Ayıntâb’da Hibe Uygulaması [1600-1650]

Yıl 2024, , 49 - 70, 15.06.2024

Fatma Yıldırım

https://doi.org/10.20860/ijoses.1452453

Öz

Tarihte insanlar çeşitli yollardan mülk edinmişlerdir. Bu yollardan biri de hibedir. Hibe karşılıksız vermek, bağışlamak anlamlarına gelmektedir. Kadın erkek fark etmeksizin ehliyet sahibi olan herkes malını ister aile içi akraba ister yabancı kişiler olsun istediği kişiye hibe edebilmektedir. Bütün toplumlarda hibe çeşitli isimler altında gerçekleşmiştir. Osmanlı Devleti’nde de hibe uygulamaları yaygın olarak görülmektedir. Hibeler genellikle Osmanlı şehirlerinde kadılar tarafından tutulan Şer’iyye sicillerine kaydedilmiştir. Burada da Osmanlı Devleti’nin bir şehri olan Ayıntâbda Hicri 1008,1009-1061/Miladi 1600-1650 tarihleri arasındaki hibe kayıtları incelenmiştir. Bu kayıtlarda hibelerin yapılma amaçlarından bahsedilmemektedir. İlgili kayıtlarda genellikle hibelerin kimden kime yapıldığı, hibe konusu, hibe edilen malın türü ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Aynı zamanda yapılan bu hibelerin bazıları mirasçılar tarafından kabul görmediği için taraflar arasında davalaşmalar yaşanmasına neden olmuştur. Bu çalışmada XVII. yüzyılın ilk yarısındaki kayıtlardan hareketle Ayıntâb şehrindeki hibe uygulamaları hakkında bilgiler verilerek hibelerin tarafları, hibeden dönülüp dönülemeyeceği ve şehirde yapılan hibeler üzerine mahkemeye yansıyan davalaşmalar değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ayıntâb, Şerʻiyye Sicili, Hibe.

Grant Application in Ayıntâb [1600-1650]

Öz

In history people have acquired property in various ways. One of these ways is grant. Grant means to give gratuitously, to donate. Regardles of whether it is a man or a woman, any who has a driving licence can grant their property to anyıne they want, whethet they are relatives within the family or strangers. Grants have occured under various names in all societies. Grant practices were also common in the Ottoman Empire. Grant were generally recorded in the Sharia registers kept by judges in Ottoman cities. In this study, grant records from the city of Ayıntâb, which was a city od the Ottoman Empire, between Hijri 1008,1009-1061/AD 1600-1650, have been examined. The purposes of making the grants are not mentioned in these records. The relevant records generally contain information about who the garent were made from and to, the subject of the grant, and the type of property granted. At the same time, some of these grants were not accepted by the heirs, leading to disputes between the parties. In this study, based on the records of the first half of the 17th century, information about grant practices in the city of Ayıntâb will be provided, and the parties to the grants, whether the grants can be revoked, and disputes reflected in the court regarding on the grants made in the city will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Ayıntab, Religious Court Record, Grant.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: Gaziantep Şerʻiyye Sicilleri: (GŞS): 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 162, 167, 168, 169, 170-A, 170-B.
• Kaynak eserler ve incelemeler
• Altındeğer, S. (2023). “XVII. Yüzyılın Ortalarında Trabzon Toplumunda Hibe Uygulamaları”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 32, s.254-270.
• Bardakoğlu, A. (1998). “Hibe”, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXVII.
• Beşirli, M. (2008). “Osmanlı’da Hibe Uygulamasına Bir Örnek: Çorum Kadısı Tayyip Efendi Örneği, 1625”, Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyumu, Çorum, s.1595-1613.
• Bilmen, Ö.N. (1980). Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhat-ı Fıkhiyye Kamusu, C.4, İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Cin, H. (1974). İslam Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Çam, C. (2008), “11 Numaralı Ayntab Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (H.1107/M.1608-1609), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Hira, A. (2017). “Klasik İslam Fıkıh Kitaplarında Hibeden Dönme Meselesine İlişkin Temel Yaklaşımlar”, The Journal of Academic Social Science Studies, 58, s.237-250.
• Gök, N. (2002). “Türk İslam Kültüründe Adalet Anlayışı ve Osmanlı Uygulamalarından Örnekler”, Ed. Kemal Çiçek, Türkler XI, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.99-121.
• Güner, H. (2016), “21 Numaralı Ayıntab Şer’iyye Sicil Defteri (H.1059-1060/M.1649-1650) Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Yüksek Lisans Tezi, Muğla.
• Kartal, M. (2014). “20 Numaralı Ayntab Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (H.1060-1061/M.1650-1651)(s.1-136)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Kıvrım, İ. (2019). Ayıntâb’da Gündelik Hayat, Ankara: Sage Yayıncılık.
• Koç, M. (2022). “İslam Hukukunda Hibeden Dönmeyi Engelleyen Sebepler (Osmanlı Uygulaması)”, Darülhadis İslami Araştırmaları Dergisi 2, s.1-37.
• Maydaer, S. (2002). Şerʻiyye Sicillerine Göre Bursa’da Kadın (1575-1600), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Özcan, A. (2018). Trabzon Şer’iyye Sicillerine Göre Modern Öncesi Dönemde Osmanlı Kadını (XVII. Yüzyılın İlk Yarısı), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Tongsir, F. B. (1952). “Bağışlama”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 18, Sayı 3-4.
• Şener, A. (1984). İslam Hukukunda Hibe, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Şener, A. (1984). “İslam Hukukunda Hibe ve Diğer Teberru Çeşitleri”, Diyanet İlmi Dergisi [Diyanet Dergisi], cilt: XX, Sayı: 2.
• Şimşek, A. (2020). “1723-1724 Yıllarında Konya’da Hibe’nin Panoraması: Hak mı, Haksızlık mı?, AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.8, Sayı:2,8.
• Şimşirgil, A., Ekinci, E. B. (2008). Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle, İstanbul: KTB Yayınları.
• Yılmaz, İ. (2017). “İslam Hukukunda Hibe Yoluyla Varisleri Mirastan Mahrum Etmeye Yönelik Tasarrufların Sınırlandırılması”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (18).