Tohar-Türk Dil İlişkileri Üzerine Seçilmiş ve Açıklamalı Bir Kaynakça Denemesi, Bölüm I

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 53, 30.06.2024

Hakan Aydemir

https://doi.org/10.46614/ijous.1494493

Öz

Tohar-Türk dil ve etnik ilişkilerinin birçok bilinmeyen yönü ve çözüm bekleyen birçok sorunu vardır. Toharca-Türkçe ilişkileriyle ilgili temel sorulardan biri, şüphesiz bu temasların ne zaman ve nerede başladığı ve ne kadar sürdüğüdür. Bu sorun uzun süredir bilim insanlarının ilgisini çekmektedir. Sarah G. Thomason’un (2001) da belirttiği gibi, “dil teması durumlarına ilişkin iki önemli tarihsel soru vardır: Bu durumlar ilk etapta nasıl ortaya çıkar ve ne kadar sürer.” Yine onun belirttiği gibi, “bu sorulara verilecek kısmi cevaplar bile, güncel temas durumlarının geleceğini bir dereceye kadar güvenle tahmin etmek ve öğrenmek için faydalı olacaktır.” Dolayısıyla, Tohar-Türk dil ilişkileri sorununa vereceğimiz kısmi cevaplar bile bu sorunun çözümüne önemli katkılar sağlayacaktır. İşte bu kaynakça çalışması da bu amaca hizmet etmektedir.
Bu ilk bölümde, aşağıda listelenen araştırmalarda ele alınan, konuya ilişkin önemli sorunlar özetlenmeye ve açıklanmaya çalışılmakta, her bir çalışmanın neyi incelediği belirtilmektedir. Bu çalışma, söz konusu çalışmalarda yer alan verileri, örneğin sözcüksel denklikleri, yeniden kurgulamaları, varsayımları, kanıtları ve bunların güçlü ve zayıf yönlerini değerlendirmeye çalışmaktadır. Ancak, bu çalışmada aşağıda listelenen tüm çalışmalar değerlendirilmemiş, şimdilik sadece bazıları ele alınmıştır. Geri kalanlar, bu makale serisinin devamında ayrıntılı olarak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Toharca, Eski Türkçe, alıntı sözcükler, dil ilişkisi, tarihsel dilbilim, açıklamalı kaynakça

Proje Numarası

2219 - 1059B192201145

An Attempt at a Selected and Annotated Bibliography of Tocharian-Turkic Language Contacts, Part I

Öz

Tocharian-Turkic language and ethnic relations have many unknown aspects and many problems awaiting solutions. One of the fundamental questions about Tocharian-Turkic language contacts is undoubtedly when and where these contacts began and how long they lasted. This problem has long intrigued scholars. As Sarah G. Thomason (2001) also remarks, there are “two crucial historical questions about language contact situations - how they come about in the first place, and how long they last.” And as she notes, “even partial answers to these questions will be useful for orientation and predicting the future of current contact situations with some degree of confidence.” Therefore, even the partial answers we provide to the problem of Tocharian-Turkic language contacts will make significant contributions to its resolution. Thus, this bibliographic essay serves this purpose.
In this first part, the study tries to summarize and describe the significant problems related to the question in the studies listed below and explain what each study is about. The study attempts to evaluate the data included in them, such as lexical correspondences, reconstructions, hypotheses, proofs, and their strengths and weaknesses. However, in this study, not all the studies listed below were evaluated, but only some of them for now. The rest will be evaluated in detail in the next parts of this article series.

Anahtar Kelimeler

Tocharian, Old Turkic, loanwords, language contact, historical linguistics, annotated bibliography

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK, Linguistics Research Center at the University of Texas at Austin

Proje Numarası

2219 - 1059B192201145

Kaynakça

• Adams, Douglas Q. (1988): Tocharian Historical Phonology and Morphology. New Haven, Connecticut: American Oriental Society.
• Adams, Douglas Q. (2013): A Dictionary of Tocharian B: Revised and Greatly Enlarged. New York – Amsterdam: Rodopi.
• Ashmarin, Nikolai Ivanovich [Ашмарин, Николай Иванович] (1929): Словарь чувашского языка, Вып. 2. Казань: Народный комиссариат по просвещению Чувашской Автономной Советской Социалистической Республики.
• Ashmarin, Nikolai Ivanovich [Ашмарин, Николай Иванович] (1941): Словарь чувашского языка. Вып. 15. Казань: Народный комиссариат по просвещению Чувашской Автономной Советской Социалистической Республики.
• Aydemir, Hakan (2005): The Main Pillars of the Turkic Rhotacism-Zetacism, I: sämiz, sämir-, sämri-, semre-. Studia Etymologica Cracoviensia 10, 5–34.
• Aydemir, Hakan (2007): Untersuchung zum Wortschatz der alttürkischen Xuanzang-Biographie: mit besonderer Berücksich-tigung von Buch IX. Unpublished Master’s Thesis. Georg-August-Universität Göttingen (Germany).
• Aydemir, Hakan (2023b): Baktriya Hunlarının Dili Üzerine. Csilla Balogh / Hakan Aydemir (ed.): Disiplinlerarası Hun Araştırmaları. Uluslararası Hun Araştırmaları Sempozyumu, 13–14 Kasım, 2023, İstanbul, Türkiye. Bildiri Kitabı – Interdisciplinary Hun Studies. International Symposium for Hun Studies, November 13–14, 2023, Istanbul, Türkiye. Proceedings Book. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınevi, 77–92.
• Bailey, Harold W. (1939): Turks in Khotanese Texts. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 1, 85–91.
• Bailey, Harold W. (1979): Dictionary of Khotan Saka. Cambridge: Cambridge University.
• Balci, Onur (2012): Kaplan Kelimesinin Kökenbilimsel İncelen-mesi. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 36(1), 273-280.
• Bloomfield, Leonard (1933): Language. New York: Holt, Rinehart & Winston (second improved edition London: Allen & Unwin, 1935).
• Burrow, Thomas (1940): A Translation of the Kharoṣṭhi Documents from Chinese Turkestan. London: The Royal Asiatic Society.
• Dankoff, Robert / Kelly, James (1982–1985): Maḥmūd al-Kāšġarī. Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luġāt at-Turk), Vol. 1–3. Sources of Oriental Languages and Literatures 7. Duxbury: Harvard University Printing Office.
• Derleme Sözlüğü = Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Cilt 1–12. Ankara Türk Dil Kurumu Yayınları, 1993.
• Durkin-Meisterernst, Desmond (2004): Dictionary of Manichaean Texts, Vol. III. 1: Texts from Central Asia and China (Texts in Middle Persian and Parthian). Turnhout: Brepols Publishers.
• Fedotov, Mikhail Romanovich [Федотов, Михаил Романович] (1996): Этимологический словарь чувашского языка, Toм 1–2, Чебоксары: Чувашский государственный институт гуманитарных наук.
• Gabain, Annemarie von (1954): Türkische Turfan-Texte VIII. Berlin: Akademie-Verlag.
• Hansen, Valerie, (2012): The Silk Road: A New History. Oxford: Oxford University Press.
• Krause, Todd B. / Slocum, Jonathan (2023): Tocharian Online: Series Introduction. University of Texas at Austin. Retrieved 15 August 2023. https://lrc.la.utexas.edu/eieol/tokol
• Lessing, Ferdinand D. (1960): Mongolian-English dictionary. Berkely – Los Angeles: University of California Press.
• Oda, Juten (2015): A Study of the Buddhist Sūtra Called Säkiz Yükmäk Yaruq or Säkiz Törlügin Yarumış Yaltrımış in Old Turkic. Berliner Turfantexte XXXIII. Turnhout: Brepols Publishers.
• Pinault, Georges-Jean (2022): Colophons in Tocharian Manuscripts. In: Nalini Balbir / Giovanni Ciotti (eds.): The Syntax of Colophons. A Comparative Study across Pothi Manuscripts. Studies in Manuscript Cultures 27. Berlin: De Gruyter, 347–372.
• Pokorny, Julius (ed.) (2007): Proto-Indo-European Etymological Dictionary – Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch. Dnghu Adsoqiation – Indo-European Language Association. http://elibrary.bsu.edu.az/files/books_400/N_337.pdf (Retrieved 15 August 2023)
• Poucha, Pavel (1955): Institutiones linguae tocharicae, Pars 1. Thesaurus linguae tocharicae, dialecti A. Praha: Státní pedagogické nakl.
• Pulleyblank, Edwin G. (1991): Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese, and Early Mandarin. Vancouver: UBC Press.
• Rassadin, Valentin Ivanovich [Рассадин, Валентин Иванович] (2005): Словарь Тофаларско-Русский и Русско-Тофаларский. Санкт-Петербургю: “Дрофа”.
• Räsänen, Martti (1969): Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türk sprachen, Band 1–2. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Rásonyi, László / Baski, Imre (2007): Onomasticon Turcicum – Turkic Personal Names, Parts 1–2. Indiana University Uralic and Altaic Series 172. Bloomington, Indiana: Denis Sinor Institute for Inner Asian Studies.
• Róna-Tas, András (1975): Böz in the Altaic World. Altorientalische Forschungen 3, 155–163.
• Röhrborn, Klaus (2015): Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubear-beitung. Bd. 2, Nomina – Pronomina – Partikel, Teil 1: a - asvık. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Schuessler, Axel (2006): ABC Etymological Dictionary of Old Chinese. ABC Chinese Dictionary Series Honolulu: University of Hawai’I Press.
• Sevortyan, Ėrvand V. [Севортян, Эрванд В.] (1974): Этимологи-ческий словарь тюркских языков, Tом 1. Общетюркские и межтюркские основы на гласные. АН СССР. Ин-т языкознания. Москва: Наука.
• Thomason, Sarah G. (2001). Language Contact: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Vovin, Alexander (2018): Fabrication of Turkic böz ‘fabric’ in Japan and Korea. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 71(3), 263–284.
• Wilkens, Jens (2007): Das Buch von der Sündentilgung. Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig. 1-2. Berliner Turfantexte 25. Turhout: Brepols Publisher.
• Wilkens, Jens (2016): Buddhism in the West Uyghur Kingdom and Beyond. In: Carmen Meinert (ed.): Transfer of Buddhism across Central Asian Networks (7th to 13th Centuries). Dynamics in the History of Religions 8. Leiden–Boston: Brill, 191–249.
• Wilkens, Jens (2021): Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Bd. 3. Fremd-elemente, Teil 1: ec – bodis(a)v(a)tv. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.