Türk Sineması’nda İç Göç Filmlerinde (1965-1980) İstanbul: Taşı Toprağı “Gam Kasvet”

Yıl 2022, Sayı: 59, 63 - 83, 26.09.2022

Şeyma Balcı

https://doi.org/10.47998/ikad.1093283

Öz

“Göçmen kenti” İstanbul’un nüfusu göçlerle sürekli şekillenir. Cumhuriyetin ilanından 1950 yılına kadar kente göç süreci zayıftır. 1950 sonrasında ise İstanbul’a kitlesel göç dalgası başlar. Yaşanan dönüşümlerin bir biçimde görünür kılındığı alanlardan biri de sinemadır. Türk sinemasında 1965-1980 aralığında çekilen iç göç filmlerinde İstanbul’un nasıl temsil edildiğini irdelemeyi amaçlayan bu çalışmada film çözümlemesinde iç göç sürecinin tarihsel sosyolojik verileri ve trope’lar kullanılmıştır. Bitmeyen Yol (Duygu Sağıroğlu, 1965), Ben Öldükçe Yaşarım (Duygu Sağıroğlu, 1965), Altın Şehir (Orhan Elmas, 1965), Öksüz (Bilge Olgaç, 1968), Fatma Bacı (Halit Refiğ, 1972), Sarı Öküz Parası (Nişan Hançeryan, 1972), Gelin (Ömer Lütfü Akad, 1973), Düğün (Ömer Lütfü Akad, 1974), Kızım Ayşe (Yücel Çakmaklı, 1974), Aç Gözünü Mehmet (Süreya Duru, 1974), Taşı Toprağı Altın Şehir (Orhan Aksoy, 1978), Yusuf ile Kenan (Ömer Kavur, 1979) ve Baba Kartal (Cüneyt Arkın, 1979) filmleri özelinde göçmenlerin İstanbul’a göç etme nedeni, nasıl geldikleri, nerede yaşadıkları, yaşamlarının nasıl olduğu ve kendilerini bekleyen sonun ne olduğu irdelenmiştir. İç göç filmlerinde İstanbul, ölümün, kayıpların ve mücadelenin verildiği bir kent haline gelir. İç göç kahramanları İstanbul’da ya ölür ya da katil olur. Bir yandan kent/İstanbul, kadın ile özdeşleşirken gelenlere/göçmenlere kapılarını da hemen açmaz. İstanbul mutlu sonları mümkün kılan kent olmaktan çok uzaktır.

Anahtar Kelimeler

iç göç, iç göç filmleri, İstanbul, Türk sineması, temsil

Istanbul in Domestic Migration Films (1965-1980) in Turkish Cinema: Stone and Soil Made of “Sorrow and Gloom”

Öz

The population of Istanbul, as the “city of immigrants”, has been continuously shaped with migration. Migration to the city was not much intense during the period from proclamation of the Republic to 1950. However, a wave of mass migration to Istanbul started after 1950. Cinema is another field where this transformation is made visible. In this context, with the purpose of finding out the way Istanbul was represented in domestic migration films shot in Turkish cinema between 1965-1980, the historical and sociological data of the domestic migration process were used along with the tropes in the study. The migrants’ reason of migrating to Istanbul, how they come, where and how they live, and what waits for them in the end were examined through the films named Bitmeyen Yol (Duygu Sağıroğlu, 1965), Ben Öldükçe Yaşarım (Duygu Sağıroğlu, 1965), Altın Şehir (Orhan Elmas, 1965), Öksüz (Bilge Olgaç, 1968), Fatma Bacı (Halit Refiğ, 1972), Sarı Öküz Parası (Nişan Hançeryan, 1972), Gelin (Ömer Lütfü Akad, 1973), Düğün (Ömer Lütfü Akad, 1974), Kızım Ayşe (Yücel Çakmaklı, 1974), Aç Gözünü Mehmet (Süreya Duru, 1974), Taşı Toprağı Altın Şehir (Orhan Aksoy, 1978), Yusuf ile Kenan (Ömer Kavur, 1979), and Baba Kartal (Cüneyt Arkın, 1979). In domestic migration films, Istanbul turns out to be a city of death, loss and struggle for life. The domestic migration characters either die or kill in Istanbul. The city/Istanbul is identified with a woman who does not open her doors to newcomers/ immigrants at once. Istanbul is far from being a city that leaves space for happy endings.

Anahtar Kelimeler

domestic migration, domestic migration films, Istanbul, Turkish cinema, representation

Kaynakça

• Ahmad, F. (2014). Modern Türkiye’nin Oluşumu (Çev: Y. Alogan). İstanbul: Kaynak.
• Akpınar, İ. Y. (2010). Sunuş. İ. Y. Akpınar (Ed.), Osmanlı Başkentinden Küreselleşen İstanbul’a: Mimarlık ve Kent, 1910-2010 (s. 7-19). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Altınsay, İ. (1996). Sinemanın Orta Yeri İstanbul’du. İstanbul, 18, 73- 75.
• Bahçe, S. and Eres, B. (2012). İktisadi Yapılar, Türkiye ve Değişim. F. Alpkaya and B. Duru (Ed.), 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim (s. 17- 68). Ankara: Phoneix.
• Balcı, Ş. (2018). Fedakar Anneler, İsyankâr Kızlar: Anneler ve Kızları. R. Öztürk and H. Akbulut (Ed.), Perdeyi Aralamak (s. 271-291). İstanbul: Ayrıntı.
• Balcı, Ş. (2021). Türk Sinemasında Aidiyetsizliğin Mekânı: Kayıplar ve Ölüler Kenti İstanbul. Ankara: Phoenix. Boratav, K. (2014). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009. Ankara: İmge.
• Buğra, A. (2013). Kapitalizm, Yoksulluk ve Türkiye’de Sosyal Politika. İstanbul: İletişim.
• Erder, S. (2010). İstanbul’a Bir Kent Kondu Ümraniye. İstanbul: İletişim.
• Erder, S. (2015). Yeni Kentliler ve Kentin Yeni Yoksulları. N. Uçarlar (Ed.), İstanbul Bir Kervansaray (Mı?) Göç Yazıları (s. 3-16). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Erhan, S. (1997). Göç ve Kimlik. II. Ulusal Sosyoloji Kongresi Toplum ve Göç (s. 231-242). Ankara: DİE Matbaası.
• Göktürk, D. & Soysal, L. & Türeli, İ. (2011). İstanbul Nereye? Avrupa’nın Kültür Başkenti Olmak. D. Göktürk, L. Soysal and İ. Türeli (Ed.), İstanbul Nereye? Küresel Kent, Kültür, Avrupa (s. 15- 43). İstanbul: Metis.
• Gül, M. (2013). Modern İstanbul’un Doğuşu Bir Şehrin Dönüşümü ve Modernizasyonu (Çev: B. Helvacıoğlu). İstanbul: Sel.
• Güvenç, M. (2009a). Sunuş. M. Güvenç (Ed), Eski İstanbullular, Yeni İstanbullular (s. s. 7-11). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Güvenç, M. (2009b). Küreselleşme Bağlamında İstanbul’a Göç ve İstanbul’dan Göç. M. Güvenç (Ed.), Eski İstanbullular, Yeni İstanbullular (s. 130-140). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Işık, O. and Pınarcıoğlu, M. (2013). Nöbetleşe Yoksulluk: Gecekondulaşma ve Kent Yoksulları Sultanbeyli Örneği. İstanbul: İletişim.
• İçduygu A. and Sirkeci İ. (1999). Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Göç Hareketleri. O. Baydar (Ed.), 75 Yılda Köylerden Şehirlere (s. 249- 268). İstanbul: Tarih Vakfı.
• Kazgan, G. (1970). Milli Türk Devletinin Kuruluşu ve Göçler, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 30 (14), 313-331.
• Kemal, Y. (2020). Peri Bacaları Bu Diyar Baştanbaşa 3. İstanbul: YKY.
• Keyder, Ç. (2015). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim.
• Monaco, J. (2011). Bir Film Nasıl Okunur? Sinema Dili, Tarihi ve Kuramı (Çev: E. Yılmaz). İstanbul: Oğlak.
• Neyzi, L. (2009). “Eski İstanbul”un Şehir Kültürünü Hatırlamak: Yaşanmışlıklar, Bellek ve Nostalji. M. Güvenç (Ed.), Eski İstanbullular, Yeni İstanbullular (s. 78- 83). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Özbay, F. (2009). İstanbul’da 1950 Sonrası Nüfus Dinamikleri. M. Güvenç (Ed.), Eski İstanbullular, Yeni İstanbullular (s. 54-77). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Özbay, F. (2015). Dünden Bugüne Aile, Kent ve Nüfus. İstanbul: İletişim.
• Özen, S. (1997). Kentleşme Sürecinde Sağlık Problemleri ve Politikaları, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi Toplum ve Göç (s. 623-628). Ankara: DİE Matbaası.
• Özyeğin, G. (2005). Başkalarının Kiri: Kapıcılar, Gündelikçiler ve Kadınlık Halleri. İstanbul: İletişim.
• Ryan, M. and Kellner, D. (2000). Politik Kamera Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası (Çev: E. Özsayar). İstanbul: Ayrıntı.
• Sönmez, M. (1996). İstanbul’un İki Yüzü. Ankara: Arkadaş.
• Şengül, H. T. (2012). Türkiye’nin Kentleşme Deneyiminin Dönemlenmesi. F. Alpkaya and B. Duru (Ed.), 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim (s. 407-453). Ankara: Phoenix.
• Tekeli, İ. (2009). Modernleşme Sürecinde İstanbul’un Nüfus Dinamikleri Nasıl Değerlendirilmeli?. M. Güvenç (Ed.), Eski İstanbullular, Yeni İstanbullar (s.11-34). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Ünlü-Yücesoy, E. and Güvenç, M. (2010). İstanbul’un Yeni Zamanları: 1990 Sonrası İktisadi ve Sosyal Yapıda Değişme. Ç. Keyder (Ed.), Küreselleşen İstanbul’da Ekonomi (s. 12-19). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Yaren, Ö. (2008). Altyazılı Rüyalar Avrupa Göçmen Sineması. Ankara: De Ki.
• Yıldırmaz, S. (2021). Türkiye’de Köylülüğün Sosyal Tarihi (1945- 1960). İstanbul: İletişim.