Kayseri ve Civarı Elektrik Türk Anonim Şirketi’nin Kuruluşu

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 351 - 384, 31.12.2018

Deniz Akpınar

Öz

Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi’nde birçok alanda
gelişme kaydedilmiştir. Bu gelişme arasında sanayi potansiyeli olan şehirlere
enerji üretim tesissileri inşa edilmiştir. Kayseri de bu şehirler arasında yer
almıştır. Kayseri’nin ileri gelen tüccarlarından; manifaturacı, duvarcı, celepçi,
halıcı, yapağıcı, kitreçi, demirci, derici, köseleci, göncüler Kayseri Belediye
reisi ve mebusu bir araya gelerek Kayseri ve Civarı Elektrik Türk Anonim
Şirketi’ni kurmuşlardır. Şirket kısa bir süre sonra Bünyan Sarımsaklı Şelalesi
üzerine bir elektrik üretim tesisi kurmuştur. Elektrik, şehrin sosyo-ekonomik
gelişimine büyük katkı sunmuştur. Kayseri’de faaliyet gösteren devlet ve özel
sektöre ait işletme ve kurumlar Bünyan’da üretilen elektriği kullanmıştır.
Kayseri’nin sanayi ve hizmet sektörünün gelişmesine büyük katkı sunmuştur.
Kayserili yerli müteşebbislerin, Kayseri ve Civarı Elektrik Türk Anonim
Şirketi’ni kurmaları bir değişim ve dönüşümün başarı hikâyesi olmuştur. Bu
şirket tamamen yerli sermaye ile kurulmuştur. Şirket, 1929 Dünya Ekonomik Buhranını başarı ile atlatarak günümüze
kadar gelebilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Elektrik, Şirket, Bünyan, sarımsaklı

The Establishment of Kayseri and Vicinity Electricity Turkish Incorporation

Öz

Much progress has been made in many areas in Turkey during the
republican period. Among these developments are the establishments of energy
production facilities in cities with industrial potential. Kayseri was among
these cities. Kayseri mayor and deputy, and a group of prominent merchants such
as drapers, bricklayers, herdsmen, carpet dealers, wool makers, glue makers,
blacksmiths, leather dealers and so on founded the Kayseri and Vicinity
Electricity Turkish Incorporation. A short time later, the company built an
electricity generation plant on the Bunyan Sarimsakli Waterfall. Electricity
has made a great contribution to the socio-economic development of the city.
The state and private enterprises and institutions operating in Kayseri have
used the electricity produced in Bunyan. This has made a great contribution to
the development of the industry and service sectors in Kayseri. The
establishment of Kayseri and Vicinity Electricity Turkish Incorporation by a
group of local entrepreneurs has been a success story of change and
transformation. This company was fully founded with domestic capital. The
company was able to survive the 1929 World Economic Crisis and came up to the
present day.

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Electricity, Company, Bunyan, Sarimsakli

Kaynakça

• Akpınar, D. (2013). Cumhuriyet dönemi (1923-1950)'nde Kayseri'nin idari ve iktisadi gelişimi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Muamelat Genel Müdürlüğü, (1924, 21 Şubat), Kayseri’deki Askeri Mensucat Fabrikası’nın Başka Yere Nakli Seebebi Hakkında Kayseri Mebusu Ahmet Hilmi Bey’in Soru Önergesi, (30-10-0-0/6-36-28).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Cumhuriyet Halk Partisi, (1935, 15 Şubat), Kayseri Halkevi’ne Ait Radyo Bedelinin Ödenmesiyle İlgili Yazışmalar, (490-1-0-0/1230-93-1).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Kararlar Daire Başkanlığı 1920-1928, (1926, 18 Ağustos), Bünyan’dan Akan Sarımsaklı Suyundan Yararlanılarak Elektrik Üretmek İçin Düzenlenen İmtiyaz Sözleşmesiyle Şartnamenin İmzası İçin Nafia Vekaleti’ne Yetki Verilmesi, (30-18-1-1/20-54-3).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Kararlar Daire Başkanlığı 1920-1928, (1928, 14 Haziran), Kayseri ve Civarı Elektrik TAŞ’nın Kurulması, (30-18-1-1/29-40-9).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Kararlar Daire Başkanlığı 1928 Sonrası, (1939, 13 Haziran), Kayseri-Bünyan Elektrik Fabrikası’nda Çalıştırılmakta Olan Alman Tebasından Maks Stadel Baver’in Bu Görevde Bir Yıl Daha Çalıştırılması, (30-18-1,2/87-54-16).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Kararlar Daire Başkanlığı 1928 Sonrası, (1933, 24 Eylül), Kayseri ve Civarı Elektrik TAŞ Tarafından Dışarıdan Alınmış Olan Transformatör’ün Kontenjana Bakmadan Memlekete Sokulması, (30-18-1-2/38-66-5).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Kararlar Daire Başkanlığı 1928 Sonrası, (1930, 8 Ekim), Kayseri ve Civarı Elektrik Türk Anonim Şirketi İçin Lüzumlu Malzemenin Dışarıdan Satın Alınması, (30-18-1-2/14-66-8).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Kararlar Daire Başkanlığı 1928 Sonrası, (19432, 2 Temmuz), Kayseri Belediye Hudutları İçinde Üretilen ve Sarf Edilen Elektrik Tarifelerine Zam Yapılması, (30-18-1-2/402-48-7).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Muamelat Genel Müdürlüğü, (1932, 19 Haziran), Kayseri Elektrik Şirketinin İhtiyacı Olan Paranın Borç Olarak Verildiği, (30-10-0-0/168-169-3).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Nafia Vekâleti, (19101, 1 Haziran), Kayseri, Develi ve İncesu’da Tramvay ve Elektrik Tesisiyle İlgili Ön Araştırma Evrakı, (230-0-0-0/84-4-5).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Nafia Vekaleti, (1926, 1 Mart). Bursa Elektrik Şirketi'nin çalışmaları ve Mustafa Kemal'in tetkik seyahatine ait fotoğraflar. (230.12.48/1.11).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Nafia Vekâleti, (1929, 7 Mart), Kayseri Elektrik Şirketi Tesisine Ait İlk Projeler, (230-0-0-0/137-2-1).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Nafia Vekâleti, (1930, 5 Haziran), Bünyan’dan Şevket Rahmi ve Ömer Fevzi’nin Kayseri Elektrik İmtiyazını Talepleri, Kayseri Elektrik ve Tramvay Şartname ve Mukavelename Örnekleri, (230-0-0-0/137-3-1).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade-Dosya Usulü, (1910, 19 Ekim), İmtiyaz, Mukavele, Elektrik Tevzii; Ganes Elektrik Anonim Şirketi (Macaristan); Dersaadet, (İ..DUİT.-34-30).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade-Ticaret ve Nafia, (1904, 31 Ekim), Hüdavendigar’a Tabi Karesi Sancağı Dahilinde Balya Kazasında Balyafere Aydın Osmanlı Anonim Maden Şirketi’nin İnşa ve İkmal Eylediği Elektrikli Mancınıkın Kabül-i Muamelesinin icrası Zımmında Mahalline Bir Heyet-i Fenniye İzamı, (İ..TNF.-13-43).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Nafia Vekeleti, (1905, 21 Mayıs). Balya'ya elektrik nakli için şirket adına Theodore Mavrogordato ile yapılan anlaşma. (230.0.10.37-1.2.12.).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Yıldız Resmi Mevzuat. (1317, 4 Rebi’ülevvel). İzmir ve Selanik'in elektrikle tenvîri imtiyazının Alis Chimit Partlet uhdesine ihalesi. (Y..A.RES, 00101_00056).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Yıldız Resmi Mevzuat. (1326, 6 Cemaziyelahir). Selanik elektrik fabrikasıyla tramvaylarının elektriğe tahvil olunan kısmının açılışı. (Y..A...HUS. / 523_72).
• Beğenç, C. (1950). Kayseri, Ankara: Güney Matbaacılık ve Gazetecilik.
• Cengizhan, A. (2000). Türkiye’de fabrika ve işçi konutları istanbul silahtarağa elektrik santrali, ODTÜ MFD, 20(1-2), s. 29-55.
• Cıplak. E. (2002). Bir Başarı Hikayesi A Succes History / Türkiye'nin İlk Özel Şirketi Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş. nin 1926'dan Bu Yana Devam Eden Gelişim Süreci, İstanbul: İyi İşler Matbaası.
• Çağlar, K. (1936, 8 Kasım), Anadolu Sularının Yüksek Kudreti, Cumhuriyet, s.2.
• Dinçel, A. (1973). Türkiye’de elektriklendirme hizmetlerinin anı ve belgelerle tarihçesi, 50. Yıl, TEK, Ankara.
• Erkiletlioğlu, H. (2006). Geniş Kayseri tarihi, Kayseri: Can Matbaası.
• Ethem. S. (1933, 19 Mayıs). Step Şehirlerinde Elektrikleşme, Vakit, s. 3.
• Faik. (1932, 20 Şubat). Kayseride Elektrik, Vakit, s. 20.
• Geyikdağı, V. N. (2011). Foreign Investment in the Ottoman Empire, International Trade and. Relations, 1854-1914. I. B. Tauris, New York City.
• Goloğlu, M. (1972). Devrimler ve tepkileri 1924-1930, Ankara: Turhan Kitapevi.
• Hususi, (2009, 24 Nisan). Silahtarağa Elektrik Santralı’nın Hikayesi, Birgün, s. 2.
• Hususi, (1931, 16 Nisan), Kayseri Belediye Riyasetinden, Cumhuriyet, s.8.
• Hususi, (1931, 18 Nisan), Kayseri Belediye Riyasetinden, Cumhuriyet, s.5.
• Hususi, (1932, 2 Kasım), Rus Heyetinin Bir Kısmı İstanbul’a Geldi, Cumhuriyet, s.1.
• Hususi, (1933, 5 Mart), İktisat Vekili Ankara’ya Dönüyor, Cumhuriyet, s.3.
• Hususi. (1930, 23 Şubat). Kayseri Elektrik Şirketinden. Hakimiyet-i Milliye, s. 3.
• Hususi. (1932, 22 Kasım). Kayseri elektrik fabrikası işini tevsi etmek istiyor. Akşam, s. 10.
• İzbırak, R. (2009). Bünyan çevresinde jeomorfoloji gözlemleri ve bünyan kasabası, Kayseri: Laçin Yayınları.
• Kara, E. (1994). Silahtarağa Elektrik Fabrikası, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (7, 553-554). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Karabulut, Y. (2000). Türkiye’nin enerji kaynakları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Karatepe, Ş. (1999). Kendini kuran şehir, Ankara: Kayseri Büyük Şehir Belediyesi Yayınları Önder Matbaası.
• Kayseri Ticaret ve Sanayi Odası. (1938). Sekizinci İzmir fuarında Kayseri, Kayseri: Kayseri Ticaret Odası Yayınları.
• Kayseri ve Civarı Elektrik Türk Anonim Şirketi (1929-1936). Kayseri ve Civarı Elektrik Türk Anonim Şirketi Meclis İdaresine Mahsusu Karar Defteri, Kayseri.
• Kayserilioğlu, S. Mazak, M. ve Kon, K. (1999). Osmanlı’dan günümüze havagazının tarihçesi, I. Cilt, İstanbul: İgdaş Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Korkut. Ş. (1948). Kayseri ve Kayseri’deki Devlet Fabrikaları Sıhhı Tetkikleri Raporu. Ankara.
• Maddux, P. (1952). City On The Willamatte, The Story Of Portland, Binforts, Mort, Portland.
• Mümtaz. T. (1931, 12 Eylül). Kayseride Elektrik, Vakit, s. 12.
• Ökçün, A. G. (1971). 1920-1930 yılları arasında kurulan türk anonim şirketlerinde yabancı sermaye. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Ökçün, A. G. (1997). Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir haberler-belgeler-yorumlar, Ankara: Sermaye Piyasa Kurulu.
• Önay, A. (1972). “Türkiye'de İlk Elektrik Tesisi”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi Dün/Bugün/Yarın, 59, s. 28-31.
• Özdemir, N. (2016). “İmparatorluktan cumhuriyete Türkiye’de elektriğin tarihsel gelişimi (1850-1938)”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 2(3),18-32.
• Parsons, R. H. (1939). The early days of the power station ındustry, Universiy Press, Cambridge Eng.
• Şevki. M. (1934, 22 Mayıs) Türkiyede elektrik sanayiinin seyri ve bugünkü vaziyeti. Hâkimiyet-i Milliye, s. 5.
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de milli iktisat 1908-1918, Ankara: Yurt Yayınları.
• Trak, S. (1959). İktisadi ve ticari Türkiye, II. Cilt, İzmir: Endüstri Basım ve Yayımevi.
• Türker. H. (1941). Belediyeler Elektrik İşletmeleri ve Tarifi Esasları, Belediyeler Dergisi. 7,(75), Belediyeler Bankası. 35-37.
• Üzel, S. (1936, 18 Ekim), Bünyanlıların Mühim Bir Derdi Halledildi, Cumhuriyet, s.6.