Aşık Oyununda Kemik Yüzlerinin Adlarının Kökeni Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 158 - 176, 03.09.2019

Rysbek Alimov

Öz

Aşık
kemiğiyle oynanan oyunların geçmişi Neolitik çağa kadar dayanır. Aşık oyunu
Türk ve Moğol halklarında geleneksel oyunlardan ilk akla gelenlerindendir. Aşık
kemiğinin dört yüzü vardır. Türk ve Moğol dillerinde birçok farklı ad taşımalarına
rağmen, bunlardan alçı, tava, bök ve çik arketip
olarak öne çıkmaktadır. Yazar makalede aşığın bu yüzlerinin kökeni ve
anlamlarını irdelemektedir. Sözcüklerin etimolojik ve semantik tahlili sonucu aşık
kemiğinin iki dikey yüzünün sırasıyla “at/eşek”, “öküz/dana”, yatay yüzlerinin
ise “koyun” ve “keçi” anlamları taşıdıkları sonucuna varmıştır. Yazara göre,
anlamları Moğolcadaki kullanımlarıyla da örtüşen ilgili sözcükler Türklerin
aşık oyununda kemiğinin yüzleri için kullandıkları en eski sözcükler olmalıydı.

Anahtar Kelimeler

aşık oyunu, Türk, Moğol, alçı, tava, bök

On the Origin of the Names of the Astragalus' Sides in the Ašïk (Anklebone Flicking) Game

Öz

The
games using the anklebones (astragalus) of domestic animals date back to the
Neolithic era. Such games are also known as one of the traditional games among
the Turkic and Mongolian peoples. The anklebone used for games has four sides.
Although it carries many different names in Turkic and Mongolian languages, alčï,
tava, bök and čik stand out as archetypes. The author
examines the origin and meaning of these words. Based on the etymological and
semantic analysis of them, the author concludes that the two vertical sides of
the bone had the meaning of “horse/donkey”, “ox/calf", and the horizontal
sides of  "sheep” and
"goat" respectively. The author also claims that these names, which matches the names for the
anklebone's sides in Mongolic languages, should have been the very ancient
words used in Turkic for astragalus used in the ankle bone flicking game.

Anahtar Kelimeler

ankle bone game, Turkic, Mongolian, alčï, tava, bök

Kaynakça

• Abduldayev, E., İsayev, D. (1969). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü. Frunze, Mektep.Ahmerov, K. Z. (ed), (1958). Başkirsko-Russkiy Slovar’. Moskva, Gosudarstvennoye İzdatel’stvo İnostrannıh i Natsional’nıh Slovarey (=BRS).Akbayev, H. M. (2012). Karaçayevo-Balkarskiye Detskiye İgrı. Pyatigorsk, İKO Alanskij Ermitaj.Anikin, A. E. (2007). Russkiy Etimologiçeskiy Slovar’ I, A-Ayuşka. Moskva, Yazıki Slavyanskoy Kul’turı.Aslan, E., Aslan E. (2012). Karapapak-Terekeme Türklerinde Aşık Kemiği Oyunları, Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları Konulu 4. Uluslararası Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2013, s. 101-105.Bammatov, Z. Z. (1969) Kumukça-Rusça Sözlük. Kumıksko-Russkiy Slovar’. Moskva, Sovyetskaya Entsiklopediya.