INSTITUTIONAL AND ALTERNATIVE SERVICE MODELS FOR ORPHANS: AN ASSESSMENT

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 3, 201 - 225, 31.12.2020

Burak Küsmez

Öz

The term of orphans is universal. It is a phenomenon that is discussed and, precautions are taken in every society, regardless of all the characteristics of societies. States have undertaken the task of caring for orphans throughout their history and have carried out activities in this direction. Institutional care is the most common and universal of these activities. However, the proliferation of studies that measure the quality of institutional care over time has been one of the important factors in expressing criticisms of institutional care aloud. The negative effects of institutional care on children necessitated a paradigm shift. For this change, states have searched for alternative care models and have transformed over time. In this study, kindergartens, orphanages, child support centres and child homes, which are relatively closer to the alternative model, are evaluated under the institutional care model. As alternative care models, foster family, adoption and homestay care models have evaluated. In this study, it was emphasized that alternative care models should be preferred instead of institutional care, and this emphasis was supported by national and international studies. Finally, recommendations have made regarding the social work profession and discipline.

Anahtar Kelimeler

orphans, institutional care, alternative care methods, social work

KORUNMA İHTİYACI OLAN ÇOCUKLAR İÇİN KURUMSAL VE ALTERNATİF HİZMET MODELLERİ: BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Korunmaya ihtiyacı olan çocuk kavramı evrensel bir kavramdır. Toplumların tüm özelliklerinden bağımsız bir şekilde, her toplumda tartışılan ve önlemler alınan bir olgudur. Devletler, tarihleri boyunca korunmaya ihtiyaç duyan çocuklara bakım görevini üstlenmişler, bu doğrultuda faaliyetler göstermişlerdir. Kurum bakımı, bu faaliyetlerin en bilineni ve evrensel olanıdır. Ancak zaman içinde kurum bakımının kalitesini ölçen araştırmaların çoğalması, kurum bakımına yönelik eleştirilerin yüksek sesle dile getirilmesinde önemli etkenlerden biri olmuştur. Kurum bakımının çocuklar üzerinde yarattığı olumsuz etkiler, bir paradigma değişimini zorunlu kılmıştır. Bu değişim amacıyla devletler alternatif bakım modellerine yönelik arayışlar gerçekleştirmişler ve zaman içinde dönüşüm sağlamışlardır. Bu çalışmada, ülkemizdeki çocuk yuvaları, yetiştirme yurtları, çocuk destek merkezleri ve alternatif modele nispeten daha yakın olan çocuk evleri, kurum bakımı modeli altında değerlendirilmiştir. Alternatif bakım modelleri olarak ise, koruyucu aile, evlat edinme ve aile yanında bakım modelleri değerlendirilmiştir. Çalışmada, kurum bakımı yerine, alternatif bakım modellerinin tercih edilmesinin bir gereklilik olduğu vurgulanmış ve bu vurgu ulusal ve uluslararası çalışmalarla desteklenmiştir. Son olarak sosyal hizmet mesleği ve disipliniyle ilgili önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

korunmaya ihtiyacı olan çocuk, kurum bakımı, alternatif bakım yöntemleri, sosyal hizmet

Kaynakça

• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2019). 2019 yılı faaliyet ra-poru. Erişim adresi: https://ailevecalisma.gov.tr/media/49934/acshb_2019_ yi-li_faaliyet_raporu.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2011). 2011 yılı faaliyet raporu. Eri-şim adresi: http://sgb.aile.gov.tr/data/5434f307369dc31d48e42dc5/2011_ ba-kanlik_faaliyet_raporu.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2012). 2012 yılı faaliyet raporu. Eri-şim adresi: http://sgb.aile.gov.tr/data/5434f307369dc31d48e42dc5/aile_ve_ sos-yal_politikalar_bakanligi_2012_fr_film_SON_2.swf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2013). 2013 yılı faaliyet raporu. Eri-şim adresi: http://sgb.aile.gov.tr/data/5434f307369dc31d48e42dc5/2013_ ida-re_faaliyet_raporu.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2014). 2014 yılı faaliyet raporu. Eri-şim adresi: http://sgb.aile.gov.tr/data/5434f307369dc31d48e42dc5/2014_ ida-re_faaliyet_raporu.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2015). 2015 yılı faaliyet raporu. Eri-şim adresi: http://sgb.aile.gov.tr/data/5434f307369dc31d48e42dc5/2015 %20Y%C4%B1l%C4%B1%20Bakanl%C4%B1k%20%C4%B0dare%20Faaliyet%20Raporu.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2016). 2016 yılı faaliyet raporu. Eri-şim adresi: http://sgb.aile.gov.tr/data/5434f307369dc31d48e42dc5/2016_ Faali-yet_Raporu.pdf
• Akıntürk, T. (2004). Aile hukuku. İstanbul: Beta Basım.
• Akoğlu, G., Ergül, C. ve Duman, Y. (2014). Etkileşimli kitap okuma: Ko-runmaya muhtaç çocukların alıcı ve ifade edici dil becerilerine etkileri. İlköğretim Online Dergisi, 13(2), 622-639. Erişim adresi: http://ilkogretim-online.org.tr/index.php/io/article/view/2123
• Akyüz, E. (2003). Çocuğun haklarının ve güvenliğinin korunması. Anka-ra: MEB Yayınları.
• Berrick, J. D. (1997). Assessing quality of care in kinship and foster fa-mily care. Family Relations, 46(3): 273-280.
• Bıyıklı, L. (1982). Yetiştirme yurduna yuvadan gelen 7-11 yaş çocukların zihinsel ve psiko-sosyal gelişimlerinin incelenmesi (Doktora Tezi). T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bilson, A. ve Cox, P. (2007). Caring about poverty. Journal of Children and Poverty, 13(1): 37-55.
• Browne, K. (2005). A European survey of the number and characteristics of children less than three years old in residential care at risk of harm. Adop-tion&Fostering Journal, 29(4), 23-33. Erişim adresi: http://journals.sagepub .com/doi/abs/10.1177/030857590502900405
• Canel, A.N. (2012). Aile yaşam becerileri. İstanbul: Nakış Ofset.
• Children’s Bureau. (2010). Child maltreatment. Washington D.C.: De-partments of Health&Human Services Press.
• Cohen, N. J. (2008). Adoption. Rutter’s child and adolescent psychiatry içinde (s. 502-518). Blackwell Publishing.
• Çocuk Destek Merkezi Yönetmeliği. (2015, 29 Mart). Resmi Gazete (Sayı: 29310). Erişim adresi: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015 /03/20150329-1.htm
• Çocuk Evleri Çalışma Usül ve Esasları Hakkında Yönetmelik. (2008, 5 Ekim). Resmi Gazete (Sayı: 27015). Erişim adresi: http://cocukhizmetleri.aile. gov.tr/data/544e2471369dc318044059a0/cocukevleri_calismaesaslari.pdf
• Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2017, Aralık). İstatistikler. Erişim adresi: http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/data/544e2899369dc318044059c3/ 2017.pdf
• Çocuk Koruma Kanunu. (2005, 3 Temmuz). Resmi Gazete (No: 5395). Erişim adresi: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050715-1.htm
• Çocuk Yuvaları Yönetmeliği. (1999, 7 Ocak). Resmi Gazete (Sayı: 23576). Eri-şim adresi: http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/data/544e2471369dc318044059a 0/%C3%87ocuk%20Yuvalar%C4%B1%20Y%C3%B6netmeli%C4%9Fi.pdf
• Demirbilek, S. (1998). Türkiye’de korunmaya muhtaç çocuklar sorunu. Ankara: Yodçem Yayınları.
• Demirbilek, S. (2000). Korunmaya muhtaç gençlerin topluma kazandırıl-masında yetiştirme yurtları. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 137-152. Erişim adresi: https://iibfdergi.deu.edu. tr/index.php/cilt1-sayi1/article/view/98/pdf_84
• Dozier, M. vd. (2012). Institutional care for young children: Review of li-terature and policy implications. Social Issues and Policy Review, 6(1): 1-25.
• Drummond, C. R., Ahmad, S. A. ve Rourke, B. P. (2005). Rules for the classifi-cation of younger children with nonverbal learning disabilities and basit phono-logical processing disabilities. Archives of Clinical Neuropsychology, 20(3): 171-182.
• Erdal, L. (2014). Türkiye’de sosyal politika ve koruyucu aile hizmet mo-deli. Sosyoekonomi Dergisi, 22(22), 171-192. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/sosyoekonomi/issue/21082/226996
• Erkan, G. (1995). Korunmaya muhtaç çocuklar: Çocuk yuvalarında bir araştırma. Ankara: T.C. Başbakanlık Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Yayın-ları.
• Fox-Harding, L. (1997). Perspective in child-care policy (2. Baskı). Longman.
• Freud, A. (2018). Çocuklukta normallik ve patoloji. Metis Yayınları.
• Green, L. (2000). Silenced voice/zero choice: Young women in residential care. P. Cox ve S. Kershaw (Ed.). Child sexual assault: Feminist perspectives içinde Palgrave.
• Gökçe, B. (1981). Memleketimizde cumhuriyet devrinde kimsesiz çocuklar sorunu ile ilgili tutumun sosyolojik mukayeseli tahlil ve analizi. Ankara: Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Gökçearslan-Çifci, E. (2009). Türkiye’de ve dünyada korunmaya ihtiyacı olan çocuklara yönelik hizmetlerin tarihsel gelişimi. Aile ve Toplum, 11(5): 53-65.
• Hüseyinoğlu, S. (2017). Korunmaya muhtaç çocukların korunma altına alınma nedenleri: İstanbul örneği (Yüksek Lisans Tezi). T.C. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ijzendoorn, M. H. vd. (2005). Adoption and cognitive development: A meta-analytic comparison of adopted and nonadopted children’s IQ and school performance. Psychological Bulletin, 131(2): 301-316.
• Ijzendoorn, M. H. vd. (2011). Children in institutional care: Delayed de-velopment and resilience. Monogr Soc Res Child Development, 76(4): 8-30.
• İkizoğlu, M. (2001). Türkiye’de yoksulluk ve sosyal yardım uygulamala-rının bugünkü durumu. K. Karataş ve Ç. Arıkan (Yay. haz.). İnsani gelişme ve sosyal hizmet, prof. dr. Nesrin Koşar’a armağan içinde (s. 161-169). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayınları.
• Johnson, R. vd. (2006). Young children in intitutional care at risk of harm. Trauma, Violence & Abuse, 7(1): 34-60.
• Jiménez-Morago, J. M. vd. (2015). Adversity and adjustment in children in institutions, family foster care, and adoption. Spanish Journal of Psychology 18(E45): 1-10.
• Julian, M. M. (2013). Age at adoption from institutional care as a window into the lasting effects of early experiences. Clinical Children Family Psychology Review, 16(2): 101-145.
• Kang, H. vd. (2014). The outcomes of foster care in South Korea ten ye-ars after its foundation: A comparison with institutional care. Children and Yo-uth Services Review, 39(2014): 135-143.
• Kang, H. vd. (2017). Developmental outcomes among Korean adolescents in out-of-home care: A longitudinal study comparing kinship foster care and ins-titutional care. Children and Youth Services Review, 76(2017): 118-124.
• Kesen, F., Karakuş, Ö. ve Deniz, E. (2012). Yetiştirme yurtlarında kalan çocukların kuruluşa geliş nedenlerinin incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 23(1), 139-150. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/153112
• Kesgin, B. (2020). Kamu sosyal politikalarında sosyal yardım (3. Baskı). Açılım Kitap. Koruyucu Aile Yönetmeliği. (2012, 14 Aralık). Resmi Gazete (28497). Erişim adresi: http://www.koruyucuaile.gov.tr/mevzuat/koruyucu-aile-yonetmeligi
• Koşar, N. G. (1992). Sosyal hizmetlerde aile ve çocuk refah alanı. Ankara: MN Ofset.
• Kut, S. (1989). Türkiye’de korunmaya muhtaç çocuklar. Türkiye’de çocu-ğun durumu, 1990’ların çocuk politikası kongresi. Ankara: DPT-UNICEF Tür-kiye Temsilciği Yayınları.
• Küsmez, B. (2018). Yoksul çevrede büyüyen çocukların ailelerinin sos-yodemografik özellikleri: Bağcılar örneği. Sosyal Çalışma Dergisi, 2(1): 28-50.
• Lee, R. M. vd. (2010). The behavioral development of Korean children in institutional care and international adoptive families. Developmental Psychology 46(2): 468-478.
• Li, D. vd. (2017). Comparing long-term placement outcomes of residen-tial and family foster care: A meta-analysis. Trauma, Violence & Abuse, 20(5): 1-12.
• MacLean, K. (2003). The impact of institutionalization on child develop-ment. Development and psychopatholgy, 15(4), 853-884. Erişim adresi: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14984130
• Miley, K. K. vd. (2017). Generalist social work practice an empowering approach (8. Baskı). Boston: Pearson Education Inc.
• Orme, J. G. ve Buehler, C. (2001). Foster family characteristics and beha-vioral and emotional problems of foster children: A narrative review. Family Re-lations 50(2): 3-15.
• Özdemir, N., Sefer, N. ve Türkdoğan, D. (2008). Bir sosyal sorumluluk projesi örneği: Korunmaya muhtaç çocuklar. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bi-limler Dergisi, 32(2), 283-305. Erişim adresi: http://eskidergi.cumhuriyet. edu.tr/makale/1842.pdf
• Özşahin, F. (2012). Korunmaya muhtaç çocuklar: Trabzon ili örneği üze-rine bir alan araştırması (Yüksek Lisans Tezi). T.C. Karadeniz Teknik Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Roy, P. vd. (2000). Intitutional care: Risk forum family background or pattern of rearing? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(2): 139-149.
• Rushton, A. ve Minnis, H. (2008). Residential and foster family care. M. Rutter vd. (Ed.). Rutter’s child and adolescent psychiatry içinde (s. 487-501). Blackwell Publishing.
• Sağlam, O. (2006). İslam hukuku açısından evlat edinme (Yüksek Lisans Tezi). T.C. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Sample, I. (2006, 18 Ocak). A loving family can boost children’s intelli-gence. https://www.theguardian.com/science/2006/feb/18/medicineandhealth. lifeandhealth
• Satir, V. (2018). Temel aile terapisi (3. Baskı). Beyaz Yayınları.
• Sloutsyk, V. M. (1997). Institutional care and developmental outcomes of 6 and 7 years old children: A contextualist perspective. International Journal of Behavioral Development, 20(1), 131-151. Erişim adresi: http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1080/016502597385487
• SED Yönetmeliği. (2015, 3 Mart). Resmi Gazete (Sayı: 29284). Erişim ad-resi: http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/data/544e2471369dc318044059a0/ Sed%20Y%C3%B6netmelik%20.pdf
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü. (2005). Faaliyet raporu. Ankara: SHÇEK Yayınları.
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü. (2006). Faaliyet raporu. Ankara: SHÇEK Yayınları.
• Sosyal Hizmetler Kanunu. (1983). Resmi Gazete (Sayı: 18059). Erişim ad-resi: http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2828.pdf
• Şimşek, Z., Erol, N., Öztop, D. ve Özer Özcan, Ö. (2008). Kurum bakı-mındaki çocuk ve ergenlerde davranış ve duygusal sorunların epidemiyolojisi; ulusal örneklemde karşılaştırmalı bir araştırma. Türk Psikiyatri Dergisi, 19(3), 235-246. Erişim adresi: http://www.turkpsikiyatri.com/default.aspx?modul= aboneLogin&d=1B56B0882860A585DFA5364D75A5764E706B67C1C64E CD4D83DC5010187EDB26
• Şenocak, H. (2005). Korunmaya muhtaç çocuklara sağlanan bakım yön-temleri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 0(51), 177-228. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/9187
• Taştekil, S. (1990). Korunmaya muhtaç çocuklara yönelik bir bakım yön-temi olarak koruyucu aile bakımı. Çimento İşveren Dergisi, 4(2), 7-13. Erişim adresi: http://www.ceis.org.tr/dergi/mart1990/makale_2.pdf
• Taştekil, S. (1992). Korunmaya muhtaç çocuklara yönelik bakım yöntem-leri. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(1), 312-327. Erişim adresi: https://iibfdergi.deu.edu.tr/upload/archive/1992-s1/1229.pdf
• Tekinay, S. S. (1990). Aile hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi Yayınları.
• Tomanbay, İ. (1999). Sosyal çalışma sözlüğü. Ankara: Selvi Yayınları.
• Ünal, V. (2015). Dünden bugüne kültürümüzde koruyucu aile hizmetleri üzerine bir değerlendirme. Journal of Turkish Studies, 10(6), 875-900. Erişim adresi: http://www.turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=8181&Detay =Ozet
• Üstün, E. ve Akman B. (2002). Korunmaya muhtaç çocukların benlik al-gılarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(23), 229-233. Erişim adresi: http://hacettepe.dergipark.gov.tr/hunefd/issue/ 7815/102642
• Yanardağ, U. (2019). Kurum bakımı hizmetlerinden yararlanmış bireyle-rin kurum bakımı sonrası yaşam deneyimleri üzerine nitel bir araştırma. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi,3(2): 60-77.
• Yavuz, C. (2016). Korunmaya muhtaç çocukların koruma ve bakım altına alınma nedenleri (Yüksek Lisans Tezi). T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Yazıcı, E. (2012). Korunmaya muhtaç çocuklar ve çocuk evleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 499-525. Erişim adresi: http://sbed.mku.edu.tr/article/view/1038000287/1038000132
• Yazıcı, E. (2013). Türkiye’de korunmaya muhtaç çocuklara yönelik sosyal hizmetler: Kurum bakımı hizmetinden yararlanmış bireyler üzerine bir araştırma (Doktora Tezi). T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yetiştirme Yurtlarının Kuruluş ve İşleyişine Yönelik Yönetmelik. (1995, 13 Kasım). Resmi Gazete. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/ insanhaklari/belge/um_yetistirme_yurtlari.pdf
• Yolcuoğlu, İ. G. (2009). Türkiye’de çocuk koruma sisteminin genel ola-rak değerlendirilmesi. Aile ve Toplum Dergisi, 5(18), 43-57. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/197984
• Zeanah, C. H. vd., (2002). Attachment disturbances in young children. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 41(8): 983-989.