Torguud Oirats and Torguuds in the Epic of Manas

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 8, 207 - 225, 31.08.2022

Raşit Çöloğlu

Öz

The purpose of this article is to evaluate the views on the origins of the Torguuds; to examine their historical roles in the Turkish and Mongolian world and to reveal their privileged position in the Epic of Manas. In the first part of the article, the history of the Torguuds, scanning, classification, analysis, criticism and synthesis methods were used. In the part about the Manas Epic, text analysis method was used. The Torguuds have their origins in the Kereyites. This tribe joined the Oirat union in the 14th century. The view that finds the most supporters about the origin of the name Torguud is that they are based on the "turqaq kesig", the special guards of Genghis Khan. The claim of this article is that they may be the remnants of the Gök Türks (Türküt). Then, Torguuds (Tırgoot) were examined in Radloff, Cusup Mamay, Karalayev and Orozbakov variants of Manas Epic. As a result of this examination, it was seen that the ethnonym Tirgoot was not included in the Radloff variant. But in this text there is the "four Oirat" clan structure that includes the Torguuds. The Tirgoots, mentioned once in the Cusup Mamay variant, are ancient inhabitants of Talas. The Tirgoots, who are mentioned many times in the Karalaev variant, are allies of the Kara Kitai, Manchu and Mongolian peoples. Also in this variant, the Tirgootlar are located in the Kökötöy section, and their khan was killed by Almambet during the Great War. The largest place for the Tirgoots is reserved for the Orozbakov variant. The text refers to the state of Zubu, to which the Torguud ancestors belonged to the Kereyites. On the other hand, it is often emphasized that the Torguuds are of Turkish origin, that they have an ancestor with the Kyrgyz, but that they have moved away from Turkishness due to the deception of Kıtay. In addition, Közkaman of Kyrgyz origin, which is also included in other variants, belongs to the Torguuds in this text. This detail reveals the kinship between the Kyrgyz and the Torguuds. Thus, our claim that the Torguuds are descended from Turks is also supported by the Epic of Manas.

Anahtar Kelimeler

Torghut, Kalmyk, Gök Türks, Manas, Orozbakov, Karalaev, Mamay

Torguud Oyratları Ve Manas Destanı’nda Torguudlar

Öz

Bu makalenin amacı Torguudların kökenleri hakkındaki görüşleri değerlendirmek; Türk ve Moğol dünyasındaki tarihsel rollerini incelemek ve Manas Destanı’ndaki ayrıcalıklı konumlarını ortaya koymaktır. Makalenin ilk bölümü olan Torguudların tarihleriyle ilgili kısımda tarama, tasnif, tahlil, eleştiri ve sentez yöntemleri kullanılmıştır. Manas Destanı’yla ilgili bölümünde ise metin analizi yöntemi kullanılmıştır. Torguudların kökenleri Kereyitlere dayanır ve bu boy XIV. yüzyılda Oyrat birliğine katılmıştır. Torguud adının kaynağı konusunda en çok taraftar bulan görüş onların Cengiz Han’ın özel muhafızları olan “turqaq keşig”lere dayandığıdır. Bu makalenin iddiası ise onların Gök Türklerin (Türküt) bakiyeleri olabilecekleri şeklindedir. Torguudların tarihlerinin kısaca ele alınmasının ardından Manas Destanı’nın Radloff, Cusup Mamay, Karalayev ve Orozbakov varyantlarında Torguudların (Tırgoot) nasıl geçtikleri incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda Radloff varyantında Tırgoot etnoniminin yer almadığı ama Torguudların içinde yer aldığı“dört Oyrat” boy yapısına değinildiği görülmüştür. Cusup Mamay varyantında bir kez geçen Tırgootlar Talas’ın eski sakinleridir. Karalayev varyantında birçok defa geçen Tırgootlar ise Kara Kıtay, Mançu ve Moğol halklarının müttefikidir. Aynı zamanda bu varyantta Tırgootlar Kökötöy’ün aşına davet edilirler ve hanları Büyük Savaş sırasında Almambet tarafından öldürülür. Tırgootlara en geniş yer Orozbakov varyantından ayrılmıştır. Metinde Torguudların ataları Kereyitlerin dâhil olduğu Zubu devletine atıfta bulunulur. Diğer yandan sık sık Torguudların Türk kökenli oldukları, Kırgızlarla bir atadan geldikleri ancak Kıtay’ın kandırması yüzünden Türklükten uzaklaştıkları vurgulanır. Ayrıca diğer varyantlarda da yer alan Manas’ın Kalmuklar için çalışan kötü niyetli akrabası Közkaman bu metinde Torguudlara mensuptur. Bu ayrıntı Kırgızlarla Torguudlar arasındaki köken birliğinin boyutlarını ortaya koyar. Böylece Torguudların Türk soyundan geldiği şeklindeki iddiamız Manas Destanı’yla da desteklenir.

Anahtar Kelimeler

Torguud, Kalmuk, Gök Türkler, Manas, Orozbakov, Karalayev, Mamay

Kaynakça

• Abdıldaev, E. (1995). “Tırgoot ”. Manas Ansiklopedisi. C. II. Bişkek: Muras
• Alimov, R. (2014). Sart-Kalmaklar ve Dilleri Üzerine. Tehlikedeki Diller Dergisi, 3(4), 244-252. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/305214
• Atalay, B. (1985). Divanü Lugati’t-Türk. C. I-IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Berber, O. (2012). Kalmuk Adı Üzerine Bazı Değerlendirmeler. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 1(2), 47-62. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuavid/issue/23608/251370
• Berber, O. (2014). Kalmuk İstilası ve Türk Dünyasına Etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Buyar, C. (2012). Cungar Hanlığı’nın Sosyal ve Kültürel Tarihi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Bişkek.
• Cusup Mamay. (2004). Manas. Ürümçi: Sincañ El Basması.
• Çöloğlu, R. (2020). Cusup Mamay’ın Toltoy Destanı’nda Etnik Yapı. Avrasya Uluslar arası Araştırmalar Dergisi, 8(21), 211-229. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/avrasyad/issue/53065/629509
• Gumilev, L. N. (2004). Eski Türkler. (çev. D. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge Yayınları
• Gürsoy-Naskali, E. (1995). Manas Destanı (Wilhelm Radloff).Ankara: Türksoy Yayınları.
• Xoyt, S. K. (2008). Kereity V Etnogeneze Narodov Yevrazii, S.İstoriografiya Problemy. Brosko.
• İnan A.(1960). Nayman Boyunun Soyu Meselesi. Belleten, 24 (96), 539-545. Retrieved from https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/2893/tur
• Irımbek Kızı, C. (2011). Geçmişten Günümüze Kalmukların Dinî Tarihi ve Halk İnanışları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kalan, E. (2005). Cungar Hanlığı’nın Siyasî Tarihi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). MSGSÜ: İstanbul.
• Karalaev S. (2010). Manas. Bişkek: Turar./ Каралаев С. (2010). «Манас», Бишкек: Турар.
• Kitinov, B. U. (2017). Torguty, S.K Voprosu Etnogeneza İ Religioznoy Oriyentatsii. Vestnik Rossiyskogo Universiteta Druzhby Narodov. Seriya, S.Vseobshchaya İstoriya, 9(1), 84-95.
• Köprülü, M. Fuad. (1943). Osmanlı İmparatorluğu'nun Etnik Menşei Meseleleri, Belleten, 7(28), 219-312. Retrieved from https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/725/tur
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük (çev. Günay Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu
• Mote, F. W. (2003). Imperial China, 900-1800. MA: Harvard University Press.
• Oğuz, A. Y. ve Murayama, S. (2021). Naymanlar Türk mü Yoksa Moğol mu?. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12), 117-132. doi: 10.29157/etusbed.873835
• Orozbakov, Sagımbay (2017a). Manas Destanı C.1. (çev. A. İsakov, B. İ. Sagınbekov, G. B. Murzakulova, İ. Türkhan, M. Nurmatov). İstanbul: TDBB.
• Orozbakov, Sagımbay (2017b). Manas Destanı C.2. (çev. A. İsakov, B. İ. Sagınbekov, G. B. Murzakulova, İ. Türkhan, M. Nurmatov). İstanbul: TDBB.
• Orozbakov, Sagımbay (2017c). Manas Destanı C.3. (çev. A. İsakov, B. İ. Sagınbekov, G. B. Murzakulova, İ. Türkhan, M. Nurmatov). İstanbul: TDBB.
• Pavlov, D. A. (1988). Nazvaniya osnovnykh kalmytskikh etnonimov. In Problemy mongolʹskoy filologii (pp. 91-106).
• Pelliot P. (1960). Notes Critiques d’Histoire Kalmouke. Librairie d'Amérique et d'Orient.
• Perdue, P. C. (2005). China marches west, s.the Qing conquest of Central Eurasia. MA: Harvard University Press.
• Roux, J. P. (2001). (Moğol İmparatorluğu Tarihi) (çev. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Temir, A. (1986). Moğolların Gizli Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü. I-II. C. (çev. Abdullah Taymas). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Rashidaddin.(1310).https://www.vostlit.info/Texts/rus16/Rasidaddin_2/kniga1/frametext3.html adresinden 18 Temmuz 2022 tarihinde alınmıştır.