BURSA’NIN ANTİK DENİZ LİMANLARI

Yıl 2015, Cilt: 8 Sayı: 1, 105 - 146, 10.10.2017

Serkan Gündüz

Öz

Antik dönemde deniz ticaretinin öneminin
artması ile birlikte, kent dokusu içerisinde en önemli noktalardan birisi de
limanlar olmuşlardır. Bu nedenle, Atina (Pireus), Pergamon (Elaea), Megara
(Nisaea) gibi güçlü karasal kentler, kendilerine birer kıyı kentini bağlamış,
ticaret ve askeri amaçla kullanılan kapıları haline getirmişlerdir. Limanlar,
kente gelen tüccarların ilk ve son gördükleri kent bölümüdür. Fakat bu kadar
önemli bir konumda olmalarına rağmen, araştırmacılar tarafından hak ettiği
önemi uzun yıllar boyunca görmemişlerdir. Marmara Denizi de, 1993 yılından
sonra arkeolojik sualtı araştırmaları ile tanışmıştır. Bursa il kıyıları ise
2006 yılına kadar hiç araştırılmamıştır. Bursa il sınırları içerisindeki ilk
sualtı araştırmaları ise Uludağ Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nün kurulması ile
başlatılmıştır.

Antik ve modern kaynaklardan edindiğimiz
bilgilere göre, Bursa ili sınırları içerisinde farklı dönemlerde kullanılsa da
14 adet liman bulunmaktadır. Küçük Kumla, Büyük Kumla, Karaca Ali, Fıstıklı ve
Armutlu limanlarından Osmanlı Dönemi kaynaklarında bahsedilmektedir.
Makalemizde, Bursa’nın Marmara Denizi kıyı şeridinde yaptığımız araştırmalar
neticesinde Osmanlı Dönemi öncesine tarihlenen liman kalıntıları ve liman
kentleri tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Liman, Sualtı Arkeolojisi, Bithynia, Bursa, Dalgakıran

ANCIENT SEA HARBORS OF BURSA

Öz

Harbours became one of the important features
of the cities with the increase importance of the sea trade in Antiquity.
Because of this reason, important inland cities such as Athens (Pireus),
Pergamon (Elaea) and Megara (Nisaea) had allied with a coastal town and use
this town as a door for trade and military purposes. Harbours were the
places where merchants were first welcomed, and the last place they have seen
when leaving. Unfortunately despite their crucial position
they have not seen the importance they deserve by the researches for many
years. Researches in Marmara Sea first started in 1993. Any archaeological
underwater researches had been done until 2016. Primarily underwater researches
in Bursa province started with the foundation of Uludağ University Archaeology
Department of Uludağ University.

Ancient written sources mentions 14 harbours
were in use during different periods in Bursa province. Küçük Kumla, Büyük
Kumla, Karaca Ali, Fıstıklı and Armutlu harbours were mentioned in Ottoman
documents. This article aims to address harbour remains and harbour cities,
which were detected during our Marmara Sea coastline researches in Bursa
province before the Ottoman Era.

Anahtar Kelimeler

Harbor, Underwater Archaeology, Bithynia, Bursa, Breakwater

Kaynakça

• Apoll. Rhod. Apollonius Rhodius, Argonautica, Seaton R. C. (çev.), London.
• Dion Chrys. Dion Chrysostomos, http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Dio_Chrysostom/home.html> (Erişim Tarihi 18.05.2017)
• Hdt. Herodotos, Herodot Tarihi, Ökmen M. (çev.), İstanbul.
• Mela Romer F. E. (1198), Pomponius Mela’s Description of the World, Michigan.
• Plin. Epist. Genç Plinius’un Anadolu Mektupları (Plinius, Epistulae, 10. Kitap), Dürüşken Ç.; Özbayoğlu E. (çev.), İstanbul, 2011.
• Plin. Nat. Plinius the Elder (1893). The Natural History, John Bostock; Henry Thomas Riley, London & New York. http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3a1999.02.0137 (Erişim Tarihi 18.05.2017).
• Pliny (1847), Natural History Volume II, çev. Philemon Holland, London.
• Ps. Skyl. M. Arslan (2012). “Pseudo-Skylaks: Periplous”, Mediterranean Journal of Humanities, II/1, 239–257.
• Ptol. Claudius Ptolemy (2011), Geography of Claudius Ptolemy, çev. Stevenson, Edward Luther, New York.
• Steph. Byz. Stephani Byzantii (2006). Ethnica Vol.1, ed. Margarethe Billerbeck, Berlin.
• Stephani Byzantii (2010). Ethnica Vol.II, ed. Margarethe Billerbeck, Berlin.
• Stephani Byzantii (2014). Ethnica Vol.III, ed. Margarethe Billerbeck, Berlin.
• Strab. Strabon (2000). Geographika, Antik Anadolu Coğrafyası, çev. Adnan Pekman, İstanbul.
• Strabo (1924). The Geography of Strabo, ed. Horace Leonard Jones, London.
• Vitr. Vitruvius (1990). Mimarlık Üzerine On Kitap, çev. Suna Güven, Ankara.
• Xen. Hell. Xenophon, Hellenica, ed. Charleton L Brownson, London. http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3a1999.01.0206 (Erişim Tarihi 18.05.2017)
• Algan, Oya; Yalçın, M. Namık; Özdoğan, Mehmet; Yılmaz, Yücel; Sarı, Erol; Kırcı-Elmas, Elmas; Yılmaz, İsak; Bulkan, Özlem; Ongan, Demet; Gazioğlu, Cem; Nazik, Atike; Polat, Mehmet Ali; Meriç, Engin (2011). “Holocene Coastal Change in the Ancient Harbor of Yenikapı–İstanbul and its Impact on Cultural History”. Quaternary Research 76/1, 30–45.
• Arslan, Murat (2007). Mithridates VI Eupator, Roma’nın Büyük Düşmanı. İstanbul: Odin Yayıncılık.
• Aslan, Erdoğan (2011). “Kekova Bölgesi Limanları”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Auzépy, Marie-France (2008). “Survey of the Byzantine Monasteries on the South Coast of the Sea of Marmara (29.08.2005–09.09.2005)”. AST 25.1, 327–341.
• Avram, Alexandru (2004). “The Propontic Coast of Asia Minor”. Hansen, Mogens Herman; Nielsen, Thomas Heine (Ed.). An Inventory of Archaic and Classical Poleis, Oxford, 975–999.
• Bispham, Edward; Harrison, Thomas J.; Sparkes, Brian A. (2006). The Edinburgh Companion to Ancient Greece and Rome. Edinburg.
• Bittel, Kurt (1953). “Zur Lage von Daskyleion”. AA 68, 1–14.
• Blackman, D. J. (1973). “The Harbours of Phaselis”. IJNA 2.2, 355–364.
• Braund, David (1984). Rome and Friendly King: the Character of Client Kingship. London.
• Braund, David (1983). “Royal Wills and Rome”. BSR 51, 16–57.
• Corsten, Thomas (1988). “Daskyleion Am Meer”. EpigrAnat 12, 53 –77.
• Corsten, Thomas (1987). Die Inschriften von Apameia (Bithynien) und Pylai. Bonn.
• Çiftçi, Cafer (2012). Osmanlı Dönemi’nde Mudanya İskelesi ve Gümrüğü. Bursa.
• Çiftçi, Cafer (2004). “Osmanlı Dönemi’nde İstanbul’un İaşesinde Bursa’nın Rolü”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 16, 153–171.
• Daş, Mustafa (2009). “Türklerin Bizans ve Venedik’le Denizlerdeki İlişki ve Mücadeleleri”. Bostan, İdris; Özbaran, Salih (Eds.). Türk Denizcilik Tarihi 1, İstanbul, 49–60.
• Diehl, Charles (1939). Bizans İmparatorluğu Tarihi. Yularkıran, Cevdet R. (Çev.). İstanbul.
• Dumankaya, Oktay (2013). “Bodrum Yarımadası Antik Limanları”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Evangelides, Tryphon (1943). Brylleion-Trigleia. Atina.
• Gencer, Ali İhsan (1991). “Bahriyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. IV, 501–509.
• Gündüz, Serkan (2008). “Antik Limanlar Işığında Myndos Limanı ve Liman Yapıları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Hasluck, Frederick William (1910). Cyzicus. Cambridge.
• Hasluck, Frederick William (1907). Bithynica. B.S.A. XIII, 285–308.
• İntepe, Nazım (2009). Dibace. Kaynak Kültür Yayınları (e-kitap).
• Kallet-Marx, Robert Morstein (1995). Hegemony to Empire: The Development of the Roman Imperium in the East from 148 to 62 B.C. Berkeley.
• Karul, Necmi (2011). “The Emergence of Neolithic Life in South and East Marmara Region” Krauss, Raiko (Ed.). Beginnings – New Research in the Appearance of the Neolithic between Northwest Anatolia and the Carpathian Basin, 57–65.
• Kocabaş, Ufuk (2012). The Old Ships of the New Gate / Yenikapi’nin Eski Gemileri (Yenikapi Shipwrecks / Yenikapi Batiklari). İstanbul: Ege Yayınları.
• Kraft, Konrad (1972). Das System der kaiserzeitlichen Münzprägung in Kleinasien. Berlin.
• Lewis, David M. (1994). “The Athenian Tribute-Quota Lists, 453–450”, BSA 89, 285–301.
• Magie, David (1950). Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century AD, Vol.1. Princeton.
• Mango, Cyril; Ševčenko, Ihor (1973). ¨Some Churches and Monasteries on the Southern Shore of the Sea of Marmara¨. DOP 27, 235–277.
• Mango, Cyril (1968). “The Monastery of St. Abercius at Kursunlu (Elegmi) in Bithynia”. DOP 22, 169–176.
• Mansel, Arif Müfit (1946). ¨Mudanya Mezar Binası¨. Belleten X.37, 1–12.
• Meritt, Benjamin Dean; Wade-Gery, Henry Theodore; McGrego, Malcom Francis (1950). The Athenian Tribute Lists, Volume III. New Jersey.
• Meritt, Benjamin Dean; Wade-Gery, Henry Theodore; McGrego, Malcom Francis (1939). The Athenian Tribute Lists, Band I. Princeton.
• Pegolotti, Francesco Balducci (1936). La Practica Della Mercatura. Evans, Allan (Ed.). Cambridge.
• Perrot, Georges; Guillaume, Edmond; Delbet, Jules (1872). Exploration archéologique de la Galatie et de la Bithynie, d’une partie de la Mysie, de la Phrygie, de la Cappadoce et du Pont I. Paris.
• Shaw, Joseph W. (1972). “Greek and Roman Harbourworks”. Bass, George F. (Ed.). A History of Seafaring Based on Underwater Archaeology, New York, 87–112.
• Smith, William; Anton, Charles (1860). A Classical Dictionary of Greek and Roman Biography, Mythology and Geography. New York.
• Şahin, Mustafa (2014). ¨Mudanya Tümülüsü¨. Şehrengiz, 5, Sayı 50–51, Mayıs/Haziran 2014, 14–17.
• Şahin, Mustafa (2013). “Bursa İli Yüzey Araştırması 2011 (Mudanya-Harmancık)”. AST 30.1, 101–114.
• Şahin, Mustafa (2012). “2010 Yılı Bursa İli Yüzey Araştırması”. AST 29.1, 11–26.
• Şahin, Mustafa; Polat, Yasemin; Zimmermann, Thomas (2011). “Der Hafen von Kapanca: Ein neuer vorschlag zur Lokalisation der Stadt Caesarea Germanica”. OLBA XIX, 203–232.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi Cilt I. Ankara.
• Wroth, Warwick (1964). Catalogue of Greek Coins of Mysia. Poole, Reginald Stuart (Ed.). Bologna.
• Wroth, Warwick (1963). Catalogue of Greek Coins, Pontus, Paphlagonia, Bithynia and the Kingdom of Bosphorus. Poole, Reginald Stuart (Ed.). Bologna.
• Yılmaz, Yasemin (2011). “Marmara Bölgesi Neolitik Dönem Ölü Gömme Geleneklerinde İlkler: Yenikapı Kazı Bulguları”. TÜBA-AR 14, 283–302.