POLITICAL RELATIONSHIP NORTHERN AZERBAIJAN WITH OTTOMAN IN THE PERIOD OF KHANATES

Yıl 2015, Cilt: 8 Sayı: 2, 155 - 177, 30.06.2017

Dadash Mutallimov

Öz

Azerbaijan is located
in strategically and geopolitically important transition point in East-Western
and North-Southern axis. At the same time from geographical point of view it
historically is located on the ancient Silk Road, which starts from Chine and
passing through Asia reaches to western poles of Europe. After the death of
Nadir Shah (1747), who had a short but an effective authority in Iran after
Safawids, khanates period started in Azerbaijan. Azerbaijan khanates occurred
in the result of the independence movements of the nations in very complicated
historical conditions and in a period characterized with difficult problems in
the international relations. After the restoration of the statism in the shape
of khanates in Azerbaijan these khanates began to try maintaining independent
foreign policy. The basic characters of this policy for khans were to protect
their own dominance and to guarantee the foreign economic relations. In the war
period between Russia and Ottoman which occurred in 1768-1774 years the relation
between Azerbaijan khanates and Ottoman became stronger. Throughout the
history, Ottoman-Azerbaijan relations have been continued logically,
realistically and with friendly motives to provide permanent peace and
stability. In the beginning of 19th century, Azerbaijan territory was the scene
of the long power struggle between Iran, who started to lose its power and
Russia, who made an effort to occupy the territory. The absence of a central
governmental authority, in that term, increased conflicts between khanates and
weakened them against any external interventions. Because Ottoman had been
fighting against Europe and Tsarist Russia, it wasn’t able to console in the
struggles of the territory. The so-called geopolitical rable has brought Russia
to an advantageous status as the most effective external power. Essentially,
Russia has taken Caucasus under its control performing its “devide and rule”
policy successfully.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Russia, Ottoman Empire, Azerbaijani Khanate, Political Relations

HANLIKLAR DÖNEMİNDE KUZEY AZERBAYCAN’IN OSMANLI İLE SİYASİ İLİŞKİLERİ

Öz

Azerbaycan stratejik
ve jeopolitik açıdan, Doğu-Batı ve Kuzey-Güney eksenlerinde çok önemli bir
geçiş noktasında bulunmaktadır. Aynı zamanda coğrafi konumu itibariyle de
tarihsel bakımdan doğuda Çin’den başlayan Asya’nın içerilerinden geçerek
Avrupa’nın batı uçlarına kadar uzanan kadim‘İpek Yolu’nun üzerinde
yerleşmektedir. Safeviler sonrası İran’da kısa süren ancak etkili bir otoriteye
sahip olan Nadir Şah’ın ölümünden (1747) sonra Azerbaycan’da hanlıklar dönemi
başlamıştır. Azerbaycan hanlıkları, oldukça karmaşık tarihî koşullarda,
uluslararası ilişkilerdeki sorunların olduğu bir dönemde, halkların özgürlük
hareketleri sonucu meydana gelmiştir. Azerbaycan’da hanlıklar şeklinde
devletçilik restore edildikten sonra, bu hanlıklar bağımsız dış politikalar izlemeye
gayret etmişlerdir. Bu politikanın temel yönleri, başlıca hanlar tarafından
kendi hâkimiyetlerini korumak ve dış ekonomik ilişkileri sağlama almaktı.
Azerbaycan hanlıkları ile Osmanlı Devleti’nin karşılıklı ilişkileri 1768-1774
yıllarında yaşanan Rusya-Osmanlı Devleti Savaşı döneminde daha da güçlenmiştir.
Osmanlı-Azerbaycan ilişkileri tarihsel süreçte akılcı, gerçekçi, kalıcı barış
ve istikrarı sağlama için dostane Saikler doğrultusunda sürdürülmüştür. 19.
yüzyılın başlarında tam manasıyla bir hâkimiyet mücadelesine sahne olan
Azerbaycan coğrafyasında, gücünü kaybetmeye başlayan İran’la, bölgeyi ele
geçirmeye çalışan Rusya uzun sürecek bir mücadelenin içine girmişlerdir. Bu
dönemde Azerbaycan’da merkezi bir devlet otoritesinin bulunmayışı hem hanlıklar
arsındaki ekonomik ve politik çekişmeleri daha bariz bir durumda seyretmeye
sevk etmiş hem de onları dış müdahaleler karşısında zayıf bırakmıştır. Osmanlı
Devleti ise Avrupa güçleri ve Çarlık Rusya’sı ile sürdürmekte olduğu yıpratıcı
savaşlardan dolayı bölgedeki güç mücadelelerinde tam anlamıyla konsolide
olmamıştır. Söz konusu jeopolitik rable, bölgede en etkili dış göç olarak
Rusya’yı avantajlı bir duruma taşımıştır. Nihayetinde Rusya  “böl
ve yönet” politikalarını başarılı bir şekilde uygulayarak Kafkasları
tamamen kontrolü altına almıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Rusya, Osmanlı Devleti, Azerbaycan Hanlıkları, Siyasi İlişkiler

Kaynakça

• Adıgözel, Mirze Bey (1989). Karabağname. Bakı: Yazıcı Neşriyatı.
• Ahundov, Nazim (1989). Garabağ Salnameleri. Bakü: Yazıçı Neşriyatı.
• Aşurbeylı, Sara (2006). Azerbaycan Dili ve Tarihi Bakü Şeherinin Tarihi. Bakü: Avrasiya Press Yayıları.
• Aşurbeyli, Sara (1998). Bakü Şeherinin Tarihi Bakü: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı.
• Aydoğmuşoğlu, Cihat (2001). “Abbas Mirza (1789-1833) ve Dönemi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 19 (4), 128 – 137.
• Bronevski, Semen (1823). Noveyşiya Geografiçeskaya İ İstoriçeskaya İzvestiya O Kavkaze, T.2. Moskva: İzdatelstvo Tip. S Selivanskogo, Moskva 1823.
• Caferoğlu, Ahmet (1940). Azerbaycan. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Cavanşir, Ahmet (1993). Karabağ Hanlığının Tarihi. İstanbul: Türkmenistan Türkleri İle Dayanışma Derneği Yayınevi.
• Dubrovin, N.F. (1871). İstorii Voym İ Vladiçestvo Russkiy Na Kafkaze, Sankt Peterburg, 1871. T. II.
• Eiyev, Fuad; Hesenov, Urfan (2007). İrevan Hanlığı. Bakı: Şerg-Qerb Yayınları.
• Gökçe, Cemal (1979). Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti. İstanbul: Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Hemidoğlu, Ramin İbadov (2002). “Şeki Hanlığı ve Osmanlı İmparatorluğu ile İlişkileri”, Ankara Türkler Ansiklopedisi, V, 74-75.
• Hüseynov, Yunis Rzaoğlu, (2007) Karabağnameler, Azerbaycan Tarihini Öğrenmek İçin Kaynak Gibi. Bakı: Elm Neşriyatı.
• İsmayılov Mehman, Bağırov Mahir (1997). Şeki Hanlığı. Bakı: Yayını yok.
• İşipek, Ali Rıza; Aydemir, Oğuz (2006). Çeşme Deniz Savaşı 1768-1774 Osmanlı Rus Savaşları. İstanbul: Denizler Kitapevi.
• Karabağlı, Mirza Cemal Cevanşir (1990). Karabağ Tarihi. Ankara: Kök Yayınları.
• Karabağlı, Mirze Camal Cavanşir (1989). Karabağ Tarihi. Bakı: Yazıcı.
• Kozubski, E.İ (1906). İstoriya Goroda Derbenta. Moskva: Russkaya Tipografiya V. M. Sorokina, Temir-Han Şura.
• Köprülü, M. Fuat (1993). “Azerî”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: MEB. Yayınları 2.
• Kutluk, Adnan (1950). “Azerbaycan Hanlıkları”, Türk Ansiklopedisi, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1950, C. IV
• Markova, Olga (1966). Rossiya, Zakavkazie İ Mejdunarodnıe Otnoşenie v XVII Veke. Moskva: İzdatelstvo Nauka.
• Mehman, Süleyman (1997). İrevan Hanlığının Rusiyaya Birleştirilmesi Tarihi, Bakü: Herb Neşriyatı.
• Mehmetov, İsmail (2011). Türk Kafkasında Siyasi ve Etnik Yapı, Eskı Çağlardan Günümüze Azerbaycan Arasında Azerbaycan (Lenkeran Hanlığı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Mehmetov, İsmail (2009) Türk Kafkas’ında Siyasi ve Etnik Yapı, Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Mehmetov, İsmail (2009). Türk Kafkasında Siyasi ve Etnik Yapı, Eskı Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Memmedov, Hasım (1989). Osmanlı İmperyasının Harici Siyasetinde Azerbaycan Hanlıkları, Azerbaycan Elimler Akademisi, Haverleri Tarihi, Fəlsəfə və Hüquq seriyası, N 3, 44.
• Memmedova, İrade (2011) Rusya İle İran Arasında Azerbaycan (Lenkeran Hanlığı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Memmedova, İrade (2002). “Talış (Lenkeran) Hanlığı”, Türkler Ansiklopedisi, V, Ankara, 101-112.
• Mustfazade, Tofiq Teyyuboğlu, (2002). “Guba Hanlığı”, Ankara Türk Ansiklopedisi V, 82-93.
• Necefli, Gültekin (2002). Azerbaycan Hanlıklarının Osmanlı Devleti Ile Siyasi Alakaları (XVII. asrın II. yarıyılı). Bakı: Nurlar Yayınevi.
• Nusretoğlu, Telman (2012). Rusyanın Azerbaycanda Hâkimiyet Kurma Mücadelesi (1801-1813). İstanbul: İstanbul Matbaacılık.
• Paşayeva, Elza (2004). 1801-1830 İllerde Rusiya, Türkiye ve İran Münasibetlerinde Azerbaycan Problemi. Bakü: Nurlan Yayınları.
• Sadıqov, H (1991). Rusiya-Türkiyə münasibətlərində Cənubi Qafqaz problemi (1787- 1829-cu illər). Bakı.
• Umudoğlu, Vidadi (2000). “Kuzey Azerbaycan Çar Rusyası Tarafından İşgali ve Sömürgeciliğe Karşı Mücadele (1801-1826)”. İstanbul Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 124, 55- 76
• Yüksel, İbrahim (1988). “Carlık Rusya’sının Azerbaycan’ı İstilası ve Osmanlı Devletinin Tutumu”. İstanbul Kafkas Araştırmaları.