The Appearance of the Press Before the Declaration of the Republic: 1878-1923

Yıl 2023, , 197 - 209, 29.10.2023

Ayşe Mirza Girgin

https://doi.org/10.47998/ikad.1356725

Öz

On the road to the establishment of the Republic of Turkey, as in almost every important social/political turning point, demands for change in the governance structure, and specifically in this period, demands for modernisation, democratisation and parliamentary regime started to become widespread from the Tanzimat Period, particularly from intellectual circles. In this process, the press played an important role, and people from different intellectual segments gathered around various newspapers and magazines and tried to spread their ideas about the future of the country. In the period from Tanzimat to the Republic, there have been significant historical changes and the political climate in these phases has affected the quantitative and qualitative characteristics of the press as well as the freedom of the press. In this process, politics and the press have had a dialogical relationship and there have been some important historical periods in which the form of this relationship has changed. These are the proclamation of Tanzimat (1839), Constitutional Monarchy (1876-1878), Istibdad Period (1878-1908), Second Constitutional Era (1908-1918) and The Turkish War of Independence (1918-1923). The traces of the power struggles between politics and the press in all these periods could remind itself after the proclamation of the Republic due to the changing political conditions in the country. For this reason, this study focuses on the pre-Republican press, which will make itself felt in the development of the Turkish press in the future, and tries to present a panorama of the period with a qualitative descriptive method under the guidance of works that have made valuable contributions to the field.

Anahtar Kelimeler

PRESS HİSTORY, pre-Republican press, journalism, press and politics., press in 1839-1923

Cumhuriyetin İlanı Öncesi Basının Görünümü: 1839–1923 Arası

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden yolda, hemen her önemli toplumsal/siyasal dönüm noktasında olduğu gibi yönetim yapısına yönelik değişim talepleri, bu döneme özgü olarak da çağdaşlaşma, demokratikleşme ve parlamenter rejime ilişkin talepler, başta aydın çevrelerden olmak üzere, Tanzimat Dönemi’nden itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu süreçte basın önemli bir rol oynamış, farklı düşünsel kesimlerden kişiler çeşitli gazete ve dergiler çevresinde toplanarak ülkenin geleceğine yönelik fikirlerini yaymaya çalışmışlardır. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e uzanan dönemde, kayda değer tarihsel değişimler yaşanmış ve bu evrelerde mevcut siyasal iklim basın özgürlüğüne olduğu kadar basının niceliksel ve niteliksel özelliklerine de etki etmiştir. Bu süreçte siyaset ve basının diyalojik bir birlikteliği olmuş ve bu ilişkinin niteliğinin değiştiği bazı önemli tarihi dönemler yaşanmıştır. Bunlar: Tanzimat’ın İlanı (1839), I. Meşrutiyet Dönemi (1876-1878), İstibdat Dönemi (1878-1908), II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1918) ve Mütareke ve Milli Mücadele Dönemi (1918-1923) olarak ön plana çıkmaktadır. Tüm bu devrelerde siyaset ve basın arasında yaşanan güç çekişmelerinin izleri cumhuriyetin ilanı sonrasında da, ülkede değişen siyasal koşulların etkisiyle kendisini hatırlatabilmiştir. Bu nedenle bu çalışmada, ileride Türk basınının gelişiminde kendisini hissettirecek olan Cumhuriyet öncesi basına odaklanılmakta ve alana değerli katkılarda bulunan eserlerin rehberliğinde nitel betimsel yöntem ile dönemin bir panoraması sunulmaya çalışılmaktadır

Anahtar Kelimeler

BASIN TARİHİ, CUMHURİYET ÖNCESİ BASIN, GAZETECİLİK, BASIN VE SİYASET, 1839-1923 yıllarında basın.

Kaynakça

• Ahmad, F. (1999). İttihat ve Terakki 1908-1914. (N. Yavuz Çev.). Kaynak Yayınları.
• Atabay, M. (2015). Türk basın tarihi. Paradigma Akademi.
• Ayhan, B. (2008). Olağanüstü durumlarda toplumsal dayanışma ve bütünleşmeye basının katkısı: Milli Mücadele Dönemi Türk Basını. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 19, 75-99.
• Baykal, H. (1988). Millî Mücadele’de basın. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 4(11), 471-480.
• Berkes, N. (2005). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Çakır, A. (2022). II. Abdülhamit dönemi basın-iktidar ilişkileri: İkdâm Gazetesi Örneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10(30), 426-437.
• Demir, Ş. (2015). İktidar basın ilişkilerinin Osmanlı Devleti'nde görünümü. The Journal of Academic Social Science Studies, 33, 367-377.
• Dervişoğlu, F. M. (2009). Millî Mücadele döneminde basın ve İrâde-i Milliye gazetesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(6), 159-166.
• Durmuşlu, İ. (2011). Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde türk basını ve Yeni Gazete [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erzincan Üniversitesi.
• Gevgilili, A. (1983). Türkiye basını. M. Belge (Editör), Cumhuriyet dönemi Türkiye ansiklopedisi içinde. (Cilt: 1, s. 202-228). İletişim Yayınları.
• Güner, Z. (1998). Millî Mücadele'de Türk kamuoyunu oluşturan basın. Erdem. 31, 89-104.
• İnuğur, M. N. (2002). Basın ve yayın tarihi. Der Yayınevi.
• Karabulut, M. (2010). Tanzimat Dönemi’nde Osmanlının yenileşme sürecine bir bakış. Türk Dünyası Araştırmaları, 187, 125-138.
• Koloğlu, O. (1985). II. Abdülhamid’in basın karşısındaki açmazı. İçinde M. Belge (Editör), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi. (Cilt: 1, ss. 82-84). İletişim Yayınları.
• Koloğlu, O. (2000). Aydınlarımızın bunalım yılı 1918: Zaferi nihai’den tam teslimiyete. Boyut Kitapları.
• Koloğlu, O. (2015). Osmanlıdan 21. yüzyıla basın tarihi. Pozitif Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. ve Akan, A. (2019). Mütareke ve milli mücadele basını: direniş ile teslimiyetin sözcüleri ve “mahşer”in 100 atlısı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kudret, C. (1977). Abdülhamit Döneminde sansür. Milliyet Yayınları.
• Mazıcı, N. (1996). 1930'a kadar basının durumu ve 1931 Matbuat Kanunu. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 5(18), 131-154.
• Ortaylı, İ. (1999). Osmanlı İmparatorluğunda ulusal uyanış ve basın. İçinde A. Doğan vd. (Editörler), Osmanlı basın yaşamı sempozyumu içinde, (ss. 19-24). Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Özkaya, Y. (1985). Milli Mücadele’de Anadolu Ajansı’nın kuruluşu ve faaliyetine ait bazı belgeler. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 2, 587-607.
• Öztürk, S. (2010). Osmanlı-Türk iletişim tarihinin yazımında “bakış” ve “yöntem” sorunları üzerine İçinde H. Aydın (Editör), İkinci Meşrutiyet devrinde basın ve siyaset. (ss. 11-42). Palet Yayınları.
• Tamer, A. (2010). Kuvayi Milliye’nin sesi: İradei Milliye ve Hakimiyet-i Milliye. İçinde N. Güngör (Editör), Cumhuriyet Döneminde İletişim: Kurumlar, Politikalar. (ss. 21-51). Siyasal Kitabevi.
• Tanör, B. (1985). Anayasal gelişmelere toplu bir bakış. İçinde M. Belge (Editör), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi (Cilt: 1, ss. 10-26). İletişim Yayınları.
• Tezcan, A. (2013). Âli Kararname ve basın. Selçuk İletişim Dergisi, 3(4), 166-172.
• Toprak, Z. (1985). II. Meşrutiyet’te fikir dergileri. İçinde M. Belge (Editör), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi (Cilt: 1, s. 126-138). İletişim Yayınları.
• Topuz, H. (2003). II. Mahmut’tan holdinglere türk basın tarihi. Remzi Kitabevi.
• Tunaya, T. Z. (1985). 1876 Kanun-i Esasisi ve Türkiye’de anayasa geleneği. İçinde M. Belge (Editör), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi (Cilt: 1, s. 27-39). İletişim Yayınları.
• Ulusoy Nalcıoğlu (2005). “Tanzimat Dönemi Türk gazeteciliği ve Türk basınının ilkleri”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 7(14). 253-267.
• Ünal Özkorkut, (2002). Basın özgürlüğü ve Osmanlı Devleti'ndeki görünümü. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 51, 65-84.
• Yalçınkaya, A. (2019). Vakit gazetesinde Millî Mücadele (16 Mayıs 1919 – 20 Kasım 1922). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.