Tanzimat Mizahının İki Şehri: İstanbul ve İzmir

Yıl 2021, Sayı: 55, 161 - 183, 22.09.2021

Gökhan Demirkol

https://doi.org/10.47998/ikad.971474

Öz

Osmanlı Devleti’nde “basın” olgusunun merkezi İstanbul’dur. Özellikle 19. yüzyılda devletin desteği ve denetimi altında gelişen matbaacılık faaliyetleri “gazetecilik” etkinliğinin merkezinin İstanbul olmasında önemli bir etkendir. Bu süreçte 1870 yılından itibaren yayımlanmaya başlayan Türkçe mizah dergileri de ilk olarak İstanbul’da okuyucu ile buluşmuştur. Bu durumun tek istisnası ise Kara Sinan dergisidir. 1875 yılında İzmir’de yayımlanmaya başlayan Kara Sinan dergisi, 1870-1877 yılları arasında İstanbul dışında yayımlanan ilk Türkçe mizah dergisidir. Çalışma, Tanzimat dönemi mizahı olarak adlandırılan 1870-1877 yılları arasında İzmir’de yayımlanan Kara Sinan dergisine karşı İstanbul mizah basınının yaklaşımını tespit etmeyi amaçlamaktadır. İçerik Çözümlemesi yönteminin kullanıldığı bu çalışmada, Kara Sinan dergisinde yer alan İstanbul mizah basını ile ilgili yazılar ve İstanbul mizah basınında Kara Sinan ile ilgili yazılar analiz birimi olarak belirlenmiştir. Çalışma sonucunda İstanbul mizah basını içerisinde sadece Hayal dergisinin Kara Sinan dergisine karşı olumsuz bir tavır sergilediği tespit edilmiştir. Ayrıca İstanbul ve İzmir şehirleri arasında mizah dergilerinin birbirleriyle mesleki ilişkilerin yanı sıra ticari ilişkilerinin de var olduğu gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Basın Tarihi, Mizah Dergileri, İstanbul, İzmir

Two Cities of Tanzimat Humor: Istanbul and Izmir

Öz

The center of the "press" phenomenon in the Ottoman Empire was Istanbul. Especially in the 19th century, the printing activities developed under the support and control of the state are an important factor for Istanbul’s being the center of the "journalism" activity. In this process, Turkish humor magazines, which started to be published in 1870, met with readers in Istanbul for the first time. The only exception to this situation is Kara Sinan magazine. Kara Sinan magazine, which started to be published in Izmir in 1875, is the first Turkish humor magazine published outside of Istanbul between 1870 and 1877. The study aims to determine the approach of the Istanbul humor press against the Kara Sinan magazine, which was published in Izmir between 1870-1877, which is called the humor of the Tanzimat period. In this study, in which the Content Analysis method was used, the articles about the Istanbul humor press in the Kara Sinan magazine and the articles about Kara Sinan in the Istanbul humor press were determined as the analysis unit. As a result of the study, it has been determined that only Hayal magazine among the Istanbul humor press has a negative attitude towards Kara Sinan magazine. In addition, it has been observed that humor magazines have commercial relations with each other as well as professional relations between the cities of Istanbul and Izmir.

Anahtar Kelimeler

Turkish Press History, Humor Magazines, İstanbul, İzmir

Kaynakça

• And, Metin, (1977). Gölge Oyunu, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arıkan, Zeki, (1985). “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde İzmir Basını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1, İstanbul: İletişim Yayınları, s.103-111.
• “Ayvansaraydan tahrirat”, Çaylak, Sayı: 12, 12 Mart 1876 (15 Safer 1293 / 28 Şubat 1292), s.4.
• Bardakjian, Kevork, B., (2017). Sivri Dilli Dâhi: Hagop Baronyan’ın Siyasi ve Toplumsal Hicvi, Fırat Güllü, Zeynep Okan (çev.), İstanbul: bgst Yayınları.
• Basiret, Sayı: 1545, 8 Haziran 1875 (4 Cemaziyelevvel 1292 / 27 Mayıs 1291), s.1.
• Basiret, Sayı: 1706, 12 Ocak 1876 (15 Zilhicce 1292 / 31 Kanunievvel 1291), s.4.
• “Bir papaz gazeteci”, Hayal, Sayı: 156, 15 Haziran 1875 (3 Haziran 1291), s. 2-3.
• Çeviker, Turgut, (1986). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü Cilt 1, İstanbul: Adam Yayınları.
• Demirkol, Gökhan, (2016). “Türkiye’nin İlk Türkçe Mizah Dergisi: Terakki”, Gazi Akademik Bakış, 10(19), s.141-160.
• Demirkol, Gökhan, (2021). “İzmir’de İkame Bir Türkçe Mizah Dergisi: İlâve-i İntibah (1875)”, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12, s.205-235.
• Geveze, Sayı: 1, 6 Ağustos 1875 (4 Recep1292 / 24 Temmuz 1291), s.4.
• Geveze, Sayı: 2, 10 Ağustos 1875 (8 Recep 1292 / 28 Temmuz 1291) s.3.
• Hayal, Sayı: 1, 30 Ekim 1873 (18 Teşrinievvel 1289), s.1.
• Hayal, Sayı: 164, 3 Temmuz 1875 (21 Haziran 1291), s. 2-3.
• Huyugüzel, Faruk, (1996). 1928’e Kadar İzmir’de Çıkmış Türkçe Kitap ve Süreli Yayınlar Kataloğu, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Huyugüzel, Faruk, (2000). İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnuğur, M. Nuri, (2005). Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul: Der Yayınları.
• “İstanbul gazetecilerinden bazıları tarafından varid olan istirhamnâmedir”, Kara Sinan, Sayı: 6, 8 Temmuz 1875 (26 Haziran 1291/ 4 Cemaziyelahir 1292), s.3.
• “İstanbuldan telgraf”, Kara Sinan, Sayı: 3, 17 Haziran 1875 (20 Cemaziyelevvel 1292 / 12 Haziran 1291), s.4.
• “İzmirden Mektup”, Hayal, Sayı: 165, 6 Temmuz 1875 (24 Haziran 1291), s. 3.
• Kara Sinan, Sayı: 1, 4 Haziran 1875 (29 Rebülahir 1292 / 22 Mayıs 1291), s.1.
• Kara Sinan, Sayı: 7, 15 Temmuz 1875 (3 Temmuz 1291 / 11 Cemaziyelahir 1292), s.1-2.
• Kara Sinan, Sayı: 12, 20 Ağustos 1875 (18 Recep 1292 / 7 Ağustos 1291), s.3.
• Koloğlu, Orhan, (1999). “Osmanlı Toplumda Kamuoyunun Evrimi”, Osmanlı Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 327-333.
• Kut, Turgut, (2011). “Teodor Kasap”, Cilt: 40, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, s.473-475.
• Letâif-i Âsar, Sayı: 4, 12 Haziran 1875 (8 Cemaziyelevvel 1292 / 31 Mayıs 1291), s. 3.
• Mildanoğlu, Zakarya, (2014). Ermenice Süreli Yayınlar 1794-2000, İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Mildanoğlu, Zakarya, (2015). “Ermenice Süreli Mizah Yayınları”, Aydın Çubukçu, Nevzat Onaran, C. Hakkı Zariç, Onur Öztürk, (haz.), Utanç ve Onur, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Oral, Ünver, (1996). Karagöz Perde Gazelleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pamukciyan, Kevork, (2003). Biyografileriyle Ermeniler, Osman Köker (yay. haz.), İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Peran, Yeliz Yasak, (2019). “Divan Şiirinde Yer alan Atasözlerinin Olumsuz Duygular Bağlamında Değerlendirilmesi”, Türk Dünyası Araştırmaları,122 (240), s. 81-98.
• Serçe, Erkan, (2002). İzmir’de Kitapçılık 1839-1928, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sevinçli, Efdal, (2019). İzmir Basın Tarihi, Gazeteler, Dergiler, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• “Telgraf”, Tiyatro, Sayı: 10, 15 Eylül 1875 (15 Şaban 1292), s.4.
• “Telgraf”, Tiyatro, Sayı: 8, 8 Eylül 1875 (8 Şaban 1292), s.3.
• Varlık, Bülent, (1985). “Yerel Basının Öncüsü: Vilayet Gazeteleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1, İstanbul: İletişim Yayınları, s.99-102.
• Vartanyan, Hovsep, (2017). Boşboğaz Bir Adem, Murat Cankaya (Çev.), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Velos, http://gpoulimenos.info/tr/kaynaklar/gazete-ve-dergiler Erişim Tarihi: 20.06.2020