SHAH ISMAIL'S SECTARIAN TENDENCIES EFFECTS on ANATOLIA and IRAN GEOGRAPHY

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 3 - HAZİRAN, 9 - 26, 10.06.2015

Ahmet Keven

https://doi.org/10.20860/ijoses.82029

Cited By: 4

Öz

Shah Ismail, who inherited this heritage at the age of a child on behalf of his ancestors killed with the love of Shahdom, had pushed Islam Ummah to a schism whose wounds have not healed yet. Although his ancestors were Sunni and Shafii , Shah Ismail who was a Turk himself could not ingratiate  himself  either with Sunniis or Qizilbashes because of his own actions. He forced Qizilbash Turkish Tribes which were effective in his being a state to be Shia/Imamiyyah and killed the ones who resisted and on the other hand he put so much effort into ruining the people of Sunni Ottoman Empire by means of his missioners. After all, losing the revenge against Yavuz Sultan Selim Khan in Chaldiran War, Shah Ismail had missed the opportunity to institute Islamic Union for the first time after the Judge Event. Because Iran would rise from the ashes of Chaldiran War and the disagreement among the Ummah would increase. After that, Qizilbash Community in Anatolia who had resisted against Ottoman Empire and set their hearts on Shah Ismail, would turn in on themselves, and would try to take  revenge of Chaldiran  with different manifestations on ocaasion. At this point of view,  Shah Ismail neither  could  be accepted by Shia as Pharisee nor  had a place   in Turkish history as a Turk.

Anahtar Kelimeler

-

ŞAH İSMAİL’İN MEZHEBİ EĞİLİMLERİNİN ANADOLU VE İRAN COĞRAFYASINA ETKİLERİ

Öz

Şahlık sevdasıyla öldürülen ataları yerine çocuk yaşta bu mirası devralan Şah İsmail, kurduğu Şahlık ile İslam ümmetini, henüz yaraları sarılamamış bir bölünmeye itmiştir. Şah İsmail, geçmişi Sünni ve Şafii, kendisi ise Türk olmasına rağmen, yaptığı icraatları sebebi ile ne Sünnîlere ne de Kızılbaşlara yaranabilmiştir. Şah İsmail devlet olmasındaki en büyük amil olan Kızılbaş Türk oymaklarını belli bir zamandan sonra Şii/İmamiyye olmaya mecbur edip, direnenleri katletmiş, bir diğer taraftan da Sünni Osmanlı Devleti’nin halkını dâileri vasıtasıyla ifsâd etmek için elinden gelen bütün gayreti göstermiştir. Nihayetinde, Çaldıran savaşında Yavuz Sultan Selim Han’la hesaplaşmayı kaybeden Şah İsmail sebebiyle İslam Birliğini tesis etme imkânı, hakem olayından bu yana ilk defa yakalamış iken bu fırsatı kaçırmıştır. Çünkü Çaldıran’ın küllerinden İran devleti doğacak ve Ümmet arasındaki ayrılık daha da derinleşecek, akabinde de Anadolu’daki Şah İsmail’e gönül veren ve Osmanlı’ya isyan eden Kızılbaş topluluğu da o günden sonra içine kapanmış ve her fırsatta Çaldıran’ın acısını ve intikamını farklı tezahürlerle ortaya koymak için uğraşmıştır. Bu açıdan bakıldığında, Şah İsmail ne Fârisiler olarak Şia’dan kabul görmüştür ne de Türk tarihinde bir yer edinebilmiştir. Ancak icraatlarının dolaylı etkileri yüzyıllardır hala etkisini sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yavuz Sultan Selim, Şah İsmail, Sünnilik, Kızılbaşlık, Çaldıran, İmamiyye, İran, Anadolu

Kaynakça

• ABBASLI, Mirza, Safeviler’in Kökenine Dair, Belleten, XL, No: 158, Nisan 1976
• AKYOL, Taha, Osmanlı ve İran’da Mezhep ve Devlet, İstanbul 2013
• AKA, İsmail, “X. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Kadar Şiilik”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, İstanbul 1993, s. 69-103
• ALEMÂRÂ-Yi Safevi, nşr, Yedullah Şükrü, Tahran 1350.
• ARSLANOĞLU, İbrahim, Şah İsmail Hatayî ve Anadolu Hatayîleri, Der Yayınları, İstanbul 1992
• ÂŞIK PÂŞÂ-ZÂDE, Ahmed Âşıkî (ö.886/1481), Tevârîh-i Âl-i Osman, Âlî Bey Yay. Matbaa-i Âmire, İstanbul 1332.
• ______________, Âşık Pâşâoğlu Tarihi, Atsız yay. İstanbul: 1992.
• BOA, Mühimme Defteri, 42, Sıra No:883
• BROWNE, Edward G., A Lliterary History of Persia, C.IV, Cambridge 1953.
• CEMALİ, Muhammed Kerim Yusuf, Teşkil-i Devlet-i Safevi ve Ta’mim-i Mezheb-i Teşeyyu’ Düvazdeh İmâmi be-Unvân-ı Tenha Mezheb-i Resmi, Isfahan:İntişârât-ı Emir Kebir, 1372.
• EKİNCİ, Mustafa, Şah İsmail ve İnanç Dünyası, İstanbul 2010
• FERİDUN, Ahmed Bey, Münşeatü’s-Selâtin, C:I-II, İstanbul 1275.
• GÜMÜŞOĞLU, Hasan, “Ehl-i Sünnet, Şia ve Vehhabilik Arasındaki İnanç Farklılıklarının Sosyal Barış Açısından Değerlendirilmesi”, Hikmet Yurdu, C,4 sy.8 İstanbul 2011, s.147-172
• GÜNDÜZ, Tufan , Şah İsmail, DİA, XXXVIII, İstanbul
• GÖLPINARLI, Abdülbaki, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik, Der yay. İstanbul 2011.
• HAMMER, J. Von, Osmanlı Tarihi, Ter. Mehmet Ata, İstanbul 1991.
• HANDMÎR, Târîhu Habibü’s-Siyer Fi Ahbâri Efrâd-i Beşer, tsh. Muhammed Zubeyr Siyâkî, Caphâne-yi Haydarî, C. I-IV, Tahran 1963.
• HOCA SAADEDDÎN EFENDİ (ö.1008/1599), Tâcü’t-Tevârîh, C. I-II, İstanbul 1862.
• ______________, Tâcü’t-Tevârîh, C. I-V, Ankara 1979.
• KAPLAN, Doğan, Şiiliğin İran Topraklarında Egemenliği: Safeviler Öncesi Arka Plan ve Safevi Dönemi Şiileştirme Politikaları, Marife, yıl 3, sayı 8, Konya 2008
• KEMAL PAŞA-ZADE Şemseddîn Ahmed b. Süleyman (873-940/1468-1534), Tevârih-i Âl-i Osman, VIII. Defter, (nşr. Ahmet Uğur), Ankara 1997.
• _______________, Tevârih-i Âl-i Osman, X. Defter, (Haz. Şerafettin Severcan) Ankara 1996.
• _______________, Tevârîh-i Âl-i Osman, IX. Defter, Millet Ktp. No:29.
• _______________, Tevârih-i Âl-i Osman, IX. Defter, S. Ktp., Veliyüddîn Efendi Koll. Nr. 2447;
• _______________, Resâ’ilu İbn-i Kemal, İstanbul, 1316,
• KESREVİ, Ahmed (ö.1946), Şeyh Safi ve Tebâreş, Tahran 1976.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, “Âzerî”, İslam Ansiklopedisi, II, İstanbul: MEB, 1979
• KUTLU, Sönmez, Mezhepler Tarihine Giriş, İstanbul 2013
• MELİKOF, Irene, Uyur idik Uyardılar, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları, Çev. Turan Alptekin, İstanbul 2011
• MÜNECCİMBAŞI, Ahmed b. Lütfullah (ö.1134/1722), Sahâifu’l-Ahbâr fî Vekâyi’i’l-A’sâr, C.I-III, Matbaa-i Amire, 1285/1868.
• _______________ Sahâifu’l-Ahbâr Tercümesi, trc: İsmail Erünsal, yayın yılı yok.
• MÜNŞÎ, İskender b. Türkmen, Târîh-i Âlem Ârâ-yi Abbâsî, tsh. Muhammed İsmâil Rıdvânî, C.I-III, Tahran 1377.
• ONAT, Hasan, “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”, İslâmiyât, Ankara 2003, C.VI, S.3, s.111-126.,
• PARSADUST, Menuçehr, Şah İsmail-i Evvel, Tahran 1375,
• REFİK, Ahmed, Onaltıncı Asırda Râfizîlik, İstanbul 1932,
• RUMLU, Hasan, Ahsenü’t-Tevârih, Şah İsmail Tarihi, Çev. Cevat Cevan, Ankara 2004.
• ________________, Ahsenü’t-Tevârih, Şah İsmail Tarihi, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2006
• SARIKAYA, Saffet, Şah Hatayinin Şiirlerinde Bazı Dini- Tasavvufi İnanç Motifleri ve Anadolu Alevi Kültüründe Şah Hatayi’nin İzleri, Yavuz Selim-Şah İsmail Sempozyumu, 5-6 Nisan 2013
• SAVORY,R. M , “Safevî İran’ı”, Çev. M. Maksudoğlu, İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti, İstanbul 1988,
• SARAY, Mehmet, Türk-İran Münasebetlerinde Şiiliğin Rolü, Ankara 1990.
• SAVAŞ, Saim, XVI. Asırda Anadolu’da Alevilik, Ankara 2013
• SÜMER, Faruk, Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara 1999.
• ŞERÎATİ, Ali, Ali Şiası- Safevi Şiası, trc: Feyzullah Artinli, İstanbul 1990
• TAPPER, Richard, İran’ın Sınır Boylarında Göçebeler-Şahsevenlerin Toplumsal ve Politik Tarihi, Çev. F. Dilek Özdemir, 2004.
• TEBER, Ömer Faruk, XVI. Yüzyılda Kızılbaşlık Farklılaşması, Doktora Tezi, Ankara 2005
• TEKİNDAĞ, Şehabettin, “Selim-Nâmeler”, İÜEF, Tarih Enstitüsü Dergisi, Ekim 1970, İstanbul 1970
• UYAR, Mazlum, İmâmiyye Şiası’nda Düşünce Ekolleri: Ahbârîlik, İstanbul 2000
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.II, Ankara 1949.
• ________________, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1969.