Türkiye Türkçesinde Ünlü-Ünsüz Uyumuna Uymayan Sözcükler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2018, , 249 - 262, 15.12.2018

Yusuf Tepeli , Ali Fuat Arıcı

https://doi.org/10.20860/ijoses.477116

Cited By: 2

Öz

Yapısı
bakımından eklemeli bir dil olan Türkçede ünlü ve ünsüz olmak üzere ikiye
ayrılan sesler belli kurallar dâhilinde bir araya gelerek kökleri ve ekleri
oluştururlar. Ekler hem anlam yönünden hem de ses yönünden köklere tâbidirler.
Kök veya ek almış sözcüklerde ünlüler dil ve dudak bakımından; c/ç, d/t, g/k
ile başlayıp hece oluşturan ekler ise kök, gövde ve çekim halindeki sözcüklere
gelirken ses telleri bakımından uyumluluk gösterirler. Türkçede g ve k harfleri
hem ön damak ünsüzü olan /g/ ve /k/’yi hem de art damak ünsüzü olan /g/ ve
/k/’yı karşılarken, l harfi ise hem ön avurt ünsüzü olan /l/’yi hem de art
avurt ünsüzü olan /l/’yi karşılamaktadır. Dolayısıyla öğrencilerin genelde
kalın ünlülerle hece oluşturan /g/, /k/ ön damak ünsüzleriyle /l/ ön avurt
ünsüzüne telâffuz etmede zorlandıkları görülmektedir. Türkçe konuşan ve
yazanlar, özellikle öğrenciler, ünlü-ünsüz uyumuna uymayan sözcükleri doğru
telâffuz etmede hem de doğru yazmada kolayca hata yapabilmektedirler. Bu
çalışmada öncelikle doküman analizi yöntemiyle Türk Dil Kurumu’nun Türkçe
Sözlük ile web tabanlı Sesli Türkçe Sözlük’ünde yer alan ünlü-ünsüz uyumuna
uymayan sözcükler tespit edilerek sistematik bir dizin oluşturulmuş; daha sonra
oluşturulan dizinde yer alan bu sözcükler ses yapısı ve kökeni bakımından
incelenerek bu türden sözcüklere ve öğretimine öğretimlik gramer odaklı
kaynaklarda nasıl ve ne kadar yer verildiği belirlenmeye çalışılmıştır.
Çalışmanın bulguları öğretimlik gramere katkı sağlayacak şekilde tartışılmış ve
buna bağlı öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ünlü-Ünsüz Uyumu, Ses Bilgisi

A Study on Vowel-Consonant Harmony Violating Words in Turkey Turkish

Öz

As
an agglutinative language, the vowels and consonants come together and form the
stems and affixes in line with certain rules in Turkish. Affixes, mostly
suffixes, in Turkish are bound to the stem both in terms of semantics and
phonetics and they change their form based on the nature of the last vowel of
the word to which they attach. While vowels in stem that take affix show
harmony in terms of the position of the tongue and lips; for example, affixes
that start with c/ç, d/t, g/k and form syllable show harmony in terms of vocal
cords when they are agglutinated to words in the forms of base, stem and case.
In Turkish, the letters g and k correspond both palate-alveolar and velar /g/
and /k/, whereas, letter l corresponds both alveolar and post alveolar /l/.
Therefore, it is commonly observed that students have difficulties pronouncing
palate-alveolar (front palate consonants) /g/, /k/ and alveolar (front cheek
consonant) /l/ in the words of which the stems are formed with back vowels.
Thus, it can be claimed that any one, especially students, might violate this
vowel-consonant harmony in pronunciation of the words formed with these
consonants either while speaking or writing in Turkish. The primary aim of the
present study is to compile a systematic index of vowel-consonant harmony
violating words that took place in online Contemporary Turkish Dictionary of
Turkish Language Association through a document analysis approach. Secondly,
these vowel-consonant harmony violating words have been examined in detail in
terms of their phonology, morphology as well as their word formation. As the
final step, the grammar teaching and related sources have been examined in
order to figure out how and to what extend these vowel-consonant harmony
violating words took place in those sources. Consequently, findings of the
present study have been discussed in line with teaching Turkish grammar and
some suggestions based on the findings of the study will be proposed.

Anahtar Kelimeler

Vowel-Consonant Harmony, Phonetics, Turkey Turkish

Kaynakça

• Aslan, G. (2014). İlkokul Öğrencilerinin Ünlü-Ünsüz Uyumuyla İlgili Sözcükleri Telaffuz Etme Durumları Üzerine Bir İnceleme. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin Grameri. (6. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Coşkun, M.V. (2008). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2010). Türk Dili El Kitabı. (5. Baskı). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergin, M. (1989). Türk Dil Bilgisi. (18. Baskı). İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Huber, E. (2013). Dilbilime Giriş. İstanbul: Yabancı Dil Yayınları.
• Karaağaç, G. (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• MEB. (2016a). Dil ve Anlatım Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı. http://ogm.meb.gov.tr/
• MEB. (2016b). İlköğretim Türkçe Dersi (1-8. Sınıflar) Öğretim Programı. http://ogm.meb.gov.tr/
• TDK. (2008). Yazım Kılavuzu. (25. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2005). Türkçe Sözlük. (10. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2016). Sesli Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr