SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SANATSAL LİDERLİĞİ

Yıl 2021, Cilt: I Sayı: I, 1 - 15, 03.06.2021

Alican Açıkgöz Soner Polat

Öz

Bu araştırmanın amacı; sınıf öğretmenlerinin sanatsal liderliğe ve sanatsal liderlik davranışlarını sergilemelerine ilişkin görüşlerini öğrenmek, sanatsal liderlik etme yönünde yaptırdıkları çalışmalar hakkında bilgi edinmek ve sanatsal liderlik davranışlarını sergilemelerinin önündeki engelleri ortaya koymaktır. Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden  olgubilim deseni kullanılarak yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2019-2020 eğitim-öğretim yılında Kocaeli’ndeki ilkokullarda görev yapan, amaçlı örnekleme yöntemiyle seçilmiş 13 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme kullanılmıştır. Veriler, yarı-yapılandırılmış görüşme formu ile elde edilmiş, içerik analizi kullanılarak çözümlenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda sınıf öğretmenlerinin sanatsal liderlik kavramının bilincinde oldukları ortaya çıkmıştır. Sınıf öğretmenlerinin sanatsal liderliğe dair özellikleri; sanatla ilgilenen ve bu konuda bilgili, estetik bakış açısına sahip, üreten, sanatı kullanabilen, yaratıcı, yönlendirici, farklı düşünebilen, anlayışlı, hoşgörülü, çok yönlü düşünme becerisine sahip ve empati yapabilen şeklinde tanımladıkları sonucuna varılmıştır. Katılımcılıların yedi tanesi kendilerini sanatsal liderlik etme konusunda kısmen yeterli görürken, beş katılımcı kendisini yetersiz görmekte, bir katılımcı da yeterli olduğunu, etrafındaki sınıf öğretmenlerine göre iyi olduğunu ileri sürmektedir. Katılımcıların sanatsal liderlik etmek yönünde öğrencilere yaptırdıkları sanatsal etkinlikler; görsel sanatlar eğitimine yönelik yapılan çalışmalar, müzik eğitimine yönelik yapılan çalışmalar, sahne sanatları ile ilgili yapılan çalışmalar ve diğer etkinlikler olmak üzere dört alt temada toplanarak ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

sanatsal liderlik, ilkokul, görsel sanatlar, sanat eğitimi

Kaynakça

• Adler J. Nancy, (2016). Want to Be an Outstanding Leader? Keep a Journal, Canada: Harvard Business Review./ https://hbr.org/2016/01/want-to-be-an-outstanding-leader-keep-a-journal ./ 03.03.2020.
• Adler, J. Nancy (2006). The Arts & Leadership: Now That We Can Do Anything, What Will We Do?, Academy of Management Learning and Education Journal, 5(4), 486-499.
• Adler, J. Nancy (2015). Finding Beauty in a Fractured World: Art Inspires Leaders—Leaders Change The World’’, Academy of Management Review, (40), 480–494.
• Aksel, Erdağ (2004). Temel Sanat Kararları. İstanbul: Anadolu Sanat.
• Akyar, Aslan (2014). Etkili Yönetim ve Yöneticilik-I. İzmir: İlya İzmir Yayınevi.
• Akyüz, Yahya (1987). “Tarihi Süreç İçinde Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Sorunu”. Öğretmen Yetiştiren Yüksek Öğretim Kurumlarının Dünü Bugünü Geleceği Sempozyum Tebliğleri, Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınevi.
• Akyüz, Yahya (1997). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıcından 1997’ye). İstanbul: Kültür Üniversitesi. Yayınevi.
• Alakuş, A. Osman, Mercin, Levent vd. (2011). Sanat Eğitimi ve Görsel Sanatlar Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Artut, Kazım (2009). Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık. Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı Ahmet Cevat Emre, Muhit Mec, Sene: 1, No: 2, 1928, s. 84 https://www.atam.gov.tr/duyurular/guzel-sanatlar / 05.02.2020
• Avşar, Pelin (2010). ‘’Sınıf Öğretmeninin Yürüttüğü Görsel Sanatlar Dersi: Öğretme ve Öğrenme Sürecine Yönelik Nitel Bir Araştırma’’. Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Ayaydın, Abdullah (2009). ‘’Güzel Sanatlar Eğitimi Resim-İş Öğretmenliği Anabilim Dallarının Sorunları ve Çözüm Önerileri’’. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, İstanbul.
• Ayaydın, Abdullah (2011). “Çocuk Gelişiminde Bir Oyun Olarak Sanat ve Resim’’. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 37.
• Aykanat, Elif (2018). Okul Öncesi Öğretmenlerinin Sanat Eğitimine Yönelik Tutumlarını Belirlemek Üzere Ölçek Geliştirme Çalışması. Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bahar, Sinan (2011). ‘’Sınıf Öğretmenlerinin ve Sınıf Öğretmenliğinde Okuyan Öğrencilerin Görsel Sanatlar İle İlgili Görüşleri’’, Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Bakırhan, Ayşenur (2019). Sınıf Öğretmenlerinin Görsel Sanatlar Dersine İlişkin Tutumları ve Alan Bilgisi Yeterlikleri Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Baltaş, Acar (2000). Ekip Çalışması ve Liderlik. İstanbul: Remzi Kitap Evi.
• Bandura, Albert (2006). Adolescent Development From an Agentic Perspective. United States of America: Information Age Publishing.
• Barry, David, Meisiek Stefab (2010). The Art of Leadership and Its Fine Art Shadow, Leadership, 6(3), 331–349: https://doi.org/10.1177/1742715010368759 adresinden alındı.
• Başaran, İ. Ethem, (1992). Yönetimde İnsan İlişkileri. Ankara: Kadıoğlu Matbaası.
• Bass, M. Bernard, J. Bruce Avolio (1993). Transformational Leadership and Organizational Culture. Public Administration Quarterly, Vol. 17: 112-121.
• Bayraktar, İsmail (2019). Okul Öncesi Öğretmenlerinin Okul Öncesinde Sanat Eğitimine Yönelik Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Berg L. Bruce, Howard L., (2015). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (Çev. H. Aydın). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Boydaş, Nihat (2007). Sanat Eleştirisine Giriş. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Bradt, George (2014). The Three Types Of Leaders The World Needs Most: Artistic, Scientific and Interpersonal. Forbes: https://www.forbes.com/sites/georgebradt/2014/01/29/the-three-types-of-leaders-the-world-needs-most-artistic-scientific-and-interpersonal/#cba3f713c489/ 20.04.2020
• Bursalıoğlu, Ziya (2013). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Şener, Ebru K. Çakmak, vd. (2015). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Can, Niyazi (2006). ‘’ Öğretmen Liderliği ve Engelleri’’. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sayı 2: 137-161.
• Can, Niyazi (2006). “Öğretmen Liderliğinin Geliştirilmesinde Müdürün Rol ve Etkileri”, Ercisyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 21: 349-363.
• Can, Niyazi (2010). Öğretmen liderliği. Ankara: Pegem Akademi.
• Can, Niyazi, İsmail Aydoğan, Durdağı Akan vd. (2013). Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. Ankara: Pegem Akademi. Ciloğlu, Serdar (2019). Yaratıcı Lider Sanattan Ne Anlamalı? http://serdarciloglu.com/liderlik/yaratici-lider-sanattan-ne-anlamali/ 10.04.2020
• Cowan, A. David (2007). Artistic Undertones of Humanistic Leadership Education, Journal of Management Education, 31(2), 156-180. /DOI: 10.1177/1052562905285099.
• Creswell, W. John (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. (Çev. M. Bütün, S.B. Demir). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Creswell, W.John (2013). Araştırma Deseni. (Çev. S.B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çetin, Canan (2008). Yöneticilerin Liderlik Stilleri, Değişim Yönetimi ve Ekip Çalışması Arasındaki İlişkilerin Çok Yönlü Olarak Değerlendirilmesi. İstanbul: İTO Yayınları.
• Çimen, Burcu (2018). ‘’Ruhsal Liderlik, Örgüt Kültürü ve Örgütsel Sessizliğin Okul Başarısına Etkisi’’. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Demir, Samet (2014). ‘’Sınıf Öğretmenlerinin Öğrencilerin Görsel Sanatlar Dersinin Amaçlarına Erişi Düzeylerine İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi’’. Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kütahya.
• Dilmaç, Oğuz, Cihan İnanç (2015). “Sınıf Öğretmenlerinin Görsel Sanatlar Dersine Yönelik Öz Yeterlik Düzeyleri”, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 2: 382-400.
• Eisner, Eliot (1997). Educating Artistic Vision. States of America: The Macmillan Company.
• Eisner, Eliot (2008). What Education Can Learn From the Arts, Learning Landscapes,2(1).
• Ekiz, Durmuş (2003). Eğitimde Araştırma Yöntem ve Metodlarına Giriş Nitel, Nicel ve Eleştirel Kuram Metodolojileri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Emir, Demet (2009). ‘’Köy İlköğretim Okullarında Sanat Eğitimi Uygulamaları, Cumhuriyet Sonrası Dönem’’. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Erbay, Mutlu (1997). Sanat Eğitiminin Önemi. Anadolu Sanat.
• Erdoğan, Tolga (2011). ‘’Sınıf Öğretmenlerinin Türkçe Derslerinde Yaratıcı Drama Yöntemini Kullanma Durumlarının İncelenmesi’’. Yaratıcı Drama Dergisi, Cilt 6, Sayı 11.
• Eren, Erol (2001). Yönetim ve Organizasyon. İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Eren, Erol (2012). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Erinç, M. Sıtkı (1998). Sanat Psikolojisi’ne Giriş. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Erkul Vedat, (1996). Sanat ve İnsan. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ersoy, Ayla (1983). Sanat Kavramlarına Giriş. İstanbul:Beta Yayınları
• Ersoy, Ayla (2002). Sanat Kavramlarına Giriş. İstanbul: Yorum Sanat Yayıncılık.
• Etike, Serap (1995). Sanat Eğitimi Yazıları. Ankara: İlke Kitap ve Yayınevi.
• Fischer, Eisner (2017). Sanatın Gerekliliği. (Çev. Cevat Çapan ). İstanbul: Sözcükler Yayınları.
• Fraenkel, R. Jack, Wallen E. Norman (2012). How To Design and Evaluate Research In Education. Boston: McGraw-Hill.
• Göçmen, Esra (2014). ‘’Görsel Sanatlar Ders Amaçlarının Gerçekleşmesinde Öğretmenlerinin Karşılaştıkları Sorunların İncelenmesi’’. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Göğüş, Gülay (2008). ‘’İlköğretim I. Kademe Müzik Eğitiminde Öğretmenin Etkinliği’’. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 1: 369-382.
• Greg, Albrecht (2018). Art and Leadership - What Does It Have In Common. https://gregalbrecht.io/art-and-leadership/ 20.04.2020
• Gürses, Necati (2015). Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Öğretimsel Liderlik Davranışlarının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi. Trabzon.
• Hunter-Doniger, T. (2018). Project-Based Learning: Utilizing Artistic Pedagogies for Educational Leadership, Art Education, 71(2), 46-51./ DOI:10.1080/00043125.2018.1414542.
• İstanbul Kültür Sanat Vakfı, (2014). Türkiye’de Sanat Eğitimini (Yeniden) Düşünmek. IKSV Rapor, İstanbul: Ofset Yayınevi.
• Kahraman, A. Derya (2007). ‘’Sınıf Öğretmenlerinin Görsel Sanatlar Dersi Programının Uygulanmasında Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Görüşleri ve Çözüm Önerileri’’. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Kaimal, Girija, Drescher, Jon, Fairbank, Holly, Gonzaga, Adele & White P.George (2014). Inspiring creativity in urban school leaders: Lessons from the performing arts. International Journal of Education & the Arts, 15(4). Retrieved from http://www.ijea.org/v15n4/.
• Katusin, Z. (2016), Can The Arts Really Help and Inspire Better Leadership Performance?, Bled School of Management. /https://www.iedc.si/ 10.04.2020
• Kılıç, Ilgım (2009). ‘’İlköğretim Birinci Kademe Sınıf Öğretmenlerinin Müzik Öğretiminde Karşılaştıkları Sorunlar’’. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 10, Sayı 1: 123-137.
• Kırışoğlu, O. Tekin (2002). Sanatta Eğitim: Görmek, Öğrenmek, Yaratmak. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Kızılırmak, Buse (2018). “Sınıf Öğretmenlerinin Görsel Sanatlar Dersi Alan Bilgisi Öz Yeterlik İnançları’’. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 4, Sayı 3:29-51.
• Klee, Paul (2013). Modern Sanat Üzerine. (Çev. Kaan Çaydamlı.) İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.
• Kocabaş, Ayfer (2000). ‘’Sınıf Öğretmenlerinin Müzik Derslerindeki Yetersizliklerine İlişkin Görüşleri’’. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 7: 7-11.
• Koç, Ergin (2008). İlköğretim Görsel Sanatlar (Resim-İş) Dersi Öğretim Programlarının Değerlendirilmesi (1948-2007). Yüksek Lisans Tezi, Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Koçel, Tamer (2010). İşletme Yöneticiliği. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Korkmaz, Murat, Çelebi Nurhayat, Yücel A. Serdar, Şahbudak Ercan, Karta Nurullah ve Şen Erdal (2015). Eğitim Kurumlarında Yönetim ve Liderlik. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kurbanov, Babek (2010). ‘’Sanat Eğitimi ve Problemleri Üzerine Düşünceler’’. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 14, Sayı 2: 63-72/ https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunisosbil/issue/2826/38207.
• Kurt, Başak (2013). ‘’İlkokul ve Ortaokul Yöneticilerinin Öğretim Liderliği Davranışlarının Öğretmen Motivasyonuna Etkisi’’. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kuruoğlu, Nesrin (2010). ‘’Görsel Sanatlar Dersinin İşlenmesinde Sınıf Öğretmenlerinin Görsel Sanat Teknikleri ve Malzeme Tercihleri İle Tercihlerinde Yaşanan Zorluklar’’. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Leblebici, N. Doğan (2008). ‘’21. Yüzyılın Liderlik Anlayışına Bakış.’’ Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 32, Sayı 1: 61-72.
• Lewis, P. James (2007). Fundamentals of Project Management. New York: Amacom, A Division of American Management Association.
• Marşap, Akın (2009). Yaratıcı Liderlik: 21. Yüzyılda Yaratıcı Liderişim ve Yönetişim. Ankara: Gazi Kitabevi.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı), (2006). Görsel Sanatlar Dersi Öğretim Programı (1-8. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı), (2013). İlkokul Ve Ortaokul Görsel Sanatlar Dersi Öğretim Programı (1 - 8. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği, (2012). https://ookgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_07/06162448_Yzel_YYretim_kurumlarY_yYnetmeliYi.pdf
• Mercin Levent ve Ali Osman Alakuş, (2007). ‘’Birey ve Toplum İçin Sanat Eğitiminin Gerekliliği’’. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 9: 14-20.
• Milli Eğitim Temel Kanunu, (1973). Sayı 14574, Cilt 12: 2342/https://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_11/08144011_KANUN.pdf
• Mülayim, Selçuk (1983), Sanat Tarihi Metodu, İstanbul: Erenler Matbaası.
• Ötgün, Cebrail (2009). ‘’Sanat Yapıtına Yaklaşım Biçimleri’’, Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi./ http://dergipark.gov.tr/download/article- file/192611/ 14.11.2018.
• Özata, Ebru, Dolunay A. Barış (2009). ‘’Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında Alınan Müzik- Müzik Öğretimi Derslerinin Öğretmenlik Uygulamalarındaki Yansımaları’’. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 18: 27-42.
• Özcan, Makbule (2017). ‘’ Görsel Sanatlar(1-8. sınıflar) Dersi Programına Yönelik Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Görüşleri ve Çözüm Önerileri’’. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Özdemir, Servet, Ferudun Sezgin (2015). ‘’Etkili Okullar ve Öğretim Liderliği’’. ResearchGate, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Ankara.
• Özer, Sedat (2013). Sanat Eğitiminin Risk Altındaki Çocuklar Üzerindeki Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Özsoy, Vedat (2003). Görsel Sanatlar Eğitimi. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Özsoy, Vedat (2003). Görsel Sanatlar Eğitimi Resim-İş Eğitiminin Tarihsel ve Düşünsel Temelleri. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Öztürk, Derya (2018). ‘’Görsel Sanatlar Öğretmeni Adaylarının Görsel Sanatlar Dersi Öğretimine Yönelik Tutumlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi’’. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Patton, Q. Michael (1987). How To Use Qualitative Methods In Evaluation. CA: Sage.
• Pola,t Soner (2011). The Level of Faculty Members’ Spiritual Leadership (SL) Qualities Display According to Students in Faculty of Education. Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol.15: 2033-2041.
• Puccio, J. Gerard, Mary C. Murdock vd. (2007). Creative Leadership: Skills That Drive Change. Calif: SAGE Publications.
• Purg Danica. (2016), Creativity and Innovation: The Arts and Executive Leadership./http://www.iedc.si/blog/single-blog-post/iedc-wisdoms/2016/10/06/creativity-and-innovation-the-arts-and-executive-leadership / 10.04.2020
• Purg, Danica, Sutherland Ian (2016). Why Art in Management Education? Questioning Meaning, Academy of Management Review, 42(2), 382–406.
• Purg, Danica, Walravens, A. (2015). Arts and Leadership: Vision and practice at the IEDC-Bled School of Management, Journal of Leadership Studies, (9), 42–47.
• Read, Herbert (1960). Sanatın Anlamı. (Çev. G. İnal ve N. Asgari), Ankara: Türk Tarih Kurum Basımevi.
• San, İnci (1982). ‘’Sanat Eğitim’’. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1: 215-226.
• San, İnci (2008). Sanat ve Eğitim. Ankara: Ütopya Yayınları.
• San, İnci (2010). Sanat Eğitimi Kuramları. Ankara: Ütopya Yayınları.
• Scharmer, C. Otto (2007). Theory U: Leading From The Future As It Emerges: The Social Technology of Presencing, San Francisco: Berrett-Koehler Publishers.
• Schein, H. Edgar (2013). "The Role of Art and the Artist," Organizational Aesthetics: Vol. 2: Iss. 1, 1-4.
• Şimşek, M. Şerif (1996). Yönetim ve Organizasyon. Konya: Damla Matbaası.
• Şimşek, M. Şerif, Adnan Çelik (2012). Yönetim ve Organizasyon. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Singla, R. K. (2009). Business Studies. New Delhi: Prince Print Process.
• Şişman, Mehmet (2013). Eğitimde Mükemmellik Arayışı, Etkili Okullar. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Şişman, Mehmet (2014). Öğretim Liderliği. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Şişman, Mehmet, Selahattin Turan (2001). Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Şişman, Mehmet, Selahattin Turan (2004). ‘’Bazı Örgütsel Değişkenler Açısından Çalışanların İş Doyumu ve Sosyal - Duygusal Yalnızlık Düzeyleri’’. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 1: 117-128.
• Smith, C. (2016). Teacher leadership. /http://learningandlearned.blogspot.com.tr/ 25.04.2020
• Sutherland, Ian, Jelinek J. (2015). From Experiential Learning to Aesthetic Knowing: The Arts in Leadership Development. Advances in Developing Human Resources, 17(3), 289–306.
• Şen, Vesile (2019). “Özel Eğitim Öğrencilerinin Eğitiminde Görsel Sanatlar Dersine Yönelik Öğretmen Görüşleri”. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Taşkıran, Erkan (2011). Liderlik ve Örgütsel Sessizlik Arasındaki Etkileşim. İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Tekin, Selma (2008). Sihirli Liderler. İstanbul: Kum Saati Yayınları.
• Toplu, Ebru (2019). İlköğretim 3. Sınıf Öğrencilerinin ve Sanat Eğitimine Karşı Tutumlarının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Topoğlu, Onur (2015). ‘’Sınıf Öğretmeni Adaylarının Müzik Eğitimine İlişkin Görüşleri’’. International Journal of Human Sciences, Vol. 12, Issue 2.
• Turani, Adnan (1977). Batı Anlayışına Dönük Türk Resim Sanatı. Ankara: İş Bankası.
• Türe, Nazmiye (2007). ‘’Eğitimde Ve Öğretimde Bir Araç Olarak Görsel Sanatlar Eğitiminin Öğrencilere Sağladığı Katkılar’’. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Ulaş, A. Halim, Tusun Muharrem (2017). Uygulayıcı Öğretmen Liderliği Sürecinde Rehber İfadeler, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Uysal, Arzu (2005). İlköğretimde Verilen Sanat Eğitimi Derslerinin Yaratıcılığa Etkileri, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, Ankara, 6(1), 41-47.
• Ünver, Erdem (2002). Sanat Eğitimi. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Ünver, Erdem (2016). “Neden ve Nasıl Sanat Eğitimi”. İdil Dergisi, Cilt 5, Sayı 23: 865-878.
• Woodward,, J.B., Funk, C. (2010). Developing the artist leader. Leadership 6: 297.
• Yeniçeri, Özcan (2006). Yönetimde Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Yıldırım, Ali, Hasan Şimşek (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, Küçüköncü (2007). ‘’Sınıf Öğretmenliğinde Müzik Eğitimi’’. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 7: 8-12.
• Yılmaz, Onur, Gülsün Şahan (2016). ‘’Öğretmen Adaylarının Sanat Eğitimi İhtiyacına Yönelik Görüşlerinin Belirlenmesi’’. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , Cilt 16, Sayı 2.
• Yolcu, Enver (2009). Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Yukl, Gary (2013). Leadership in Organizations. New Jersey: Prentice Hall.
• Yurdakalı, İ. Halil, (2018). ‘’Değişen Sınıf Öğretmenliği Lisans Program İçeriğinin İncelenmesi’’. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 29.