Türkmen Mutasavvıf Şâir Azadî'nin (ö. 1173/ 1760) Şiirlerinde "Nefs" Kavramı

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 7, 23 - 46, 28.02.2022

Cemile Çelik

Öz

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Döwletmemmet Azadî, Nefs, 18.yüzyıl

Destekleyen Kurum

Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri

Teşekkür

Türkmen Mutasavvıf Şâir Azadî'nin (ö. 1173/ 1760)Şiirlerinde "Nefs" Kavramı isimli makale çalışmamızda bizlere destek veren tüm hocalarıma ve derginin editör yardımcılığı görevini yerine getiren sayın Gökçe hocamıza çok teşekkür ediyoruz.

The Concept of "Nefs" in the Poems of Turkmen Sufi Poet Azadi (d. 1173/ 1760)

Öz

Azadi (d. 1173/ 1760), one of the 18th century Turkmen sufi poets, is one of the most important representatives of Turkmen classical literature. Azadi, whose real name is Dövletmemmet, is from the Gerkez phratry of the Göklen tribe. He initiated his education from Niyaz Salih Molla at the school in their village, and then continued at the madrasah in Hive. Azadi, who knows Arabic and Persian very well, is a very good scholar, philosopher, educator and physician besides his poetry. When his poems are examined, it is seen that he has advanced knowledge of the Qur'an and hadith. As well as the poet, in his poetries, handling spiritual reality is significant for his spiritual side in terms of being come up with. He used his poems as a tool to explain the truths of mysticism. He explained mystical concepts such as gratitude, desire, repentance, dhikr, consent, opinion, hypocrisy, patience, beneficence, seclusion, and heart through the language of poetry. At the same time, he was the advisor of the Turkmen leaders and had a say in the parliament on issues such as the state, homeland and nation. Azadi, who experienced the most difficult times of Turkmenistan in terms of social and economic aspects, always fought for the Turkmen people and always been by their side. He constantly emphasized that Turkmens should act together and that a just ruler should be chosen by establishing a Turkmen state. The work of Azadî, who died on March 22, 1760, named "Vagz-ı Azad", which had the characteristics of both an advice and a policy book, is the best proof of his poetry and scholarship. In addition to this work of Azadî, there are other works called "Hekayat-ı Cabir Ensar" and "Behiştnama". Moreover, there are masnavi, murabbas, rubais and a few ghazals, in which the importance of prayer and the rules of the Islamic religion are explained. In these works, Azadi handled the Sufi thought in his own unique way. This article focuses on the concept of "Nefs" in Azadî's poems. In the first part of the article, which consists of an introduction and two parts, general information such as the period in which Azadi lived, his life, his literary personality, his works and his death are given. In the second part, it is explained how Azadî deals with the concept of "soul" in his poems.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Nefs, Türkmenistan, 18th century, Döwletmemmet Azadi

Kaynakça

• Altuntaş, H. Ve Şahin, M. (2015). Kur’ân-ı Kerîm Meâli. TDV Yayınları: Ankara
• Arslan, A. (1980). Risâle-i Kuşeyrî. Arslan Yayınları: İstanbul
• Biray, H. (1992). Mahtumkulu Dîvânı. Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara
• Bulut, H. (2020). Tasavvufî Bir Bakış Açısıyla Nefs. Malatya İnönü Üniversitesi Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, C: 11(1), s. 165-188.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Anka Yayınları: İstanbul
• Coşan, M.E. (2016). Tabakâtü’s-Sûfiyye Sohbetleri. (Haz. Metin Erkaya), Bilge Yayınevi: Ankara
• Cürcânî, A. (1997). Mu’cemü’t-Ta’rîfât. (Çev.: Arif Erkan), Bahar Yayınları: İstanbul
• Dinç, A. Ve Çakır, R. (2008). Türkmen Kültürü ve Türkmenlerin Sosyo-İktisadi Düşüncesi. Ayrıkotu Yayınları: İstanbul
• Erginli, Z. (2006). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Kalem Yayınları: İstanbul Erzurûmî, İ. Mârifetnâme. (1993). (Sad.: Durali Yılmaz, Hüsnü Kılıç), Devran Yayıncılık: İstanbul
• Feyizli, H. (2008). Feyzü’l- Furkan Açıklamalı Kur’ân-ı Kerim Meali. Server İletişim: İstanbul
• Hücvîrî, E. (2020). el- Keşfü’l-mahcûb (Hakikat Bilgisi). (Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları: İstanbul
• Gazzâlî, E. (1975). İhyâ’ü ‘ulûmi’d-dîn. (Çev.: Ahmed Serdaroğlu), Bedir Yayıncılık: İstanbul
• Godarow, R. (2012). Döwletmammet Azady Eserler. Uludağ Üniversitesi Basımevi: Bursa
• Isfahânî, R. (2010). Müfredat/ Kur’ân Kavramları Sözlüğü. (Çev.: Abdulbaki Güneş, Mehmet Yolcu), Çıra Yayınları: İstanbul
• Kara, M. (2002). Hazar Ötesi Türkmenleri ve Türkmenistan. Ankara Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 14, s. 235-252.
• Kasımov, B. (2002). “Azadî”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyatçılar Ansiklopedisi. Cilt: 2, s. 95-96. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: Ankara
• Kâşânî, A. (2015). Letâifu’l-a’lam fî İşarâtı Ehli’l-ilhâm / Tasavvuf Sözlüğü. (Çev.: Ekrem Demirli), İz Yayıncılık: İstanbul
• Kazvînî, E. (2012). el- Sünen-i İbn-i Mâce Tercemesi ve Şerhi. (Çev.: Haydar Hatipoğlu), Kahraman Yayınları: İstanbul
• Kurt, H. (2012). “Türkmenistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 41, s. 599- 601. TDV Yayınları: İstanbul
• Kuşeyrî, E. (2001). er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. (Thk.: Halil el-Mansûr), Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye: Beyrut
• Mekkî, E. el- Kûtu’l-Kulûb. (2003) (Çev.: Yakup Çiçek, Dilaver Selvi), Semerkand Yayınları: İstanbul
• Mervezî, E. (2005). el-Müsned el-Fethu’r-Rabbani Tertibi. (Çev.: Rıfat Oral), Ensar Yayıncılık: İstanbul Mevlânâ, C. (2007). Mesnevî-i Şerif. (Çev.: Veled İzbudak), Doğan Kitap: İstanbul
• Nesâî, E. (2007). en- Sünen-i Nesâî. (Çev.: Abdullah Parlıyan), Konya Kitapçılık: Konya Özköse, K. (2016). Nefsin Mertebeleri. Malatya Somuncu Baba İlim Kültür ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 183, s. 24-38.
• Sağlam, S. (2011). Azadî (Hayatı- Edebî Şahsiyeti- Eserleri). Doktora Tezi Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir
• Sağlam, S. (2013). “Azadî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi: Kazakistan-Türkistan
• Sağlam, S. (2014). Mahtumkulu’nun Edebî Şahsiyetinin Oluşumunda Babası Dövletmemmet Azadî’nin Etkisi. Bursa Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 2, s.128-153.
• Saray, M. (2012). “Türkmenistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 41, s. 601- 605. TDV Yayınları: İstanbul
• Semerkandi, E. (2004). es- Sünen-i Dârimi Tercüme ve Şerhi. (Çev.: Abdullah Aydınlı), Madve Yayınları: İstanbul
• Uludağ, S. (2006). “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 32, s. 529-531. TDV Yayınları: İstanbul
• Uludağ, S. (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Marifet Yayınları: İstanbul
• Yılmaz, H.K. (1999). Bir Lokma Bir Hırka. İstanbul Altınoluk Dergisi, Sayı: 157, s. 5-10.
• Yılmaz, H.K. (2009). Cihâd-ı Ekber En Büyük Cenk. İstanbul Altınoluk Dergisi, Sayı: 285, s. 8-13.
• Yılmaz, S. (2011). Mesnevî’de Geçen Hayvan Metoforlarının Tasavvufî Yorumu. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yüce, A. (2005). el-Muhâsibî er-ri’aye Kalp Hayatı. Işık Yayınları: İstanbul.