Neoliberalizmi Freud İle Düşünmek: Haz ve Mutluluğun Toplumsal Tahakküm Mekanizmalarındaki Etkisi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 3, 665 - 682, 25.12.2024

Veysi Kılıç

https://doi.org/10.37093/ijsi.1492253

Öz

Bu çalışmanın temelini; Freud’un yaklaşık yüzyıl önce uygarlık ile insanlar arasındaki ilişkinin mahiyetini analiz ederken insanların yaşamdan beklentilerinin ne olduğuna dair sorduğu sorunun ve insanların yaşamdan beklentilerinin haz ve mutluluk olduğunu vurgulayarak verdiği cevabın güncelliğini koruduğu savı oluşturur. Çalışma, neoliberalizmin yükselişiyle birlikte insanların haz ve mutluluk arayışının ne şekilde bir tahakküm aracı olarak işlevsel kılındığına ilişkin ortaya çıkan temel araştırma sorusu etrafında şekillendirilmiştir. Çalışma, teorik temelini Freud’un psikanalitik kuramına ve bu çerçevedeki analizlerine dayandırmıştır. Böyle olmasının ilk nedeni, Freudcu psikanalizin insanın ruhsal işleyişinde haz ve mutluluğun yerine dair açıklayıcı kuramsal zenginlik barındırmasından ileri gelir. İkinci nedeni, neoliberalizmin hazza ve mutluluğa teşvik edici politikalarının ve buna yönelik bir yaşam motivasyonunun bireysel ve toplumsal yaşam için tehlikeli olacağına dair Freud’un çok önceden vurgulayarak yaptığı uyarı kapsamında değerlendirilebileceğinden kaynaklanır. Bu teorik arka plana dayanan çalışma, neoliberalizmin birey ve toplumlara pazarladığı haz ve mutluluk vaadinin bir yanılsamadan ibaret olduğu, haz ve mutluluğun sağlanması adına birey ve toplumdan taleplerinin hem birey hem de toplum ruhsallığında daha fazla tahribat, tabiiyet ve kendi kendini sömürüye yol açtığı sonucuna ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Freudyen analiz, politik psikanaliz, libido ve hazzın neoliberal dönüşümü, mutluluk

Thinking Neoliberalism With Freud: A Study on the Impact of Pleasure and Happiness on Mechanisms of Social Domination

Öz

This study is based on the assertion that Freud’s question about what people expect from life when analyzing the nature of the relationship between civilization and human beings nearly a century ago, and the answer he gave by emphasizing that people’s expectations from life are pleasure and happiness, are still up to date. The study is shaped around the main research question that emerged with neoliberalism’s rise about how people’s pursuit of pleasure and happiness is functionalized as a means of domination. The study’s theoretical basis is Freud’s psychoanalytic theory, and analyses are conducted within this framework. This is because, on the one hand, Freudian psychoanalysis contains an explanatory theoretical richness regarding the place of pleasure and happiness in the psychological functioning of human beings, and on the other hand, it can be evaluated within the scope of Freud’s warning that neoliberalism’s policies encouraging pleasure and happiness and a life motivation towards this would be dangerous for individual and social life. Based on this theoretical background, the study concludes that the promise of pleasure and happiness marketed by neoliberalism to individuals and societies is an illusion and that its demands on the individual and society in the name of providing them lead to further destruction, subordination, and self-exploitation in both individual and social psychology.

Anahtar Kelimeler

Sigmund Freud, political psychoanalysis, neoliberalism, pleasure, happiness

Kaynakça

• Ahmed, S. (2014). The cultural politics of emotion. Edinburgh University Press.
• Balaska, M. (2018). Can there be happiness in psychoanalysis?: Creon and Antigone in Lacan’s seminar VII. College Literature, 45(2), 308-329. https://doi.org/10.1353/lit.2018.0019
• Bauman, Z., & Raud, R. (2018). Benlik pratikleri (M. Ekinci, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2015).
• Bauman, Z. (1999). Çalışma, tüketicilik ve yeni yoksullar (Ü. Öktem, Çev.). Sarmal Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1998).
• Bauman, Z. (2001). Parçalanmış hayat: Postmodern ahlâk denemeleri (İ Türkmen, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1995).
• Bauman, Z. (2012a). Akışkan aşk: insan ilişkilerinin kırılganlığına dair (I. Ergüden Çev.). Versus Kitap. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2003).
• Bauman, Z. (2012b). Akışkan modern dünyadan 44 mektup (P. Siral, Çev.). Habitus Yayıncılık. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2010).
• Bauman, Z. (2014). Siyaset arayışı (T. Birkan, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1999).
• Bauman, Z. (2016). Özgürlük (K. Eren, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1998).
• Bauman, Z. (2018). Kuşatılmış toplum (A. E. Pilgir, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2002).
• Bennett, D. (2017). Metaphors of desire: Neoliberalism and libidinal economy. English Language and Literature, 63(1), 3-21.
• Berardi, F. B. (2012). Ruh işbaşında: Yabancılaşmadan otonomiye (F. Genç, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2009).
• Bocock, R. (2002). Sigmund Freud. Routledge.
• Boym, S. (2016). Başka bir özgürlük: Bir fikrin alternatif tarihi (C. Yardımcı, Çev.). Metis Yayınları.
• Cieslik, M. (2017). The happiness riddle and the quest for a good life. Palgrave Macmillan.
• Elliott, A., & Lemert, C. (2011). Yeni bireycilik: küreselleşmenin duygusal bedelleri (B. Kıcır, Çev.). Sel Yayıncılık. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2005).
• Foucault, M. (2012). Cinselliğin tarihi (H. U. Tanrıöver, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1978).
• Freud, S. (1974). Amatör psikanalizi (K. Şipal, Çev.). Bozak Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1926).
• Freud, S. (1997a). Cinsellik teorisi üzerine üç deneme (S. Budak, Çev.). İçinde S. Budak (Ed.), Cinsellik üzerine: Cinsellik teorisi üzerine üç deneme, fetişizm, bekaret tabusu, kadın cinselliği ve diğer çalışmalar (ss. 29-164). Öteki Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1905).
• Freud, S. (1997b). Erkeklerin yaptığı özel bir nesne seçimi türü: sevgi psikolojisine katkılar 1 (S. Budak, Çev.). İçinde S. Budak (Ed.), Cinsellik üzerine: Cinsellik teorisi üzerine üç deneme, fetişizm, bekaret tabusu, kadın cinselliği ve diğer çalışmalar (ss. 217-230). Öteki Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1910).
• Freud, S. (1998). Psikanalize toplu bakış (K. Şipal, Çev.). İçinde K. Şipal (Ed.), Beş konferans ve psikanalize toplu bakış (ss. 73-160). Cem Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1938).
• Freud, S. (2000a). Psişik tedavi (Ruhsal tedavi) (K. Şipal, Çev.). İçinde K. Şipal (Ed.), Psikanaliz üzerine (ss. 32-58). Cem Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1905).
• Freud, S. (2000b). Psikanalizin karşılaştığı bir güçlük (K. Şipal, Çev.). İçinde K. Şipal (Ed.), Psikanaliz üzerine (ss. 92-102). Cem Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1917).
• Freud, S. (2000c). Psikoterapi (K. Şipal, Çev.). İçinde K. Şipal (Ed.), Psikanaliz üzerine (ss. 16-31). Cem Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1905).
• Freud, S. (2000d). Psikanalizin önemi, (K. Şipal, Çev.). İçinde K. Şipal (Ed.), Psikanaliz üzerine (pp. 59-91). Cem Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1913).
• Freud, S. (2000e). Bir yanılsamanın geleceği, (A. Yardımlı, Çev.). İçinde A. Yardımlı (Ed.), Sigmund Freud: Bir Yanılsamanın Geleceği, Uygarlık ve Hoşnutsuzlukları (ss. 2-49). İdea Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1927).
• Freud, S. (2002). Zihinsel işleyişin iki ilkesi üzerine formülasyonlar (E. Kapkın ve A. Tekşen, Çev.). İçinde E. Kapkın ve A. Tekşen Kapkın (Ed.), Metapsikoloji: Haz ilkesinin ötesinde ego ve id ve diğer çalışmaları (ss. 35-39). Payel Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1911).
• Freud, S. (2011a). Ben ve id (A. Babaoğlu, Çev.). İçinde Saffet Murat Tura (Ed.), Haz ilkesinin ötesinde ben ve id (ss. 19-71). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1940).
• Freud, S. (2011b). Uygarlığın huzursuzluğu (H. Barışcan, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1948).
• Freud, S. (2012). Musa ve Tektanrılı din: Üç inceleme (O. Kasap, Çev.). Say Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1939).
• Freud, S. (2014). Grup psikolojisi ve ego analizi (B. Yücel, Çev.). Alter Yayıncılık.
• Freud, S. (2016). Bilinçsiz-olan (Ç. Tanyeri, Çev.). Telos Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1915).
• Freud, S. (2020). Totem ve tabu: Vahşiler ile nevrotiklerin ruhsal yaşamlarındaki bazı örtüşmeler (Z. Aksu Yılmazer, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1913).
• Freud, S., & Breuer, J. (2001). Histeri üzerine çalışmalar (E. Kapkın, Çev.). Payel Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1895).
• Han, B. C. (2018). Şiddetin topolojisi (D. Zaptçıoğlu, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2015).
• Han, B. C. (2019). Psikopolitika: Neoliberalizm ve yeni iktidar teknikleri (H. Barışcan, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2014).
• Han, B. C. (2023a). Ötekini kovmak: Günümüzde toplum, algı ve iletişim (M. Özdemir, Çev.). Ketebe Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2016).
• Han, B. C. (2023b). Palyatif toplum: Günümüzde acı (H. Barışcan, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2020).
• Lingis, A. (1979). A new philosophical interpretation of the libido. SubStance, 8(4), 87-97. https://doi.org/10.2307/3684218
• Lordon, F. (2014 ). Kapitalizm, arzu ve kölelik: Marx ve Spinoza’nın işbirliği (A. Terzi, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2010).
• Lorenzini, D. (2018). Governmentality, subjectivity, and the neoliberal form of life. Journal for Cultural Research, 22(2), 154-166. https://doi.org/10.1080/14797585.2018.1461357
• Lowen, A. (2016). Narsisizm: Gerçek benliğin inkârı (T. Çetin, Çev.). Cem Yayınevi. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2012).
• Phillips, A. (2016). Freud olmak: Bir psikanalistin gelişimi (Ş. Tokel, Çev.). Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2014).
• Phillips, A. (2018). Yasak olmayan hazlar (S. Nilüfer, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2015).
• Rancière, J. (2011). “Komünizmsiz komünistler mi?” (A. Ergenç, Çev.). İçinde A. Uslu (Ed.), Bir İdea Olarak Komünizm (ss. 192-203). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2010).
• Roudinesco, E. (2016). Kendi çağından bizim çağımıza Sigmund Freud (N. Demiryontan, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2016).
• Salecl, R. (2014). Kaygı üzerine (B. E. Aksoy, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2004).
• Sennett, R. (2010). Kamusal insanın çöküşü (S. Durak, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 1992).
• Sharratt, G. M., & Wisniewski, E. (2020). Neoliberalism, hedonism and the dying public: Reclaiming political agency through the exercise of courage. Theoria, 67(163), 25-51. https://doi.org/10.3167/th.2020.6716302
• Tauber, A. I. (2013). Requiem for the ego: Freud and the origins of postmodernism. Stanford University Press.
• Thompson, M. G. (2004). Happiness and chance: A reappraisal of the psychoanalytic conception of suffering. Psychoanalytic Psychology, 21(1), 134–153. https://doi.org/10.1037/0736-9735.21.1.134
• Tomsic, S. (2017). Kapitalist bilinçdışı: Marx ve Lacan (B. E. Aksoy, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2015).
• Zizek, S. (2004). Lenin üzerine (N. Araş, Çev.). Encore Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2003).
• Zizek, S. (2008). 1968 (S. Gürses, Çev.). Encore Yayınları.
• Zizek, S. (2011). Öznenin bir nedeni var mıdır? (T. Birkan, Çev.). İçinde B. Somay & T. Birkan (Ed.), Kırılgan temas: Slavoj Zizek’ten seçme yazılar (ss. 19-44). Metis Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2001).
• Zizek, S. (2012a). “Onun cüretkar bakışında yatar benim çöküşüm” (B. Erdoğan, Çev.). İçinde B. Erdoğan (Ed.), Lacan hakkında bilmeyi hep istediğiniz ama Hitchcock’a sormaya korktuğunuz her şey (ss. 213-278). Agora Kitaplığı. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2000).
• Zizek, S. (2012b). Gıdıklanan özne: Politik ontolojinin yok merkezi (Ş. Can, Çev.). Epos Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2000).
• Zizek, S. (2014a). Günümüz ideolojisinden kesitler (E. Ünal, Çev.). Encore Yayınları.
• Zizek, S. (2014b). Paralaks (S. Gürses, Çev.). Encore Yayınları. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2006).
• Zizek, S., & Gunjevic, B. (2013). Acı çeken Tanrı: Kıyameti tersyüz etmek (A. Çiltepe, Çev.). Sel Yayıncılık. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2012).
• Zupančič, A. (2012). Tam ölünecek yer: Hitchcock filmlerinde tiyatro (B. Erdoğan, Çev.). İçinde B. Erdoğan (Ed.), Lacan hakkında bilmeyi hep istediğiniz ama Hitchcock’a sormaya korktuğunuz her şey (ss. 66-100). Agora Kitaplığı. (Orijinal çalışmanın yayımlanma tarihi 2000).