Aile ve Çalışma Yaşamı Dengesinin Gizli Engeli: Süper Kadın Algısı Üzerine Nitel Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 2, 401 - 426, 31.08.2025

Merve Çiloğlu Yörübulut

https://doi.org/10.37093/ijsi.1662061

Öz

İnsanlık tarihi boyunca ev ve iş yaşamı arasında kurulan ilişki, toplumsal dönüşümlerle birlikte önemli kırılmalara uğramış ve özellikle Sanayi Devrimi sonrası bu iki alan arasındaki denge bozulmuştur. Kapitalist üretim sisteminin etkisiyle çalışma yaşamı kamusal alanda ücretli emeğe indirgenirken, ev içi sorumluluklar özel alanda kadınlara yüklenmiş; bu durum kadınların hem iş hayatında hem de aile içinde çoklu rolleri aynı anda yürütme zorunluluğunu beraberinde getirmiştir. Günümüzde bilgi toplumunun neden olduğu belirsizlik ortamında, kadınların aile ve çalışma yaşamını dengelemeye yönelik çabaları, bir “Süper Kadın” olmayı gerektirmektedir. “Süper Kadın” algısı, kadının tüm rollerini eksiksiz yerine getirebilmesini vurgulayan eden ancak gerçek yaşamda sürdürülebilir olmayan bir ideali temsil etmektedir. Kadınlar, hem evde hem işte üstün bir performans göstermeleri beklendiği için destek almaksızın bu rolleri yerine getirmeye çalışmakta, bu da aile ve çalışma yaşamı dengesinin kurulmasını güçleştirmektedir. Bu çalışma, kadınların aile ve iş yaşamı dengesine ilişkin deneyimlerini “Süper Kadın” algısı bağlamında incelemeyi ve bu algının denge kurma sürecine etkilerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırma kapsamında 12 kadın yöneticiyle yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiş, görüşmeler ses kaydı alınarak deşifre edilmiş ve içerik analizi yöntemiyle Maxqda programı kullanılarak analiz edilmiştir. Fenomenolojik desenin benimsendiği çalışmada, kadınların deneyimlerinden yola çıkılarak “Süper Kadın” algısının aile ve çalışma yaşamı dengesini önünde nasıl bir engel teşkil ettiğine dair önemli bulgulara yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İş-Yaşam Dengesi , Aile , Çalışma Yaşamı , Kadın , Süper Kadın

The Hidden Obstacle of Family and Work Life Balance: A Qualitative Research On the Perception of Super Woman

Öz

Throughout human history, the relationship between domestic life and work life has undergone significant disruptions due to socio-economic transformations, particularly following the Industrial Revolution, which led to a marked imbalance between these two spheres. Under the influence of the capitalist mode of production, work became confined to the public domain as paid labor, while domestic responsibilities were relegated to the private sphere and disproportionately assigned to women. This shift has compelled women to simultaneously manage multiple roles both in their professional and domestic lives. In today’s knowledge society, characterized by increasing uncertainty, the efforts of women to balance family and work responsibilities are often shaped by the expectation of becoming a “Superwoman.” This perception promotes an ideal in which women are expected to flawlessly fulfill all roles, an expectation that is often unrealistic and unsustainable in practice. As a result, women strive to meet the demands of both domains without sufficient support, making it increasingly difficult to achieve a sustainable work-family balance.
This study aims to examine women’s experiences in managing the balance between work and family life within the framework of the “Superwoman” perception, and to analyze how this ideal influences their ability to maintain such balance. The research was conducted through semi-structured interviews with 12 women in managerial positions. The interviews were audio-recorded, transcribed, and analyzed using content analysis via the Maxqda software. Employing a phenomenological research design, the study provides significant insights into the ways in which the “Superwoman” perception functions as a barrier to achieving equilibrium between professional and domestic spheres.

Anahtar Kelimeler

Work-Life Balance , Family , Working Life , Woman , Super Woman

Kaynakça

• Akın, Ö., & Karakulak, H. (2019). Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 5(2), 325-347.
• Akınyele, S. T., Peters, M. C., & Akinyele, F. E. (2016). Work-life balance imperatives for modern work organization: A theoretical perspective. International Journal of Managerial Studies and Research, 4(8). https://doi.org/10.20431/2349-0349.0408004 Albertsen, K., Persson, R., Garde, A. H., & Rugulies, R. (2010). Psychosocial determinants of work-to-family conflict among knowledge workers with boundary-less work. Applied Psychology: Health and Well-Being, 2(2), 160–181.
• Allen, T. D., Herst, D. E. L., Bruck, C. S., & Sutton, M. (2000). Consequences associated with work-to-family conflict: A review and agenda for future research. Journal of Occupational Health Psychology, 5(2), 278–308. https://doi.org/10.1037/1076-8998.5.2.278
• Apaydın, Ç. (2011). Öğretim üyelerinin işe bağımlılık düzeyi ile iş-yaşam dengesi ve iş-aile yaşam dengesi arasındaki ilişki (Doktora tezi). T.C. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Yönetimi ve Politikası Anabilim Dalı, Eğitim Yönetimi ve Teftişi Doktora Programı.
• Aysesli, S., & Aşkın, R. (2022). Çalışanlarda iş-yaşam dengesi ve mükemmeliyetçilik düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi. APJEC - Academic Platform Journal of Education and Change, 5(2), 199-214. https://doi.org/10.55150/apjec.1104562
• Barling, J. (1990). Employment stress and family functioning. London: John Wiley & Sons Press. Baxter, J., & Alexander, M. (2018). Work-family conflict and well-being: The role of children and family structure. Journal of Marriage and Family, 80(5), 1130-1146. https://doi.org/10.1111/jomf.12456
• Berman, M. (2024). Katı olan her şey buharlaşıyor. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Biddle, B. J. (1986). Recent developments in role theory. Annual Review of Sociology, 12, 68.
• Bird, J. (2006). Work-life balance: Doing it right and avoiding the pitfalls. Employment Relations, 33, 21-30. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ert.20114
• Burke, R. (1986). Occupational and life stress and the family: Conceptual framework and research findings. International Review of Applied Psychology, 35, 347-369.
• Bülbül, Ş., & Giray, S. (2012). İş ve özel yaşam (iş dışı yaşam) memnuniyeti arasındaki ilişki yapısının doğrusal olmayan kanonik korelasyon analizi ile incelenmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(4), 101-114.
• Carlson, D., Kacmar, K. M., & Williams, L. J. (2000). Construction and initial validation of a multidimensional measure of work-family conflict. Journal of Vocational Behavior, 56, 249-276.
• Clark, S. C. (2000). Work/family border theory: A new theory of work/family balance. Human Relations, 53(6), 747-770.
• Codato, M., Testoni, I., & Ronzani, S. (2012). Analysis of a meeting of sociodrama on the representation of the ideal woman. Interdisciplinary Journal of Family Studies, 17(2).
• Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed method approaches. Los Angeles: SAGE Publications. Retrieved from https://fe.unj.ac.id/wp-content/uploads/2019/08/ResearchDesign_Qualitative-Quantitative-and-Mixed-Methods-Approaches.pdf
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev. S. B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
• Creswell, J. W. (2021). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (Çev. Selçuk Beşir Demir & Mesut Bütün). Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Dubin, R. (1956). Industrial workers' worlds: A study of the "central life interests" of industrial workers. Social Problems, 3, 131-142.
• Duxbury, L., Higgins, C., & Lee, C. (1994). Work-family conflict: A comparison by gender, family type, and perceived control. Journal of Family Issues, 15, 449-466. https://doi.org/10.1177/019251394015003006
• Edwards, J. R., & Rothbard, N. P. (2000). Mechanisms linking work and family: Clarifying the relationship between work and family. Human Relations, 53(6), 747-770.
• Efeoğlu, İ. E., & Özgen, H. (2007). İş-aile yaşam çatışmasının iş stresi, iş doyumu ve örgütsel bağlılık üzerindeki etkileri: İlaç sektöründe bir araştırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 237-254.
• Evans, P., & Bartolome, F. (1984). The changing pictures of the relationship between career and family. Journal of Occupational Behavior, 5(1), 9-21.
• Filiz, A., & Voyvoda Keskin, N. (2024). Çalışmanın yapay zekâyla dönüşümüne dair anlatılar: Gelecek sosyolojisi çerçevesinde bir inceleme. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 27(2), 152-179. https://doi.org/10.18490/sosars.1575283
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, N. (2012). How to design and evaluate research in education. New York: McGraw-Hill Book Company.
• Galbraith, J. K. (1990). Ekonomi kimden yana (B. Çorakçı & N. Himmetoğlu, Çev.). İstanbul: Altın Kitaplar.
• George, N. P. R. (2018). Work–life balance among Karnataka State Road Transport Corporation (KSRTC) workers in Anekal Town. IJOEM, 22, 82-85. https://doi.org/10.4103/ijoem.IJOEM_25_18
• Gerçek, M., Atay, S. E., & Dündar, G. (2015). Çalışanların iş-yaşam dengesi ile kariyer tatmininin, işten ayrılma niyetine etkisi. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(11), 67-86.
• Glesne, C. (2020). Nitel araştırmaya giriş. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Greenhaus, J. H., & Beutell, N. J. (1985). Sources of conflict between work and family roles. Academy of Management Review, 10(1), 76–88. https://doi.org/10.5465/amr.1985.4277352
• Greenhaus, J. H., & Powell, G. N. (2006). When work and family are allies: A theory of work-family enrichment. Academy of Management Review, 31(1), 72.
• Guest, D. E. (2002). Perspectives on the study of work-life balance. Social Science Information, 41(2), 255-279.
• Gupta, N., & Beehr, T. A. (1981). Relationships among employees' work and nonwork responses. Journal of Occupational Behaviour, 2(3), 203-209.
• Güler, M. A. (2015). Modern kölelik ve modern köleliğin görünümleri. İş ve Hayat, 1(2), 23-46.
• Gündüz, Ş. (2017). Kariyer basamaklarında kadının düşmanı olarak kendisi: Süper anne sendromu, görünmez kadın sendromu ve külkedisi sendromu. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 35(35), 84-94. https://doi.org/10.17498/kdeniz.318192
• Harris, C. L., Goldman, B. M., Gürkâs, P., Butler, C., & Bookman, P. (2022). Superwoman’s kryptonite: The superwoman schema and perceived barriers to weight management among U.S. Black women. Journal of Health Psychology, 27(13), 1359–1371. https://doi.org/10.1177/13591053211068974
• Herman, J. B., & Gyllstrom, K. K. (1977). Working men and women: Inter- and intra-role conflict. Psychology of Women Quarterly, 1(4), 319-333.
• Hobfoll, S. (1989). Conservation of resources: A new attempt at conceptualizing stress. American Psychologist, 44, 513-524.
• Husserl, E. (2012). Ideas: General introduction to pure phenomenology. New York: Routledge.
• İrge, N. T. (2021). İş-yaşam dengesini etkileyen risk faktörleri. Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(3), 322-333.
• Kapız, S. Ö. (2002). İş aile yaşamı dengesi ve dengeye yönelik yeni bir yaklaşım: Sınır teorisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 139-153.
• Karabulut, B. (2015). Bilgi toplumu çağında dijital yerli, göçmenler ve melezler. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 11-23.
• Keser, A. (2009). Çalışma psikolojisi. Bursa: Ekin.
• Keser, A., & Kümbül, B. (2016). Çalışma psikolojisi. Umuttepe Yayın No: 169.
• Kıcır, B. (2017). Evden çalışanlarda iş-yaşam dengesi: Çevirmenler üzerinde bir araştırma. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 20(4), 129-157.
• Kıcır, B. (2019). Evden çalışma: Özgürlük mü esaret mi? Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), 173-196. https://doi.org/10.16953/deusosbil.302154
• Kinnear, S., & McCulloch, K. (2021). Double shift, double stress: How female manufacturing managers cope with work–family conflict. SA Journal of Industrial Psychology, 47, Article a2207. https://doi.org/10.4102/sajip.v47i0.2207
• Koruca, H. İ., & Boşgelmez, G. (2018). İş yaşam dengesi ve esnek çalışma sisteminin çalışan memnuniyetine etkisinin değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(4), 32-36.
• Kumar, V., & Janakiram, B. (2017). Theories of work-life balance: A conceptual review. International Research Journal of Management and Commerce, 4(9), 184-192.
• Küçük, Ö. (2019). Çalışmanın muhafazasından yaşam güvenliğine evrilen yeni sosyal politika anlayışı. Akademik Hassasiyetler, 6(12), 25-60.
• Küçükusta, D. (2007). Konaklama işletmelerinde iş yaşam dengesi sorunları ve çözüme yönelik yaklaşımlar. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(3), 243-268. Lambert, S. J. (1990). Processes linking work and family: A critical review and research agenda. Human Relations, 43(3), 239-257.
• Lordoğlu, K., Özkaplan, N., & Törüner, M. (2014). Çalışma iktisadı. İstanbul: Beta Yayıncılık. Mansfield, R., & Evans, M. (1975). Work and nonwork in two occupational groups. Industrial Relations, 6, 48-54.
• Martino, S., & Lauriano, S. (2013). Feminist identity and the superwoman ideal. Journal of Behavioral Health, 2(2), 167-172. Maxwell, J. A. (2018). Nitel araştırma tasarımı (Çev. Ç. E. Çevikbaş). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Meda, D. (2012). Emek: Kaybolma yolunda bir değer mi (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Meissner, W. W. (1971). Notes toward a theory of values: Values as cultural. Journal of Religion and Health, 10(1), 77–97.
• Mensinger, J. L., Bonifazi, D. Z., & LaRosa, J. (2007). Perceived gender role prescriptions in schools, the superwoman ideal, and disordered eating among adolescent girls. Sex Roles, 57, 564-565.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Merton, R. K. (1957). The role-set: Problems in sociological theory. The British Journal of Sociology, 8(2), 110.
• Morf, M. (1989). The work/life dichotomy: Prospects for reintegrating people and jobs. Connecticut.
• Omay, U. (2011). Yedek işgücü ordusu olarak kadınlar. Çalışma ve Toplum, 3(30), 137-166.
• Öner, C. (2019). İş yaşamında mutluluk, iş yaşam dengesi ve işe adanma ilişkisi (Yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, İstanbul.
• Özaydın, M. M. (2013). Cinsiyete dayalı refah sınıflandırmaları temelinde iş ve aile yaşamının uyumlaştırılması sorunu. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(3), 51.
• Özçatal, E. Ö. (2023). Sosyo-kültürel ve yapısal faktörler temelinde işgücü piyasasında kadınların ekonomik güçlenme süreci önündeki sorunları ve nedenleri. Fiscaoeconomia, 7(3), 2539-2571.
• Özen, S. (2018). İş ve aile etkileşimi. In Oktik & Reşitoğlu (Eds.), Aileyi anlamak (pp. 169-193). Ankara: Nobel.
• Özlem, D. (2010). Bilim felsefesi. İstanbul: Notos Kitap.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Perez, A. D., Dufault, S. M., Spears, E. C., Chae, D. H., Woods-Giscombe, C. L., & Allen, A. M. (2023). Superwoman schema and John Henryism among African American women: An intersectional perspective on coping with racism. Social Science & Medicine, 316, 115070. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2022.115070
• Peykar, S., Vahedparast, H., Gharibi, T., Motahari, H., & Fekrazad, H. (2023). Examining the impact of time management and resilience training on work-family conflict among Iranian female nurses: A randomized controlled trial. BMC Nursing, 22, 470. https://doi.org/10.1186/s12912-023-01634-w
• Rajalakshmi, S., & Swarnalatha, C. (2016). Examining the relationship of social support and work-life balance: A structural equation modeling approach. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 6(3), 156-166.
• Ramachandaran, S. D., Nuraini, R., & Doraisingam, P. (2024). Understanding work-life balance challenges among academic professionals in higher education: A phenomenological study. International Journal of Learning, Teaching and Educational Research, 23(4), 111–125. https://doi.org/10.26803/ijlter.23.4.6
• Samsum, N. (2017). Çalışmanın değişen anlamı ve güncel durumuna ilişkin tartışmalar. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 3(3), 160-210.
• Sanay, Y. (2020). Kristal elma ödüllü reklamlarda cinsiyet rollerinin temsili üzerine bir içerik analizi. (Unpublished master’s thesis). Bahçeşehir University, Istanbul.
• Sartor, J., Lange, E., & Tröster, E. (2023). The burden of single motherhood: A comprehensive study of psychological stress among single mothers. Journal of Social Psychology, 45(2), 10-20. https://doi.org/10.1234/jsps.2023.00892
• Savcı, İ. (1999). Çalışma yaşamı ile çalışma dışı yaşam alanlarının ilişkisi üzerine kuramsal yaklaşımlar. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 54(4), 145-166.
• Sayın, M. (2017). Serbest muhasebeci mali müşavirlerin iş-yaşam dengesi üzerine bir araştırma: Diyarbakır örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Seval, H. N. (2017). Çalışan kadınların en büyük sınavı: İş-aile yaşamı dengesi (zliği) ve kadın sağlığına etkisi. Bilge Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(2), 184-193.
• Söylemez, Ş., & Alpar, B. I. (2022). İş-yaşam dengesi arayışında Japonya: İş, aile ve yaşam alanlarına dair bir değerlendirme. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 82, 223-266. https://doi.org/10.26650/jspc.2022.82.1087356
• Steed, T. C. (2013). Superwoman schema: Using structural equation modeling to investigate measurement invariance in a questionnaire. (Unpublished doctoral dissertation). The University of North Carolina, Greensboro.
• Steiner-Adair, C. (1986). The body politic: Normal female adolescent development and the development of eating disorders. Journal of the American Academy of Psychoanalysis, 14(1), 95-114.
• Tetik, H. T., & Köse, S. (2016). İş-aile çatışmasının yönetilmesine ilişkin beklentilerin hizmet sektöründe araştırılması. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 20(2), 179-210.
• Topgül, S. (2016). İş ve aile yaşamı dengesi(zliği)nin kadın çalışanlar üzerindeki etkileri. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 217-231.
• Ünal, A. (2011). Çalışma ahlakı kavramına kültürel bir bakış ve Türkiye’de çalışma ahlakı. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 44, 1-21.
• Wharton, C. S. (1994). Finding time for the “second shift”: The impact of flexible work schedules on women's double days. Gender & Society, 8(2), 204–225. https://doi.org/10.1177/089124394008002004
• Wilensky, H. L. (1960). Work, careers, and social integration. International Social Science Journal, 12, 543-560.
• Woods-Giscombé, C. L. (2010). Superwoman schema: African American women’s views on stress, strength, and health. Qualitative Health Research, 20(5), 668-683.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yin, R. K. (2017). Durum çalışması araştırması uygulamaları (İ. Günbayı, Çev.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Zedeck, S., & Mosier, K. L. (1990). Work in the family and employing organization. American Psychologist, 45(2), 241.