Fen Bilimleri ve Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Kavram Öğretimi Hakkındaki Düşüncelerinin İncelenmesi

Yıl 2021, Sayı: 16, 1 - 17, 15.12.2021

Enes Bodur Mürşit Akbulut

https://doi.org/10.20860/ijoses.949153

Öz

Anlamlı ve kalıcı öğrenme, bilginin yapı taşı olan kavramların öğretimi ile mümkündür. Kavramların fazlaca yer aldığı Sosyal Bilgiler ve Fen Bilimleri derslerinde kavram öğretimi önemlidir. Dolayısıyla sosyal bilgiler ve fen bilimleri derslerini öğreten öğretmenlerin ilk olarak kavram öğretimi konusunda yetkin olmaları gerekmektedir. Bu hedef doğrultusunda gerçekleştirilen araştırmada bu bilimlerin öğretiminde dersin uygulayıcısı olacak olan öğretmen adaylarının kavram öğretimine yönelik görüşlerinin ne olduğu ve onların kavram öğretimiyle ilgili yapmış oldukları değerlendirmeler üzerine bir çalışma yapılmıştır. Katılımcıların görüşlerinin tespit edilmesi için bu çalışmada nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmada seçkisiz örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca 2018-2019 eğitim-öğretim yılında bir devlet üniversitesinde öğrenim gören 50 öğretmen adayı ile yapılmıştır. Veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formuna başvurulmuştur. Elde edilen veriler daha sonra betimsel analiz yapılarak, birtakım kategoriler altında toplanmıştır. Araştırma sonucunda, öğretmen adaylarının kavram öğretiminde daha çok sunuş yoluyla öğretimi tercih ettikleri belirlenmiştir. Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının kavram öğretim araç-gereçlerinden en çok kavram haritasını kullandıkları ya da kullanmak istedikleri saptanmıştır. Öğretmen adaylarının kavram öğretiminde en fazla zorlandıkları kavramların somut kavramlardan daha çok soyut kavramlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kavram Öğretimi, Öğretmen Adayları, Fen Eğitimi, Sosyal Bilgiler.

Science And Social Studies Examining the Thoughts of Teacher Candidates About Concept Teaching

Öz

Meaningful and lasting learning is possible with the teaching of concepts that are the building blocks of knowledge. It is important to teach concepts in Social Studies and Science courses where concepts are included a lot. Therefore, teachers who teach social studies and science courses should first be proficient in concept teaching. In the research carried out in line with this goal, a study was carried out on what are the opinions of the teacher candidates who will be the practitioners of the course in the teaching of these sciences and their evaluations regarding concept teaching. Qualitative research methods were used in this study to determine the opinions of the participants. In the research, unelected sampling method was used. In addition, in the 2018-2019 academic year, it was held with 50 teacher candidates studying at a public university. A semi-structured interview form was used as a data collection tool. The data obtained were then analyzed and collected under a number of categories. As a result of the research, it was determined that teacher candidates prefer to teach through presentation in concept teaching. It was determined that the teacher candidates who participated in the study used the concept map or wanted to use the concept map the most from the concept teaching tools. It has been concluded that the concepts that teacher candidates have the most difficulty in teaching concepts are more abstract concepts than concrete concepts.

Anahtar Kelimeler

Concept Teaching, Teacher Candidates, Science Education, Social Studies

Kaynakça

• Akbaş, Y., (2013). Coğrafya ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin kavram öğretimi ve kavram yanılgıları hakkındaki görüşleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(2), 251-278.
• Akdağ, Ş., (2010). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi “yeryüzünde yaşam” ünitesindeki kavram yanılgıları. Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
• Akengin, H., & Süer, S., (2011). An experimental research on readiness levels of students in terms of geographical concepts and development of these concepts. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29 (2), 1-19.
• Akengin, H., & Süer, S., (2013). Coğrafi kavramlar bakımından öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleri ve bu kavramların geliştirilmesi üzerine deneysel bir araştırma. Marmara Coğrafya Dergisi; Sayı 24.
• Akınoğlu, O., & Arslan, Y., (2007). Türkiye’de ortaöğretim öğrencilerinin tarih kavramlarını kazanma durumu ve değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 137-154.
• Aktepe, V., Cepheci, E., Irmak, S., & Palaz, Ş. (2017). Hayat bilgisi dersinde kavram öğretimi ve kavram öğretiminde kullanılabilecek teknikler üzerine kuramsal bir çalışma. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 3(1), 33-50.
• Akyol Gök, Ö., (2014). 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde, ülkemizin kaynakları ünitesinde kavram haritası tekniğinin başarı, tutum ve kalıcılığa etkisinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Aslan, S., (2012). 8. sınıf tc inkılap tarihi ve atatürkçülük dersi kavramlarının öğretiminde bulmacaların öğrenci başarısına etkisi (Doctoral dissertation, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü).
• Aycan, Y., (2010). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin türkiye cumhuriyeti inkılap tarihi ve atatürkçülük dersinde yer alan kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları (gördes örneği). Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
• Aydın, M. Z., (2005). Din Öğretiminde Yöntemler. 2.Baskı, Ankara: Nobel Yayınları.
• Aydoğdu, M., Tutak, T., & Kaya, S., (2020). Ortaokul 7. Sınıf Rasyonel Sayılar Konusunun Öğretiminde Kavram Haritası Kullanımının Öğrencinin Akademik Başarısına ve Tutumuna Etkisi. Turkish Journal of Educational Studies, 7(3), 79-95.
• Aykutlu, I., & Şen, A. İ., (2011). Lise öğrencilerinin elektrik akımı konusundaki kavram yanılgılarının belirlenmesinde ve giderilmesinde analojilerin kullanılması. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 5(2), 221-250.
• Bal, M. S., & Gök, S., (2011). 5th grade primary school students’ perceptions on the notion of republic, reign, and leadership in the social studies course. Gazıantep Unıversıty Journal Of Socıal Scıences, 10(3), 1183-1198.
• Bektüzün, B., & Yel, M., (2019). Canlıların sınıflandırılması ve biyolojik çeşitlilik konusunun kavram haritası ile öğretimin 9. sınıf öğrencilerinin akademik başarılarına etkisi. Gazi University Journal of Gazi Educational Faculty (GUJGEF), 39(1).
• Bitlisli, N., (2014). 6. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi yeryüzünde yaşam ünitesinde geçen coğrafî kavramları algılama düzeyleri ve kavram yanılgıları (bayburt örneği). Yüksek Lisans Tezi, Giresun Üniversitesi, Giresun.
• Ciritçi, M., (2012). Sosyal bilgiler programında yer alan kavramların 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki metinlerde kullanılma sıklıkları ile giriş, geliştirme ve pekiştirme düzeyleri açısından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
• Coştu, B., Karataş, F.Ö., & Ayas, A., (2003). Kavram öğretiminde çalışma yapraklarının kullanılması, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 33-46.
• Çakmak, F., (2006). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi nüfus ve yerleşme konusunda geçen kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları. Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
• Çaycı, B., (2007). Kavram değiştirme metinlerinin kavram öğrenimi üzerindeki etkisinin incelenmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 87-102.
• Çeliköz, N., (1998). Kavram öğrenme ve öğretme ilkeleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2 (2), 69–76.
• Çoban, O., & Akşit, İ., (2018). 2005 ve 2017 sosyal bilgiler öğretim programlarının öğrenme alanı, kazanım, kavram, değer ve beceri boyutları açısından karşılaştırılması. Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 479-505
• Çepni, E., (2019). Fizik öğretmenlerinin iş kavramı ve bu kavramın öğretimine ilişkin deneyimlerinin incelenmesi. (Doctoral dissertation, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü (Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanları Eğitimi)).
• Çolak, R., (2010). Kavram haritalarının sosyal bilgiler eğitimi çerçevesinde tarihsel kavramların öğretiminde kullanılması: kavram haritası ile yapılan öğretim ile tutum, başarı ve kalıcılık arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi. Aralık 2016. Cilt:5. Özel Sayı Makale No: 02 ISSN: 2146-919919
• Çolakoğlu, R., (2006). Yenilenen ortaöğretim din kültürü ve ahlak bilgisi dersi on birinci ve on ikinci sınıf müfredat programının kavram haritası tekniğiyle işlenişi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Doğanay, H., (2002). Coğrafya öğretim yöntemleri. Erzurum: Akif Yayın Dağıtım.
• Doğanay, A., (2005). Öğretimde kavram ve genellemelerin geliştirilmesi. Bulunduğu Eser: C. Öztürk, D. Dilek (Ed.) hayat ve sosyal bilgiler öğretimi. (ss. 266-294). Ankara: Pegem A. Yayıncılık. Doğru, M. S., & Özsevgeç, L. C., (2018). Biology subjects which the teacher candidates have difficulties in learning and leading reasons. European Journal of Education Studies.
• Dündar, H., (2008). Sosyal bilgilerde kavram öğretimi. Bulunduğu Eser: Tay, B. ve Öcal, A., (Ed.) özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi (1.Baskı) (ss. 302-331). Ankara: Pegem Akademi.
• Erden, M., (1996). Sosyal bilgiler öğretimi. Alkım Yayınları. Ankara.
• Eroğlu, C., (2008). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde geçen kavramların içerik düzenleme stratejileri açısından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Evrekli, E., İnel, D., & Balım, A. G., (2007). Kavram ve zihin haritası kullanımının öğrencilerin kavramları anlama düzeyleri ile fen ve teknolojiye yönelik tutumları üzerindeki etkileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi.
• Gündoğdu, A. E., (2012). Türkçe dersi öğretim programı’nın kavram öğretimi açısından incelenmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 31-44.
• Gündüz, M., (2014). Sınıf öğretmenlerinin kavram haritalarını kullanma gerekçeleri üzerine nitel bir araştırma. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(1), 115-132.
• Güneş, T., Dilek, N., Demir, E., Hoplan, M., & Çelikoğlu, M., (2010). Öğretmenlerin kavram öğretimi, kavram yanılgılarını saptama ve giderme çalışmaları üzerine nitel bir araştırma. International Conference on New Trends in Education and Their Implications. Antalya: 11-13 November. ISBN: 978 605 364 104 9. S:936-944.
• Kayacan, Z., (2010). İlköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin coğrafi koordinatlarla ilgili kavram yanılgıları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Balıkesir.
• Kılıçoğlu, G., (2011). Sosyal bilgiler derslerinde kavramsal değişim metinlerinin kavram yanılgılarını giderme üzerine etkisi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Kısa, F., (2007). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde beyin fırtınası tekniğiyle kavram öğretiminin öğrencilerin akademik başarı düzeylerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Kocaarslan, M., (2012). Tanılayıcı dallanmış ağaç tekniği ve ilköğretim 5. sınıf fen ve teknoloji dersi maddenin değişimi ve tanınması adlı ünitede kullanımı. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 269-279.
• Memişoğlu, H., & Tarhan, E., (2016). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kavram öğretimine ilişkin görüşleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5, 6-20.
• Merrill, M. D., (1983). Compenent Display Theory, Instructional Desing Theories And Models, Ed: C.M. Reigeluth. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching Aralık 2016 Cilt:5 Özel Sayı Makale No: 02 ISSN: 2146-919920
• Milli Eğitim Bakanlığı., (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 4-5. ve 6-7. sınıflar öğretim programı. Ankara: MEB Yayınları.
• Novak, J. D, Gowin, D. B., & Johansen, G. T., (1983). The use of concept mapping and knowledge vee mapping with junior hıgh school science students. Science Education, 67 (5), pp.625–645.
• Novak, J. D., (1984). Application of advances in learning theory and philosophy of science to the improwement of chemistry teaching. Journal of Chemical Education, 61(7), 607-612.
• Özen, F., & Hendekçi, E., A., (2016). Türkiye’de Eğitim Denetimi Alanında 2005–2015 Yılları Arasında Yayımlanan Makale ve Tezlerin Betimsel Analizi, OPUS– Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 6(11) s.619-650.
• Özmen, H., (2004). Fen öğretiminde öğrenme teorileri ve teknoloji destekli yapılandırmacı (constructivist) öğrenme. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 3(1), 100-111.
• Sever, R., Budak, F. M., & Yalçınkaya, E., (2009). Coğrafya eğitiminde kavram haritalarının önemi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 19-32.
• Sidekli, S., Harun, E. R., Yavaşer, R., & Aydın, E., (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde alternatif bir yöntem: karikatür. Uluslararası Türk eğitim bilimleri dergisi, 2014(2), 151-163.
• Süer, S., (2010). 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde coğrafi kavramlar bakımından öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleri ve bu kavramların geliştirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Taşdemir, M., (2000). Eğitimde Planlama ve Değerlendirme, s:182- 186, Ocak Yayınları, Ankara.
• Tokcan, H., & Alkan, G., (2013). Sosyal bilgiler öğretiminde kavram karikatürlerinin öğrenci başarısına etkisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 1-19.
• Tokcan, H., & Özdemir, S. M., (2018). İlk türk devletleri konularının öğretimine uygun alternatif etkinlik önerisi: Kavram bulmacaları. Turkish Journal of Primary Education, 3(1), 19-32.
• Tural, A., (2011). Sosyal bilgilerde yapılandırmacı yaklaşımla kavram öğretimine yönelik model geliştirme. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Tütüncü, G., (2008). Kimya öğretmen adaylarının kavram öğretimi ve önemi hakkındaki düşünceleri. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Ulusoy, K., & Erkuş, B., (2015). Sosyal bilgiler dördüncü sınıf ders programındaki tarih konuları ile ilgili kavramlara ilişkin öğrenci algıları. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2015(5), 147-158.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H., (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, R., & Gazel, A. A., (2018). Ortaokul öğrencilerinin din kavramına ilişkin algılarının metaforlar aracılığıyla belirlenmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 11(1), 30-57.
• Yılmaz, K., & Çolak, R., (2012). Sosyal bilgiler öğretiminde kavram haritaları kullanımının öğrencilerin tutum, akademik başarı ve bilgilerinin kalıcılık düzeylerine etkisi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 1(1), 1-16.
• Zarrillo, J., (2008). Teaching elemantry social studies. Ohio: Pearson.