Bilgi Edinme Hakkı ve Devlet ile Yurttaşlar Arasındaki İletişim: Onuncu Yıl Dönümünde Türkiye’de Bilgi Edinme Hakkı Uygulamalarında Süreklilikleri ve Kopuşları Tanılamak

Yıl 2016, Sayı: 43, 64 - 76, 25.12.2016

Tuğba Asrak Hasdemir

Öz

Dilekçe hakkının bir biçimi olarak bilgi edinme hakkı, modern anayasal devletin biçimlenmesi sürecinde köşe taşlarından biridir ve düşünce ve düşünceyi açıklama özgürlüğüyle olduğu gibi yurttaşın yönetimden hesap istemesi hakkıyla da yakından ilgilidir. Türkiye’de kamusal otoritenin eylem ve işlemlerini “kamu”ya açmasının bir aracı olarak bilgi edinme hakkı uygulamaları, 2000’li yılların başında gündeme geldi ve ulusal mevzuatın bir parçası oldu; 2015 yılı itibariyle de onuncu yılını kutladık.

Makalede, Türkiye’de bilgi edinme hakkı uygulamaları, ilk on yıllık dönem ve dünyada bu konudaki deneyimler ve tartışmalar göz önüne alınarak incelenecektir. Çalışmanın temel amacı, Bilgi Edinme Hakkı mevzuatı çerçevesinde yapılan düzenlenmelerin ve uygulama sürecinde karşılaşılan sorunların ele alınmasıdır. Bilgi edinme hakkı kapsamındaki veri ve istatistiklerin yanı sıra, bilgi edinme hakkının uygulanmasına içtihatlarıyla yön verici bir kurul olan Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’nun kararlarına da odaklanılacaktır. Çünkü kurul, tıpkı Avrupa Ombudsmanı gibi bilgiye erişme isteğinin kısmen veya tamamen reddedilmesi durumunda, söz konusu kararı denetleyen son merci konumundadır. Makalenin son bölümü ise, Türkiye örneğinde, bilgi edinme hakkı uygulamalarının, yurttaş ile devlet arasındaki etkileşime ve kamusal alanın yeniden canlanmasına nasıl katkı sağlayacağına ilişkin değerlendirme ve önerilere ayrılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bilgi Edinme Hakkı, Yönetimin Eylem ve İşlemlerinin Açıklığı, Yönetimin Hesap Verebilirliği, Siyasal Kamusal Alan, Devlet lie Yurttaşlar Arasında İletişim

Right to Information and Communication between Government and Citizens: Identifying Continuities and Discontinuities in the Practices of Turkey at the 10th Anniversary of the Law on Right to Information

Öz

The right to information as a form of right to petition is one of the cornerstones in the formation of the modern constitutional state and has important ties with the freedom of thought and expression as well as citizens’ right to ask their administration to be accountable. In Turkey, the practices related with the right to information, as the instrument of making the acts and actions of the government “public”, came to the agenda on the eve of 2000s, became part of the national legislation, and as of 2015, we commemorated its 10th anniversary.

In the article, the right to information practices will be analyzed by considering the first ten-year period of the practices in Turkey, and also regarding the worldwide experiences and discussions around the issue. The main aim of the study is to elaborate certain practices of the right to information, regulated in the legislation related with the Right to Information in Turkey, and problems encountered in the application process. Also this article will focus on the applications to the Council of Cassation of Right to Information in Turkey since this Council, like European Ombudsman, is the final authority to review the decisions related with partial or full refusal of the access to the information and documents. The last part of the article is reserved for the evaluations and recommendations on how the practices of right to information contributes to the interaction between citizens and the government and to revive public sphere in the case of Turkey.

Anahtar Kelimeler

Right to Information, Publicity of Governmental Acts and Actions, Accountability of Administration, Political Public Sphere, Communication Between Government and Citizens

Kaynakça

• 10. Yıl Çalıştayı (2013). Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Çalıştayı Sonuç Raporları, http://www.tbmm.gov.trbilgiedinmebilgi_edinme_calistay_raporu.pdf. Access Date:12.01.2014.
• 1789 Bildirgesi (1976). İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi, Anayasalar ve Siyasal Belgeler içinde, S. Tanilli (der.), İstanbul:Cem Yayınevi, s.451-453.
• Anderson, J. (1986). The Modernity of Modern States, in J. Anderson (ed.), The Rise of the Modern State, Great Britain:Wheatsheaf Books Ltd.
• Asrak Hasdemir, T. (2014). “Türkiye’de Kamusal İletişim ve Bilgi Edinme: 10 Yılın Ardından Panoramik bir İnceleme”, Amme İdaresi Dergisi, 47(3), s.111-144.
• Asrak Hasdemir, T. (2011). “Bilgi, Yeni İletişim Teknolojileri ve Türkiye: Bir Olanağın Sınanması Bağlamında Bilgi Edinme Hakkı Uygulamaları”, Kamu Yönetimi ve Teknoloji içinde, Ankara:TODAİE Yayınları, s.133-153.
• Asrak Hasdemir, T. (2007). Kamusal İletişimde Bilgi Edinme Hakkı, Ankara:Dipnot Yayınları.
• BEDK (2005). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2004 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date: 28.10.2005.
• BEDK (2006). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2005 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date: 05.11.2006.
• BEDK (2007). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2006 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date: 02.10.2007.
• BEDK (2008). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2007 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date: 07.12.2008.
• BEDK (2009). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2008 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date: 27.12.2009.
• BEDK (2010). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2009 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date: 21.12.2010.
• BEDK (2011). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2010 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date: 14.10.2011.
• BEDK (2012). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2011 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date: 10.10.2012.
• BEDK (2013a). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2012 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date: 17.12.2013.
• BEDK (2013b). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2013 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date:16.10.2016.
• BEDK (2014). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2014 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date:16.10.2016.
• BEDK (2015). T.C. Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Sunulan 2015 Yılına İlişkin Genel Rapor, http://www. tbmm.gov.tr. Access Date:16.10.2016.
• Berkarda, K. (2006). “Bilgi Edinme Hakkına İdarenin Bakışı Üzerine Tespitler”, Vatandaşın Bilgi Edinme Hakkı Uluslararası Konferansı Tutanakları içinde, TESEV Yayınları, sf.82-85, http://www.tesev.org.tr. Access Date: 15.07.2006.
• Charter of Fundamental Rights of the European Union (2010). http://eur-lex.europa. eu. Access Date:11.09.2013.
• Ekşi, O. (2003). “Bilgi Edinme Bayramı”, http://webarsiv.hurriyet.com. tr/2003/10/12 /356238.asp. Access Date: 21.07.2006.
• European Commission (2001). White Paper on European Governance, http://eur. lex.europa.eu//LexUriServ/site/en/com/2001/com 2001-0428en01.pdf. Access Date: 26.06.2006.
• European Commission (2003). Report from the Commission on European Governance, http://europa.eu. Access Date: 14.07.2007.
• Habermas J. (1997). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, T. Bora ve M. Sancar (çev.), İstanbul:İletişim Yayınları.
• Habermas, J. (2004). “Kamusal Alan”, Kamusal Alan, M. Özbek (der ve çev.), İstanbul:Hil Yayınları, s.95-102.
• Kaya, A. R. (2009). İktidar Yumağı Medya-Sermaye-Devlet, Ankara:İmge Kitabevi Yayınları.
• Kenneth, H.K., D.D. Clark vd. (haz.)(2001). Global Networks and Local Values, USA: National Academy Press.
• Kılınç, U. (2008). 25 Eylül 2008 Tarihinde Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Uzman Raportörü Uğur Kılınç ile Yapılan Görüşme.
• Kılınç, U. (2009). , “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve Türkiye Uygulaması”, Kamu Mevzuatı Dergisi, Yıl:1, Sayı:2.
• Komisyon Raporu (2003). Bilgi Edinme Hakkı Kanun Taslağı Esas Komisyon Raporu, http://www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bilgiedinme-index.htm. Access Date: 15.07.2006.
• Maastricht Treaty (1992). The Final Act and Declarations, http://www.eurotreaties. commaastrichtfinalact.pdf. Access Date: 11.10.2013.
• Skinner, Q. (1978). The Foundations of Modern Political Thought Vol 2: The Age of Reformation, United Kingdom:Cambridge University Press.
• TESEV (2004). Bilgi Edinme Hakkı Değerlendirme Raporu, http://www.tesev.org. tr. Access Date: 15.07.2006.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2013). “Niğde Milletvekili Alpaslan Kavaklıoğlu ve Zonguldak Milletvekili Özcan Ulupınar ile 100 Milletvekilinin; Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi ve Devlet Memurları Kanunu ile Bazı Kabaşvurmanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı ile Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu ile Plan ve Bütçe Komisyonu Raporları”, Yasama Dönemi 24, Yasama Yılı 3, Sıra Sayısı 478, http://www.tbmm.gov.tr. Access Date: 28.11.2013.
• Uslu, Z. K. (2003). Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Tasarısı Hakkında AKP Gurubu Adına Konuşma, 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Hakkındaki Meclis Görüşmeleri, 5. Birleşim, TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:22, Cilt:27, Yasama Yılı:2, 8 Ekim, www. tbmm.gov.tr. Access Date: 15.07.2006.
• Uzun, R. (2006). Gazetecilikte Yeni Bir Yönelim: Yurttaş Gazeteciliği, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, No.16, s.633-656.
• Vincent, A. (1994). Theories of the State, reprint., Oxford:Blackwell Publishers.
• Witt, L. (2004). “Is Public Journalism Morphing into the Public’s Journalism?”, www.pjnet.org/wp-content/uploads/legacy/Morphing.pdf. Access Date: 26.05.2009.
• 4982 Sayılı Yasa (2003). Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, T.C. Resmi Gazete, Sayı:25269, http://rega.basbakanlik.gov.tr. Access Date: 26.06.2006.
• Yönetmelik (2004). Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik, T.C. Resmi Gazete, Sayı:25445, http://rega.basbakanlik. gov.tr. Access Date: 26.06.2006.
• 2004/12 Sayılı Genelge (2004). Dilekçe ve Bilgi Edinme Hakkının Kullanılmasına İlişkin Başbakanlık Genelgesi, T.C. Resmi Gazete, Sayı:25356, http://.rega.basbakanlik. gov.tr. Access Date: 15.07.2006.
• 6495 Sayılı Yasa (2013). Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, T.C. Resmi Gazete, Sayı:28726, http://rega. basbakanlik.gov.tr. Access Date: 11.10.2013.