CEVDET PAŞA’NIN FRANSIZ DEVRİMİ ÜZERİNE DÜŞÜNCELERİ

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 1, 235 - 267, 11.06.2020

Ekin Erdem

https://doi.org/10.37093/ijsi.746479

Öz

“Fransa’daki Devrim Üzerine Düşünceler”, 1790’da Edmund Burke tarafından kaleme alınan ve siyasal düşünceler tarihinde Anglosakson tarzı liberal muhafazakârlığın kurucu metni olarak kabul edilen eserin adıdır. Osmanlı siyasal yazınında benzer isimde bir çalışma bulunmamakla beraber, ideolojik konumlanış bakımından bu çizgiye yakın düşen bir metne rastlamak mümkündür. Bu metin, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tanzimat Dönemi’ndeki resmi tarihi niteliği taşıyan Tarih-i Cevdet’in ciltleri arasında dağınık parçalar hâlinde yer alan Fransız Devrimi anlatısı ve eleştirisidir.
Metnin yazarı olan Ahmed Cevdet Paşa, eserinin çok sık alıntılanmış kimi istisnai parçalarında Fransız devrimcilerinden horlayıcı ifadelerle bahsetmesi ve kariyerinin izleyen döneminde Kanun-ı Esasi’nin ilânına karşı çıkması nedeniyle kimi zaman reaksiyoner bir düşünür olarak değerlendirilmiştir. Ne var ki Tarih-i Cevdet’in Fransız Devrimi’ne ilişkin pasajlarının bütüncül bir okuması, Cevdet Paşa’nın, “ancien régime”i koşulsuz biçimde savunan bir tutuculuğa değil, anayasal düzenin kademeli bir evrimle kurulmasını tercih eden bir tür liberal muhafazakârlığa yakın durduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Cevdet Paşa, Fransız Devrimi, Liberalizm, Muhafazakârlık, Tanzimat Dönemi

CEVDET PASHA’S REFLECTIONS ON THE REVOLUTION IN FRANCE

Öz

“Reflections on the Revolution in France” is the title of the work written by Edmund Burke in 1790, which is known as the constituent text of Anglo-Saxon liberal-conservatism. Although the Ottoman political literature does not have an essay that has a similar title, it is possible to find a text that is close to this ideological position. This text is the narrative and critical of the French Revolution that is sprinkled among the volumes of Tarih-i Cevdet, the official history of the Tanzimat era, the bureaucratic modernizing period of the Ottoman Empire.
Ahmed Cevdet Pasha (1822–1895), the author of the text, had mistakenly been regarded as a reactionary thinker, because of his most quoted insulting comments on French revolutionaries and his opposition to the declaration of the Kanun-ı Esasi (the Otttoman Constitution) in the late stages of his career. However, a holistic reading of Tarih-i Cevdet’s passages on French Revolution reveals that Cevdet Pasha is not attached to a reactionary position that defends the “ancien regime” unconditionally, but rather he is close to a liberal-conservative ideology which approves the establishment of a constitutional order in a gradual evolution.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Cevdet Pasha, French Revolution, Liberalism, Conservatism, Tanzimat Era

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (1309). Tarih-i Cevdet. Tertib-i Cedid, İkinci Tabı, 12 cilt, Matbaa-i Osmaniye, Dersaadet.
• Ahmed Cevdet Paşa (1991). Tezâkir. Yay: Cavid Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ahmed Midhat (1292). Ekonomi Politik. İstanbul: Kırk Anbar Matbaası.
• Akçura, Yusuf (2004). Târih-i Siyâsî, 1926-1927-1928 Ders Notları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Akkaş, Hasan Hüseyin (2004). Muhafazakâr Düşünce ve Edmund Burke, Ankara: Kadim Yayınları.
• Armaoğlu, Fahir (2003). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1789 – 1914, Ankara: TürkTarih Kurumu Yayınları.
• Bainville, Jacques (1938). Fransa Tarihi. Yalçın, Hüseyin Cahit (Çev.), İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• Berkes, Niyazi (1973). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Berkes, Niyazi (1976). 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi (2. Cilt). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Burke, Edmund (1973). Reflections on the Revolution in France. Anchor Books Edition.
• Callinicos, Alex (2011). Toplum Kuramı: Tarihsel Bir Bakış. Tezgiden, Yasemin (Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cevizci, Ahmed (2017). Aydınlanma Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları.
• Chambers, Richard L. (1973). “The Education of a Nineteenth Century Ottoman Âlim, Ahmed Cevdet Paşa”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 4, No. 4, 440 – 464.
• Chomsky, Naom (2018). Amerikan Rüyası İçin Ağıt. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Davies, Norman (2006). Avrupa Tarihi. Kılıçbay, Mehmet Ali (Ed.), Çığman, Burcu; Topçugil, Elif; Emiroğlu, Kudret; Kaya, Suat (Çev.), Ankara: İmge Kitabevi.
• Duman, Fatih (2013). “Edmund Burke”. Tunçel, Ahu; Gülenç, Kurtul (Eds.). Siyaset Felsefesi Tarihi, Platon’dan Zizek’e, (2 Cilt), İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Erdem, Ekin (2009). “Cevdet Paşa’ya Göre Avrupa Tarihi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Erdem, Ekin (2015). “Osmanlı Modernleşmesinin Hukuk Eksenli Bir Okuması:“Reşat Kaynar’ın Türkiye’de Hukuk Devleti Kurma Yolundaki Hareketler”. International Journal of Social Inquiry, 8(1), 79-103.
• Göze, Ayferi (2017). Siyasal Düşünceler ve Yönetimler. İstanbul: Beta Yayınları.
• Karahasanoğlu, Cihan Osmanağaoğlu (2011). “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye’nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 29, 93-123.
• Kaynar, Reşat (1960). “Türkiye’de Hukuk Devleti Kurma Yolundaki Hareketler”. İstanbul: Tan Matbaası.
• Mardin, Ebul’ula (1996). “Medenî Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa”. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Neumann, Christoph K. (1999). “Araç Tarih Amaç Tanzimat, Tarih-i Cevdet’in Siyasî Anlamı”. Arun, Meltem (Çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Nock, Albert Jay (2005). “Thomas Jefferson, Amerika’nın Kurucusu”. İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Nolte, Ernst (1969). Three Faces of Fascism. Leila Wennewitz (Çev.), New York: The New American Library.
• Ortaylı, İlber (1986). “Cevdet Paşa ve Avrupa Tarihi”, Ahmed Cevdet Paşa Semineri, 27–28 Mayıs 1985, Bildiriler, yay. İstanbul: Mübahat Kütükoğlu, Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1986, 163 – 172.
• Ölmezoğlu, Ali (1977). “Cevdet Paşa”, İA, Cilt 3, Yay., İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1977, 114 – 123.
• Sarıca, Murat (1981). 100 Soruda Fransız İhtilali. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2005). Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tocqueville, Alexis de (1995). Eski Rejim ve Devrim. Ilgaz, Turhan (Çev.), İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Tunaya, Tarık Zafer (1985). “Midhat Paşa’nın Anayasa Tasarısı: Kanun-ı Cedid”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt: 2, İstanbul: İletişim Yayınları, 30 – 31.