Amit Suyu In Dede Korkut

Yıl 2024, , 136 - 166, 29.02.2024

Dursun Can Eyüboğlu

https://doi.org/10.59305/ijvuts.1294729

Öz

Dede Korkut Epics are narratives that reflect the old Turkic life like a mirror. These narratives, filtering through the depths of history, contain valuable information about many subject such as Turkic history, geography, language, literature, culture, art. Many place names are mentioned in Dede Korkut. One of them is Amit Suyu/Amiderya/Amu Derya. The name of Amit Suyu is mentioned in three epics in The Book of Dede Korkut. Amit Suyu in Dede Korkut is in Central Asia, the homeland of the Turks, in the sub-geography of the epic. Amit Suyu, which is mentioned in Dede Korkut, is Amu Derya. Amu Derya formed a natural border between Turks and Persian tribes. Amit Suyu (Amu Derya) and Demirkapi mentioned in Dede Korkut formed the southwest border of the Western Gokturks and Turgishs. Many place names in Dede Korkut, such as Aladag, Karadag, Karacuk, Kazilik Dagi, Turkistan, Amit Suyu/Amu Derya, Demirkapi etc. reflect the historical geography of the epic. Amu Suyu in the lower layer of Dede Korkut may have undergone changes in the upper layer of the epic and localized as Amit Suyu. Place names such as Hamid, Mardin, Bayburd, Trabuzan, Gurcistan seen in the upper geography of the Dede Korkut Epics carry the historical memories of the struggles of the Karakoyunlu And Akkoyunlu, both among themselves and with other Turkic tribes and other tribes. In this article, Amit Suyu in Dede Korkut; its place in the lower geography and upper geography of the epic were examined.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Geography, Amit Suyu, Amu Derya, Ceyhun

Dede Korkut'taki Amıt Suyu

Öz

Dede Korkut Destanları eski Türk yaşamını bir ayna gibi yansıtan anlatılardır. Tarihin derinliklerinden süzüle süzüle gelen bu anlatılar Türk tarihi, coğrafyası, dili, edebiyatı, kültürü, sanatı gibi birçok konu hakkında değerli bilgiler içermektedir. Dede Korkut’ta birçok yer adı geçmektedir. Bunlardan biri Amıt Suyu/ Amıderya/Amu Derya’dır. Amıt Suyu’nun adı Dede Korkut Kitabı’nda üç boyda geçmektedir. Dede Korkut’taki Amıt Suyu, destanın alt coğrafyasında Türklerin anayurdu Orta Asya’dadır. Dede Korkut’ta adı geçen Amıt Suyu, Amu Derya’dır. Amu Derya, Türkler ile Farsi kavimler arasında bir doğal sınır oluşturuyordu. Dede Korkut’ta adı geçen Amıt Suyu (Amu Derya) ve Demirkapı, Batı Göktürklerinin-Türgişlerin güneybatı sınırını oluşturuyordu. Dede Korkut’taki Aladağ, Karadağ, Karaçuk, Kazılık Dağı, Türkistan, Amıt Suyu/Amu Derya, Demirkapı vb. birçok yer adı destanın tarihi coğrafyasını yansıtmaktadır. Dede Korkut’un alt tabakasındaki Amu Suyu, destanın üst tabakasında değişikliğe uğrayarak Amıt Suyu olarak mahallileşmiş olabilir. Dede Korkut Destanları’nın üst coğrafyasında görülen Hamid, Mardin, Bayburd, Trabuzan, Gürcistan gibi yer adları Karakoyunlu ve Akkoyunluların hem kendi aralarında hem de diğer Türk boyları ve başka kavimlerle mücadelelerinin tarihi hatıralarını taşımaktadır. Bu makalede, Dede Korkut’taki Amıt Suyu; destanın alt coğrafyası ve üst coğrafyasındaki yeri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Coğrafya, Amıt Suyu, Amu Derya, Ceyhun

Kaynakça

• Margulan, A. (2000). “Korkut: Efsane ve Hakikat”, akt. Banu Muhyayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 123-146.
• Merhan, A. (2016). “Dede Korkut Hakkındaki İlk Yazı (Heinrich Friedrich Von Diez, 1815) Üzerine”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 941-948.
• Nısanbayev, A. (2000). “Türk Halklarının Büyük Düşünürü Korkut Ata”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 1-13.
• Orhan (Kurulay), S. (2007). Hudûd el-Âlem’e Göre 10. Asırda Türk Boyları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ömeroğlu, İ. (2002). “Mifik-Düşüncәdә Rasionallıq: Bilgamıs-Dәdә Qorqud Ölmәzliyi”, Bilig, S. 20, s. 73-88.
• Özkan, İ. (1997). “Türkmenistan’dan Derlenmiş Dede Korkut Boyları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1995, TDK Yay., Ankara, 1997, s. 263-314.
• Paksoy, H. B. (1985). “Alpamış ve Bamsı Beyrek: İki Ad, Bir Destan”, Türk Dili, S. 403, s. 619-622.
• Roux, J.-P. (2013). Türklerin Tarihi / Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, çev. Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan-Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Sakaoğlu, S. (1998). Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar (I İncelemeler-Derlemeler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.