma. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(42), 1481-1504.
• Yaşar, M. R. ve Amaç, Z. (2018). Öğretmen adaylarının dezavantajlı öğrencilere eğitim verme deneyimleri: zorluklar ve fırsatlar. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 611-634.
• Yenen, E. T. ve Dursun, F. (2018). Öğretmen adaylarının ideal eğitim ortamına yönelik bakış açılarının incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(6), 1041-1049.
• Yeşilyurt, R. ve Göksoy, S. (2023). Eğitim kurumlarında meslektaş öğrenmesi. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi, 7(1), 68-88.
• Yetim, E. ve Çevik, D. D. (2018). Bir iş sağlığı konusu olarak öğretmenlerde iş stresi ve başa çıkma yolları: alan araştırması. Journal of Awareness, 3, 637-652.
• Yüksel, G., (2017). Öğrenme için motivasyon. Sınıf yönetimi (Ed. M.Ç. Özdemir) içinde. Ankara: Pegem Akademi. 17-43.