‘Stratejik’ Sağlık İletişiminin Sağlığın Tıbbileştirilmesindeki Rolü

Yıl 2016, Sayı: 43, 203 - 216, 25.12.2016

İnci Çınarlı

Öz

Sağlığın anlamlandırılması ile hastalıkların teşhis ve tedavisi, zaman içinde önemli aşamalardan geçmiştir. XXI. yüzyılda sağlığın metalaştırılmasına ve tıbbileştirilmesine katkıda bulunabilen ‘stratejik’ sağlık iletişimi uygulamaları, sağlıkla ilgili anlamlandırmaların oluşmasında baskın hale gelmektedir. Eleştirel bakış açısı ile sağlık iletişiminin ‘stratejik’ olması, alıcılarda sağlık iletişimi mesajlarının tutum ve davranış değişikliği yaratma amaçlarına uygun olarak tasarlanmasında kamu yararının değil, kaynağın çıkarlarının ön planda tutulması anlamına gelmektedir. Bu makalede ‘stratejik’ sağlık iletişiminin sağlığın tıbbileştirilmesindeki rolü tartışılmaktadır. İlk olarak sağlığın tanımlanması ve anlamlandırılmasında belirleyici kavramlar olan hastalık ve rahatsızlık kavramları, farklı tanımlamalarla ortaya konulmuştur. İkinci olarak sağlığın tıbbileştirilmesi ile ilgili bugüne değin yapılan akademik tartışmalar literatür taraması ile aktarılmış ve eleştirel bir analiz yapılmıştır. Son olarak da sağlık iletişiminin bir disiplin olarak ortaya çıkmasından bu yana geçen sürede kapsamının nasıl genişlediği ve günümüzde ‘stratejik’ uygulamalar için nasıl uygun zemin hazırladığı ele alınmıştır. Ayrıca bu değerlendirmede, bireylerin sağlık, hastalık ve rahatsızlık ile ilgili algılamalarının oluşmasında son derece önemli bir yeri olan medyada sunulan sağlık haberlerinden, sağlığın tıbbileştirilmesine katkıda bulunan bazı örneklere de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık İletişimi, Sağlığın Tıbbileştirilmesi, Sağlığın Tıbbi Modeli, Stratejik Sağlık İletişimi, Sağlık, İletişim

The Role of ‘Strategic’ Health Communication on the Medicalisation of Health

Öz

Diagnosis and treatment of diseases with making sense of health have passed through important stages over time. In the XXIst century, ‘strategic’ health communication applications which can contribute to the commodification and medicalization of health have became dominant in making sense of health. From a critical point of view, ‘strategic’ health communication means prioritizing health messages aiming at attitudes and behavioural changes on recipients in accordance with interests of the source, not with public interest. In this article, the role of ‘strategic’ health communication on the medicalization of health has been discussed. In the first instance, the concepts of disease and illness which are decisive in defining health and therefore in making sense of health have been presented with various definitions. In the second instance, academic discussions on the medicalization of health through the present have been reviewed and a critical analysis has been made. The last step will be discussing how health communication scope is expanding since its emergence as a discipline and providing nowadays a basis for ‘strategic’ practices. Furthermore some health news examples from the media having a crucial position on individuals’ perceptions of health therefore disease and illness which contribute to the medicalization of health have been cited.

Anahtar Kelimeler

Health Communication, Medicalization of Health, Medical Model of Health, Strategic Health Communication, Health, Communication

Kaynakça

• Anderson, M. R., Smith, L. ve Sidel, V. W., (2005). “What is Social Medicine?”, Monthly Review, 56, (8), s. 27-34.
• Ballard, K. ve Elston, M. A., (2005). “Medicalisation: A Multi-Dimensional Concept”, Social Theory and Health, 3, s.228-241.
• Belek, İlker, (1993). Sınıf, Sağlık, Eşitsizlik, İstanbul: Der Yayınları, 1993.
• Cassell, Eric J., (1976). “Illness and Disease”, The Hastings Center Report, 6, (2), s.27-37.
• Clarke, Alan, (2010). The Sociology of Healthcare, 2nd ed., London: Pearson.
• Cirhinlioğlu, Zafer, (2001). Sağlık Sosyolojisi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Conrad, Peter, (2005). The Sociology of Health and Illness: Critical Perspectives, 7th ed., NY: Worth Publishers.
• Conrad, Peter, (2007). The Medicalization of Society: On the Transformation of Human Conditions Into Treatable Disorders, Michigan: Johns Hopkins University Press.
• Conrad, P. ve Schneider, J. W., (1980a). Deviance and Medicalization: From Badness to Sickness, St Louis: Mosby.
• Conrad, P. ve Schneider, J. W., (1980b). “Looking at the levels of medicalization: a comment on Strong’s critique of the thesis of medical imperialism”, Social Science and Medicine, 14 A, s.75-79.
• CDC (2003).Office of Communication, http://www.cdc.gov/od/oc/hcomm. Erişim: 11.12.2003.
• Çınarlı, İnci. ve Yılmaz, Elgiz. (2010). “The Media Manufacturing The Sense of Health, Illness and Disease: Health Coverage in Turkish Newspapers”, I. Lange ve Z. Norridge (ed). Illness, Bodies and Contexts, Oxford: Interdisciplinary Press, s.179-196.
• Decker, G. M., (2005). “Complementary and alternative medicine (CAM) therapies”, C. H. Yarbro, M. H. Frogge ve M. Goodman (der), Cancer Nursing: Principles and Practice, 6th ed., Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers , s. 590-623.
• Eisenberg, Leon, (1977). “Disease and illness distinctions between professional and popular ideas of sickness”, Culture, Medicine and Psychiatry, 1(1), s.9-23.
• Goldacre, Ben, (2008). “The Medicalisation of Everyday Life”, The Guardian, 1 Eylül.
• Habertürk, (2016). “Kepçe kulak nasıl tedavi edilir?”, 26 Ekim, http://www. haberturk.com/saglik/haber/1315648-kepce-kulak-nasil-tedavi-edilir. Erişim: 1.11.2016.
• Hürriyet Kelebek Eki, (2015). “Menopozda ezber bozan tedavi”, 26 Ocak, http:// www.hurriyet.com.tr/menopozda-ezber-bozan-tedavi-onerisi-28059049. Erişim: 17.06.2016.
• Illich, Ivan, (1974). “Medical Nemesis”, Lancet, 303, (7863), s.918-921.
• Illich Ivan, (1975). Medical Nemesis: The Expropriation of Health, London: Calder and Bryers.
• Illich, Ivan, (1999). “L’Obsession de la santé parfaite”, Le Monde Diplomatique, Mart.
• Jones, Linda, (2000). “What is Health?”, J. Katz, A. Peberdy ve J. Douglas (der), Promoting Health: Knowledge and Practice, London: MacMillan/The Open University.
• Kelly M. P., ve Charlton B., (1995). The Modern and the Postmodern in Health Promotion, R. Bunton, S. Nettleton ve R. Burrows R., (der), The Sociology of Health Promotion: Critical Analysis of Consumption, Lifestyle and Risk, London: Routledge, s.78-80.
• Last, John M., (1987). Public Health and Human Ecology, New Jersey: Prentice- Hall, 1987.
• Lowenberg, J. S. ve Davis, F., (1994). “Beyond medicalisation-demedicalisation: the case of holistic medicine”, Sociology of Health and Illness, 16, s. 579-599.
• Milliyet, Pembe Nar (2016). “Cildimiz yaşlanmaya ne kadar karşı durabilir? Kök hücre tedavisi neler vaat ediyor”, 4 Ekim, http://www.milliyet.com.tr/cildimiz- yaslanmaya-ne-kadar-karsi-durabilir--kok-hucre-tedavisi-neler-vaat-ediyor--pembenar- yazardetay-yasam-2321327/. Erişim tarihi: 13.10.2016.
• Naidoo, J. ve Wills, J. (2000). Health Promotion: Foundations for Practice. 2. Baskı, London: Ballière Tindall.
• Parens, Erik, (2011). “On good and bad forms of medicalization”. 27(1), s. 28-35.
• Sağlık Aktüel, (2015). “Kelliğin tek ilacı, saç ekimi”, http://www.saglikaktuel.com/ haber/kelligin-tek-ilaci-sac-ekimi-48996.htm, Erişim: 17.01.2016.
• Schiavo, Renata, (2007). Health Communication: From Theory to Practice, San Fransisco: Jossey-Bass.
• Sezgin, Deniz. (2011). “Yaşam Tarzı Öneri Bağlamında Sağlık Haberleri”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), s. 52-78.
• Tabak, Ruhi S., (2006). Sağlık İletişimi, 3. Baskı, İstanbul: Literatür Yayınları.
• US Department of Health and Human Services (2001), “Making Health Communication Programs Work”, https://www.cancer.gov/publications/health- communication/pink-book.pdf, Erişim: 10.04.2014.
• WHO, (1948). “Constitution of the World Health Organization”, http://www.who. int/governance/eb/who_constitution_en.pdf. Erişim tarihi: 10.10.2016.
• WHO, (2011). “Report on the Burden of Endemic Health Care-Associated Infection Worldwide”, http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/80135/1/9789241501507_eng.pdf. Erişim Tarihi: 08.03.2015.
• Zola, Irving K., (1972). “Medicine as Institution of Social Control”, Sociological Review, 4, 487-504.
• Zola, Irving K., (1983). Socio-Medical Inquiries. Temple University Press: Philadelphia.