A Rewiew on the Cash Waqfs Established in Amasya and It’s Vicinity

Yıl 2023, Sayı: 20 - Aralık, 2023, 1 - 21, 15.12.2023

Ömer Sait Türkmen

https://doi.org/10.20860/ijoses.1317963

Öz

Cash waqfs are foundations established mostly for social purposes. In the Ottoman Empire, the education, health, public works, charitable and religious services and structures needed by the society were financed by the charitable foundations with the money they donated. In addition, the cash needs of tradesmen and people suffering from economic difficulties were met with low treatment rates.

On the other hand, 188 cash waqfs established between 1633 and 1914 in Amasya and its vicinity were established to ensure the continuity of the buildings and services of religious and social institutions serving in neighborhoods or villages. At the same time, they met the cash needs of the people in the places where they were established. It also prevented excessive interest with certain treatment rates. In this study, the number of cash waqfs established in Amasya and its surroundings during the Ottoman Empire, the characteristics and social status of waqf founders, the amount of money donated and their service purposes will be tried to be stated.

Anahtar Kelimeler

Waqf, Cash Waqf, Amasya, Mosque, Masjid.

Amasya ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları Üzerine Bir İnceleme

Öz

Para vakıfları daha çok sosyal amaçlara yönelik kurulmuş vakıflardır. Osmanlı Devleti’nde toplumun ihtiyaç duyduğu eğitim, sağlık, bayındırlık hizmetleri ile hayrî ve dinî hizmet ve yapıların finansmanı para vakıfları sayesinde hayır sahipleri vakfettikleri paralarla karşılanmıştır. Ayrıca ekonomik sıkıntı çeken esnaf ve halkın nakit ihtiyaçları da düşük muamele oranlarıyla karşılanmıştır.

Amasya ve çevresinde 1633- 1914 yılları arasında kurulan 188 para vakfı ise mahalle ya da köylerde hizmet veren dinî ve sosyal kurumların binalarının ve hizmetlerinin devamlılığının sağlanması amacıyla kurulmuştur. Aynı zamanda kuruldukları yerlerdeki halkın nakit ihtiyaçlarını karşılamışlardır. Belirli muamele oranlarıyla aşırı faizciliğin de önüne geçmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti döneminde Amasya ve çevresinde kurulan para vakıflarının sayıları, vakıf kurucuların özellikleri ve sosyal statüleri, vakfedilen para miktarları ve hizmet amaçları belirtilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Para Vakfı, Amasya, Cami, Mescit

Kaynakça

• Arşiv kaynakları/vesikaları
• Amasya Şer’iye Sicilleri Defterleri (AŞS): 2, 3, 7, 13, 16, 17, 21, 25, 47, 48, 54, 61, 64, 66, 67, 69, 74, 76, 79, 81, 87.
• Gümüşhacıköy Şer’iye Sicilleri Defterleri (GŞS): 1, 2.
• Merzifon Şer’iye Sicili Defterleri (MŞS): 1,2.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Vakfiye Defteri: 557, 578, 579, 582-2, 586, 587, 588, 589, 590, 591/5, 593, 594, 595, 597, 598, 599, 600, 601, 602, 603, 604, 605, 606, 607, 608, 627,651, 698.
• Kaynak eserler ve incelemeler
• Akgündüz, A. (1996). İslam Hukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Alkan, M. (2006, Ağustos). “Uşak Para Vakıfları (1890-1920)". Belleten LXX/258, s. 743-774.
• Barkan, Ö. L., & Ayverdi, E. H. (1970). İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953-(1546) Tarihli. İstanbul: Baha Matbaası. Çağatay, N. (1971). Osmanlı İmparatorluğunda Faiz-Riba Konusu Para Vakıfları ve Bankacılık. Vakıflar Dergisi, 39-66.
• Çiftçi, C. (2006, Temmuz). “Osmanlı'da Mahalle Avarız Vakıfları: Bursa Örneği (1749-1784)”. Akademik Araştırmalar Dergisi, 29, s. 51-69.
• Çizakça, M. (1995). Cash Waqfs of Bursa, 1553-1823 . Journal of The Economic and Social of the Orient 38/3 , 313-354.
• Çizakça, M. (2000). History of Philanthropic Foundations: The Islamic World From the Seventh Century to the Present. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Döndüren, H. (2008). Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye'de Faizsiz Bankacılık Tecrübesi. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17/ 1, 1-21.
• Ergenç, Ö. (1984). “Osmanlı Şehrindeki “Mahalle”nin İşlev Nitelikleri Üzerine". Osmanlı Ansiklopedisi, IV. İstanbul.
• Halaçoğlu, Y. (1995). XVI.- XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: TTK.
• Hilmi, Ö. (1977). İthâh-ül Ahlah fî Ahkâmi’l Evkâf. Ankara: Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Hüsameddin, H. (2007). Amasya Tarihi, III. Cilt. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• İşpirli, M. (1991). Avârız Vakıfları. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi IV.
• Kıvrım, İ. (2010). Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları. History Studies 2/ 3, s. 231-243.
• Kıvrım, İ. (2013, Ekim 24-26). Osmanlı Döneminde Samsun ve Çevresinde Kurulan Vakıflar. Geçmişten Günümüze Samsun/Canik ve Değerleri Sempozyumu I. Cilt.
• Kıvrım, İ. (2016). Rize ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları (1859-1913). Vakıflar Dergisi, 97-116.
• Kıvrım, İ. (2019). “Mahalle Avârız Vakıfları (17. Yüzyıl Ayntâb Örneği) . , Gaziantep Üniversitesi Ayıntâb Araştırmaları Dergisi 2(2), s. 34-49.
• Kıvrım, İ. (2021). Osmanlı Dönemi Konya Vakıfları. Konya Kitabı XVIII/ II.
• Köç, A. (2018). XVI. Yüzyılda Silistre Sancağı’nda Para Vakıflarının Gelişimi . XVIII. Türk Tarih Kongresi, 1-5 Ekim 2018. Ankara.
• Köç, A. (2021). XIX. Yüzyıl Ortalarına Doğru Antalya Kaza Merkezinde Mahalleler ve Mahalle Avarız Vakıfları.
• Antalya Kitabı IV Toprak, Su, Medeniyet: Antalya (s. 35-45). içinde Konya: Palet Yayınları.
• Köprülü, B. (1951). Tarihte Vakıflar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (/ 3, s. 479-483.
• Köprülü, O. F. (1994). “Efendi” . İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi X.
• Kurt, İ. (1996). Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Leeuwen, R. V. (2012). Bir Osmanlı Şehri: Şam Vakıflar ve Şehir. İstanbul: Küre Yayınları.
• Mandaville, J. E. (1998). Faizli Dindarlık: Osmanlı İmparatorluğunda Para Vakfı Tartışması. Türkiye Günlüğü 51, 129-144.
• Özcan, T. (2003). Osmanlı Para Vakıfları, Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: TTK.
• Pamuk, Ş. (2002). “Kuruş”. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXVI.
• Sahillioğlu, H. (1995). “Esedî”. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XI.
• Sami, Ş. (2010). Kâmûs-i Türkî. Ankara: Çağrı Yayınları.
• Sümer, F. (1998). "Ağa". İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi I.
• Şimşek, M. (1986). Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerinde Münakaşalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/1, 207-220.
• Tabakoğlu, A. (2005). Klasik Dönem Osmanlı Vakıf Sistemi. Cumhuriyet’in 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, s. 15-17.
• Yediyıldız, B. (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye'de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: TTK.