Innovative Thinking in Social Studies Textbooks

Yıl 2021, Sayı: 16, 171 - 189, 15.12.2021

Sadık Şanlı Hilmi Demirkaya

https://doi.org/10.20860/ijoses.1001589

Öz

The increasing and widespread use of innovative educational technologies in classroom settings in many countries today leads to a decrease in dependency on textbooks. However, lessons need to be updated, despite the spread of books and alternative practices in school textbooks in the world and Turkey is indispensable to make course material continues to be characterized. According to the findings of many researches, although teachers and students find the current textbooks insufficient in many respects, dependence on the textbooks is maintained for various reasons. The preparation and selection of middle school social studies textbook is required constitutionality in Turkey. Textbooks are prepared taking into account scientific, technological and pedagogical developments in Turkey and the world. The aim of this study is to evaluate and evaluate middle school social studies textbooks in the context of innovative thinking, which is one of the basic skills that students should gain in 2018 MEB social studies curriculum. The material of this study are 5, 6, and 7th grade social studies textbooks which were studied in the 2018-2019 academic year in Turkey. Qualitative research approach was adopted in the study. In this study, document analysis method was used. The keywords were determined based on the criteria that were prepared by taking the opinions of the science experts and given the final shape, all the books were scanned and the selected keywords were given on the tables. Descriptive analysis technique was used to analyze the data. The main concepts related to innovative thinking as a result of the analysis are as follows: thinking, discussion, creativity, new idea, innovation for 5th grade social studies textbook; thinking, discussion, creativity, new idea, innovation for grade 6; thinking, discussion, creativity, new idea and innovation for 7th grade. According to the results of the research, the most used concept is thinking concept for the 5th grade, the concept of discussion for the 6th grade, and the most used concept is thinking for the 7th grade are included in the textbooks. Based on the results, it can be suggested to include more innovative thinking skills in social studies textbooks.

Anahtar Kelimeler

Social Studies, Textbook, Innovative Thinking, Middle School, Document Analysis.

Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Yenilikçi Düşünme

Öz

Günümüzde pek çok ülkede sınıf ortamlarında yenilikçi eğitim teknolojilerinin giderek artan ve yaygınlaşan kullanımı, ders kitaplarına olan bağımlılığın azalmasına neden olmaktadır. Bununla birlikte gerek ders kitaplarının güncellenmesi gerekse alternatif uygulamaların yaygınlaşmasına rağmen Dünyada ve Türkiye’de okullarda ders kitapları vazgeçilmez ders materyali olma özelliğini devam ettirmektedir. Yapılan pek çok araştırmanın bulgularına göre, öğretmen ve öğrenciler mevcut ders kitaplarını birçok açıdan yetersiz buldukları halde ders kitaplarına olan bağımlılık çeşitli nedenlerle sürdürülmektedir. Türkiye’de ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının hazırlanmasında ve seçiminde Anayasaya uygun olmak şartıyla Dünya ve Türkiye’deki bilimsel, teknolojik ve pedagojik ilerlemeler göz önünde bulundurularak hazırlanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının 2018 MEB sosyal bilgiler dersi öğretim programında öğrencilere kazandırılması gereken temel becerilerden birisi olan yenilikçi düşünme bağlamında incelenerek değerlendirilmesidir. Bu çalışmanın materyalleri, 2018-2019 eğitim-öğretim yılında Türkiye genelinde okutulan 5, 6, ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarıdır. Araştırmada nitel araştırma yaklaşımı benimsenmiştir. Bu çalışmada doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Bilim uzmanlarının görüşleri alınarak hazırlanan ve son şekli verilen kriterler temelinde anahtar sözcükler belirlenip kitapların tamamı taranmış ve seçilen anahtar sözcükler tablolar üzerinde verilmiştir. Verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Yapılan analiz sonucunda yenilikçi düşünme ile ilgili ortaya çıkan başlıca kavramlar şunlardır; 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı için düşünme, tartışma, yaratıcılık, yeni fikir, yenilik, 6. sınıf için düşünme, tartışma, yaratıcılık, yeni fikir, yenilik, 7. sınıf için ise düşünme, tartışma, yaratıcılık, yeni fikir ve yenilik olarak bulunmuştur. Araştırmanın sonuçlarına göre ders kitaplarında 5. sınıf için en fazla düşünme kavramı, 6. sınıf için tartışma kavramı, 7. sınıf için ise düşünme kavramı geçmektedir. Ortaya çıkan sonuçlara dayalı olarak sosyal bilgiler ders kitaplarında yenilikçi düşünme becerilerine daha fazla yer verilmesi önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Bilgiler, Ders Kitabı, Yenilikçi Düşünme, Ortaokul, Doküman İnceleme

Kaynakça

• Altay, N. (2020). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının beceriler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 276-297.
• Belet, D., & Deveci H. (2008). Türkçe Ders Kitaplarının Değerler Bakımından İncelenmesi. Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi. VII. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu.
• Canbaba, Z. (2020). Sosyal bilgilerde beceri eğitimi. Sinerji, 1(1), 34-39.
• Çeçen, M. A., & Çiftçi, Ö. (2007). İlköğretim 6. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin tür ve tema açısından incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 173, 39-49.
• Çelik, A. (2020). Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan becerilerin öğretiminde kullanılabilecek geleneksel çocuk oyunlarının incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(1), 413-424
• Demirkaya, H. (2003). Sosyal bilgilerde veri toplama ve değerlendirme becerilerinin geliştirilmesi. C. Şahin (Ed.), Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu sosyal bilgiler (s. 61-84). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Demirkaya, H. (2004). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler programında içerik ve kazandırılacak beceriler. A. Tanrıöğen (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi (s.77-117). İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• Demirkaya, H. (2008). Coğrafya öğretiminde eleştirel düşünme stratejileri ve sorgulama yoluyla öğrenmenin kullanımı. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(1), 89-116.
• Demirkaya, H. (2017). Sosyal bilgiler öğretiminde ders kitabı. R. Sever ve E. Koçoğlu (Ed.), Sosyal bilgiler öğretiminde eğitim teknolojileri ve materyal tasarımı (s. 87-101). 2. Baskı. Ankara: Pegem Akademi.
• Demirkaya, H., & Çal, Ü. T. (2018). Sosyal bilgiler eğitiminde altı ayakkabılı uygulama tekniği. R. Sever., M. Aydın ve E. Koçoğlu (Ed.), Alternatif yaklaşımlarla sosyal bilgiler eğitimi (s. 539-548). 3. Baskı. Ankara: Pegem Akademi.
• Deveci, İ., & Kavak, S. (2020). Ortaokul öğrencilerinin yenilikçilik algıları ve yenilikçi düşünme eğilimleri: bir keşfedici ardışık desen. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 8(1), 346-378.
• Doğanay, H. (2002). Coğrafya öğretim yöntemleri. Ankara: Aktif Yayınevi.
• Doğanay, A. (2002). Sosyal bilgiler öğretimi. C. Öztürk ve D. Dilek (ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. (s.15-46). Ankara: Pegem Akademi.
• Dönmez, C. (2003). Sosyal bilimler ve sosyal bilgiler. C. Şahin (Ed.), Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu. (s. 332-41). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Ertürk, S. (1972). Eğitimde program geliştirme. Ankara: Yelkentepe Yayınları.
• Friedman, S. (2005). Social studies in action. Young Children, 60(5), 44–47.
• Gerring, J. (2001). Social science methodology: A criterial framework. Cambridge: Cambridge University Press.
• Gulbenkian Komisyonu (2011). Sosyal bilimleri açın–sosyal bilimlerin yeniden yapılanması üzerine rapor-. (I. Wallerstein, C. Juma, E. Fox Keller vd). 8. Baskı. çev. Şirin Tekeli, İstanbul: Metis Yayınları.
• Güneş, Y. (2002). Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak M.E.B ilköğretim 4. sınıf fen bilgisi ders kitabına fizik konuları yönünden eleştirel bir bakış. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 107-120. Retrieved from http://www.gefad.gazi.edu.tr/tr/issue/6764/91001
• Güngördü, E. (1997). Coğrafyada öğretim metodu, ilkeler ve uygulamalar. Ankara: İdeal Copy Yayınları.
• Güneş, F. (2009). Hızlı okuma ve anlamı yapılandırma. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Gültekin, G., Akpınar, M., Nohutcu, M., Özerdoğan, P., & Aygün, S. (2018). 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: M.E.B. Yayınları.
• Gürkan, B., & Dolapçıoğlu, S. (2020). Sosyal bilgiler dersinde estetik yaratıcılık öğretim etkinlikleriyle yaratıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 45(202), 51-77.
• Hesapcıoğlu, M. (2005). Öğretim ilke ve yöntemleri, eğitim programları ve öğretim. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. İşman, A. (2008). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı (3.Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Kabapınar, Y. (2006). Yeni öğrenme anlayışının ışığında sosyal bilgiler ders kitapları. C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi, demokratik vatandaşlık eğitimi (s. 367-401). Ankara: Pegem Akademi.
• Kabapınar, Y. (2007). İlköğretimde hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi (1. Baskı). [Teaching life science and social studies in elementary education]. Ankara: Maya Akademi.
• Kabapınar, Y. (2009). İlköğretimde hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi (2. Basım). Ankara: Maya Akademi.
• Karabacak, N., & Turan, İ. (2007). İlköğretim birinci kademe sosyal bilgiler ders kitaplarının sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarına göre bir değerlendirmesi. Atatürk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, 209-233.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. (14. Basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemleri (17.baskı). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Karasu Avcı, E. ve Faiz, M. (2018). 4. ve 5. Sınıf sosyal bilgiler ders kitapları “etkin vatandaşlık” öğrenme alanında yer alan becerilerin ve değerlerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2(1), 1-21
• Kaya, Y. (2013). Öğretmenlerin çokkültürlülük ve çokkültürlü eğitim hakkındaki görüşlerinin belirlenmesi-Diyarbakır ili örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Kılıç, A., & Seven, S. (2002). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Kostelnik, M. J., Soderman, A. K., & Whiren, A. P. (2011). Developmentally appropriate curriculum (5th Ed.). USA: Pearson.
• Loveless, A. (2015). Thinking about creativity: developing ideas, making things happen. In A. Wilson (Ed.), Creativity in primary education (3rd edition, pp. 129-143). Great Britain: Learning Matterpg. https://doi.org/10.4135/9781473909403.n11
• Lackaff, J., & Mindes, G. (2013). V. Social studies background and criteria. Social Studies Research Summary for The Work Sampling System 5th Edition. Retrieved from https://iages.pearsonclinical.com/images/Assets/WSS_5/Research_Summary_Social_Studies_FNL.pdf
• Liman, S. (2007). İlköğretim I. kademe ders Kitabı illüstrasyonlarının tasarım ilkelerine ve öğrencilerin algı düzeyine uygunluğu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Maxim, G. W. (1999). Dynamic social studies for elementary classrooms (7th edition). USA: Pearson Education.
• MEB. (2018). Sosyal bilgiler öğretim programı. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=354 adresinden 05.01.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. (2017). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6-7. sınıflar öğretim programı ve kılavuzu. (Taslak Basım). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Tokcan, H., & Demirkaya, H. (2014). “Sosyal Bilgilerde Strateji, Yaklaşım, Yöntem ve Teknikler.” (s.436-470) Sosyal Bilgiler Öğretimi, Ed: M. Safran. Ankara: Pegem Yayınevi
• MEB (Millî Eğitim Bakanlığı). (2018). İlköğretim sosyal bilgiler dersi (4-5. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Melendez, W. R., Beck, V., & Fletcher, M. (2000). Teaching social studies in early education. USA: Delmar Thomson Learning.
• Michaelis, J. U., & Garcia, J. (1996). Social Studies for Children: A Guide to Basic In Social Studies for Children: A Guide to Basic Instruction. (11th Edition). USA: Allyn and Bacon.
• Mindes, G. (2008). Teaching young children social studies. UK: Rowman & Littlefield Education.
• Nalçacı, A., & Erçoşkun, M. H. (2005). İlköğretim sosyal bilgiler derslerinde kullanılan materyeller. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 142-154.
• Neill, P. (2015). Going from me to we: social studies in preschool. High Scope Extensions, 29 (1). 1-10. chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.htmlpdfurl=https%3A%2F%2Fhighscope.org%2Fwpcontent%2Fuploads%2F2018%2F08%2F166.pdf&clen=990531&chunk=true 14.09.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Nelson, M. R. (1992). Children and social studies. (2nd Edition). Fort Worth: Harcourt Brace Jovanovich.
• Ocak, G., & Yurtseven, R. (2009). Beşinci sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına göre değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(22), 94-109.
• O'Leary, Z. (2017). The essential guide to doing your research project. London: Sage
• Öcal, A., & Yiğittir, S. (2007). İlköğretim sosyal bilgiler ders kitaplarının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Kırıkkale örneği). Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 51-61.
• Öztürk, C. (2009) Sosyal bilgiler öğretimi, demokratik vatandaşlık eğitimi. C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi. (s.367-401). Ankara: Pegem Akademi
• Öztürk, C. (2009). Sosyal bilgiler: Toplumsal yaşama disiplinler arası bir bakış. C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi (s. 1-31). Ankara: Pegem Akademi.
• Öztürk, C., Coşkun Keskin, S., & Otluoğlu, R. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde edebi ürünler ve yazılı materyaller. Ankara: Pegem Akademi.
• Öztürk, C., & Otluoğlu, R. (2002). Sosyal bilgiler öğretiminde yazılı edebiyat ürünlerini ders aracı olarak kullanmanın duyuşsal davranış özelliklerini kazanmaya etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 15, 173-182.
• Paykoç, F. (1991). Tarih öğretimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.
• Piirto, J. (2011). Creativity for 21st Century Skills; How to Embed Creativity into the Curriculum. Rotterdam: Sense Publisher.
• Sözer, E. (1998). Kuramdan uygulamaya sosyal bilimlerin öğretimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, E. (2018). 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Anadolu Yayıncılık.
• Şanlı, S. (2018) Ortaokul öğrencilerinin sosyal bilgiler derslerinde kullanılan öğretim materyallerine ilişkin görüşleri. JIRSS- Journal of Innovative Research in Social Studies, 1(1), 52-64. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jirss/issue/40047/493838
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş temel ilkeler ve LISREL uygulamaları. Ankara: Ekinox
• Taş, M. A. (2007). Yeni sosyal bilgiler ders kitaplarına ilişkin öğretmen görüşlerinin belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 519-532.
• Tay, B. (2005). Sosyal bilgiler ders kitaplarında öğrenme stratejileri. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 209-225.
• Tenekeci, M. ve Dursun, H. (2019). 2018-2019 eğitim öğretim yılında 6. Sınıflarda okutulan Türkçe ders kitaplarına yönelik öğretmen görüşleri. Al-Farabi International Journal on Social Sciences, 2(4), 1-12.
• Tokcan, H., & Demirkaya, H. (2012). Sosyal bilgilerde strateji, yaklaşım, yöntem ve teknikler. M. Safran (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi 2. Baskı. (s. 435-471). Ankara: Pegem Akademi.
• Ucuş, Ş., & Acar, I. H. (2017). Exploring the perceptions of student teachers about creative school in early childhood education. Early Child Development and Care, 189(2), 191-206.
• Texas Education Agency. (2019). Innovative thinking. http://ritter.tea.state.tx.us/rules/tac/chapter130/ch130n.html#130.384 erişim: 19.10.2019
• Uçuş Güldalı, Ş. & Demirbaş, İ. (2017). Comparison of life science curricula developed in 2009, 2015, 2017 regarding creative thinking, International Journal of Eurasia Social Sciences, 8(29), 969-990.
• Ünal, O., & Demirkaya, H. (2019). A semi-experimental study on the use of educational comics in social studies. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 40, 92-108.
• Varış, F. (1991). Program Geliştirmeye Sistematik Yaklaşım. Eğitim Bilimlerinde Çağdaş Gelişmeler, (Ed: Ayhan Hakan). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 144.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, K. (2010). Nitel araştırmalarda niteliği arttırma. İlköğretim Online, 9(1), 79-92. [Erişim tarihi: 18.09.2019]: http://ilkogretim-online.org.tr.
• Yılmaz, F. G., Bayraktar, H., Özden, M. K., Akpınar, M., & Evin, Ö. (2018). 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: M.E.B. Yayınları.