Erken Cumhuriyet Döneminde Atatürk’ü ve Cumhuriyet’i Konu Edinen Belgeseller

Yıl 2023, Sayı: 64, 1 - 14, 29.10.2023

Aysu Uğur Balcı

https://doi.org/10.47998/ikad.1279625

Öz

Belgesel film, tarihin tanıkları olarak nesilden nesile aktarılabilecek bir kültür aracı olmaktadır. Özellikle şimdi ve bugünü geçmişin araçlarıyla anlamaya çalışan medya arkeolojisinin temelinde tarihi anlatılar yer almaktadır. Tarihimiz için önemli bir gün olan Cumhuriyet’in ilanı ve sonrasında yaşanan gelişmeler dönemin modern aracı olan kameraya da yansımış, özellikle anı gösteren belge filmler çekilmiştir. Erken Cumhuriyet dönemine ait verilerin sınırlı olması günümüzde konuyu tekrar ele almayı gerektirmiş ve özellikle Cumhuriyet’in 100. yılında bu önemli günün kayıtlarını medya arkeolojisinin bir parçası olarak incelemek çalışmanın çıkış noktasını oluşturmuştur. Dijital verilerin imkanıyla birlikte medya arkeolojisi çeşitlenmiştir. Bu çalışmada amaçlanan erken Cumhuriyet döneminde belgesel filmin yerini incelemek ve belgesel türleri açısından dönemin filmlerini betimlemektir. Bu amaçla çalışmada veri toplama yöntemi kullanarak arşiv görüntüleri incelenmiş ve literatür taranmıştır. Çalışmada toplanan veriler, betimsel analizle açıklanmıştır. Verilerin güncel kaynaklarla ve belgesel film türleri açısından ele alınması çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Belgesel sinema kolektif bellek, ülke imajı ve medya arkeolojisi açısından önemli olmaktadır. Elde edilen verilere göre dönemin belgesel filmlerinin hem uluslararası ilişkileri pekiştirdiği hem tarihe tanıklık ettiği hem de belgesel sinemanın şekillenmesinde etkili olduğu görülmektedir. Belge filmler uluslararası ilişkileri destekleyen ve geliştiren bir rol üstlenmiştir. Belgesel türleri açısından ise dönemin belgesel filmleri gözlemsel-belgesel ve belgeleyen tür sınıflandırmasına yakınlık gösterdiği, bununla birlikte son yıllarda da tarihi filmlere öncülük ettiği sonucuna ulaşılmaktadır. Çalışma sonucunda belgesellerin teknik sınıflandırmasının tespitiyle birlikte kamu kurumlarının her geçen gün yeni verileri restore ederek toplumla paylaştığı sonucuna ulaşılmıştır. Medya arkeolojisinin temelinde yer alan bu edimle birlikte her yıl yeni görsel-işitsel içerikler arşive eklenmekte, bu durum kolektif belleğin oluşumu açısından önemli görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

belgesel film, erken cumhuriyet dönemi, medya arkeolojisi, Atatürk, sinema tarihi.

Documentaries About Atatürk and the Republic During the Early Republican Period

Öz

Documentary films become a cultural tool that can be transferred from generation to generation as witnesses of history. Historical narratives are the basis of media archeology, which tries to understand the present and the present with the tools of the past. The proclamation of the Republic, which is an important day in our history, and the developments after it were also reflected in the camera, which was the modern tool of the period, and document films showing the moment were shot. The limited data of the early Republican period necessitated reconsidering the subject today, and examining the records of this important day, especially in the 100th anniversary of the Republic, as a part of media archeology constituted the starting point of the study. With the possibility of digital data, media archeology has diversified. The aim of this study is to examine the place of documentary film in the early Republican period and to describe the films of the period in terms of documentary genres. For this purpose, archive sections were examined, and the literature was scanned using the data collection method obtained. The data in the study are explained with good analysis. Document films have taken on a role that supports and improves international relations. According to the data obtained, it is seen that the documentary films of the period both reinforced international relations and witnessed history and were effective in shaping documentary cinema. Thus, documentary cinema becomes important in terms of collective memory, country image and media archeology. In terms of documentary genres, it is concluded that the documentary films of the period tend to be classified as observational-documentary and documentary genres. With this act of media archeology's existence, new audiovisual contents are added to the archive every year, and this seems to be important in the formation of collective memory.

Anahtar Kelimeler

documentary film, early republican period, media archaeology, Ataturk, cinema history.

Kaynakça

• Boran, T. ve Dönmez, A. (2021). Atatürk-bir milletin adamı (1956) belgesel filminin tarihsel perspektiften değerlendirilmesi”, Sanat Dergisi, (38). 1-18.
• Boran, T. (2015). Erken Cumhuriyet dönemi’nde taşrada sinema seyri: Çankırı örneği, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 2015 (41), 257-276.
• Burke, P. (2016). Tarihin görgü tanıkları. (Z. Yelçe, Çev.). Kitap Yayınevi.
• Coşkun, E. (2009). Türk sinemasında akım araştırması. Phoenix Yayınevi.
• Çalapala, R. (2009). Türkiye’de filmcilik. Kekibeç Dergi, sayı 28, s. 103-112.
• Çelikcan, P. (2020). Türkiye’de belgesel sinemanın kısa bir tarihçesi, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 18, Sayı 36, 2020/2, 529-54.
• Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar? (A. Şenel., Çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Dewndey, A. ve Ride, P. (2006). The new media handbook. Routledge.
• Diken Yücel, D. (2022). Yeni sinema tarih yazımına bir katkı: Yeşilçam döneminde Malatya’da seyir ve seyirci. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 2022, (60), 1-30.
• Erbay, H. (2022). Sinemada İstiklal harbi ve Atatürk. Siyasal Kitabevi.
• Erdoğan, N. (2020). Osmanlı ve erken Cumhuriyet Dönemi’nde sinema üzerine yapılmış tarih ve tarih yazımı çalışmalarına ilişkin bir literatür değerlendirmesi (1946-2020), Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, cilt 18, sayı 36, s. 473-494.
• Erkılıç, H. (2015). Türkiye’de belgesel sinema literatürü üzerine: belge filmden belgesele”, Sinecine, 6(2), s. 107-116.
• Gündeş, S. (1998). Belgesel filmin yapısal gelişimi. Alfa Yayınları.
• Ferro, M. (2017). Sinema ve tarih. (H. Demir, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Halbwachs, M. (2007). Kolektif bellek ve zaman. Cogito, (Ş. Demirkol, Çev.). s. 55-76.
• Kuralay, İ. (2020). Başlangıcından Günümüze Belgeselcilik ve Özgün Bir Tarz Olarak TRT Belgeselciliği, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Lüleci, Y. (2014). Erken Cumhuriyet döneminde Türkiye Cumhuriyeti ile Sovyetler Birliği arasındaki sanatsal ilişkiler: Ankara: Türkiye’nin kalbi belgeseli örneği, İnsan & İnsan, sayı 2, s.40-61.
• Nichols, B. (1989). Representing reality: issues and concepts in documentart, bloomington: İndiana University Press.
• Öztürk, S. (2005). Erken Cumhuriyet döneminde sinema, seyir, siyaset. Elips Kitap.
• Özön, N. (1962). Türk sinema tarihi, dünden bugüne 1896-1960, Artist Yayınları.
• Parikka, J. (2021). Medya arkeolojisi nedir? (E. Kılıç, Çev.). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Taylor, E.B. (1958). The origins of culture and religion in primitive culture. Harper&Brothers.
• Vertov, D. (2007). Sine-Göz., (A. Ergenç, Çev.). Agora Kitaplığı.
• Cumhuriyet gazetesi. (1934). https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar.
• Türkiye’nin kalbi: Ankara belgeseli. (1934). https://www.youtube.com/watch?v=R2GM6H6w1ik
• Türk sinema araştırmaları, İstiklal Belgeseli (2022). https://www.tsa.org.tr/tr/film/filmgoster/5389/izmir-zaferi
• American Film Institute catalog. (2022 ,August 24). https://catalog.afi.com/Catalog/MovieDetails/8646.
• NTV, Amerikan Başkanı Roosevelt'i etkileyen Atatürk belgeseli. (2022). https://www.ntv.com.tr/video/turkiye/amerikan-baskani-roosevelti-etkileyenataturk-belgeseli,hb3StL1s7kyyZWo9miPWeQ.
• Tarihin ruhu programı. (2022).https://www.trt2.com.tr/tarih/tarihin-ruhu.
• Akşam gazetesi. (2022). https://www.trt2.com.tr/tarih/tarihin-ruhu.
• Atatürk: Türklerin Babası. (2022). https://www.youtube.com/watch?v=tpUx1nA3WqU,
• Öğretici ve teknik filmlerin kontrolü hakkında nizamname. (2022). https://www.mevzuatsorgula.com/Dokumanlar/Tuzuk/2.3.211597.pdf.
• Türk harflerinin kabul ve tatbiki hakkında kanun. (1.11.1928) Kanun no: 1353.
• Film mirasım (2023). https://filmmirasim.ktb.gov.tr/
• SGM 1971. (2023). https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/ataturk-un-meclisegelisi.
• SGM-3337. (2023). https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/rus-heyetinin-turkiyeziyareti.
• SGM-686. (2023).https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/10—yilda sovyetmisyonunun-gelisi
• SGM-133. (2023). https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/29-ekim-1933-torenleri
• SGM-396. (2023). https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/yeni-turkiye.
• SGM- 1824. (2023). https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/yeni-turkiye-2.
• Arnshtam, L. ve Yutkeviç, S. (Yönetmen). (1934). Türkiye'nin Kalbi Ankara.[Film]. SSCB.
• Byran, J. (Yönetmen). (1936). Reborn Turkey. [Film]. ABD.
• Adams, M. (Yönetmen). (1970). Atatürk: Türklerin Babası. [Film]. İngiltere.
• Çakus, K.M. ve Shup, E. (Yönetmen). (1937). Türk İnkılabında Terakki Hamleleri. [Film]. Türkiye-SSCB.
• Uzkınay, F. (Yönetmen). (1914). Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı. [Film].Türkiye.
• Uzkınay, F. (Yönetmen). (1942). İzmir Zaferi. [Film]. Türkiye.