A Lefebvrian Perspective on Turkish Modernization, Everyday Life, and Cinema Relationship in the Early Republican Era

Yıl 2023, Sayı: 64, 36 - 59, 29.10.2023

Esra Güngör Kılıç , Recep Volkan Öner

https://doi.org/10.47998/ikad.1333149

Öz

Cinema has a powerful visual and auditory impact, and is an effective art form in terms of influencing attitudes and behaviors. The period from the proclamation of the Republic until the 1950, known as the Early Republic, corresponds to an important time period in terms of experiencing profound transformations in daily life as an outcome of revolutions. In this regard, our main objective is to highlight the role that cinema has taken on throughout the revolutionary transition that exists in everyday activities. To achieve this aim we have placed a view of Turkish modernization, which constitutes the spirit of the period, from the perspective of daily life. We then establish the historical context of our study by examining the attitude of the founders of the period towards cinema. We conducted a two-dimensional questioning to reveal the relationship between cinema and daily life in the early republican period. Firstly, we focused on the place of cinema and viewing practices in daily life as a physical space, secondly, what is reflected in everyday life through the narratives that are watched in the cinema and the public effects of these reflections. Within the scope of the study, we handle the concept of daily life with the Lefebvrian meaning and examine the place of cinema and the relationship of its narratives with daily life using the design of the ideological analysis method. As a result, we have determined that although cinema was not carried out as a state-supported project in this period when modernization steps were taken, it had a significant impact on the changes in daily life.

Anahtar Kelimeler

Early Turkish republican period, everyday life, Henri Lefebvre, ideological analysis, cinema

Erken Cumhuriyet Döneminde Türk Modernleşmesi, Gündelik Hayat ve Sinema İlişkisine Lefebvreci Bir Bakış

Öz

Sinema görsel ve işitsel anlamda etki gücü yüksek; tutum ve davranışların yerleşmesinde etkili bir sanat formudur. Erken Cumhuriyet olarak kabul edilen, Cumhuriyetin ilanından 1950 yılına kadar geçen süre devrimlerle birlikte gündelik hayat içerisinde köklü dönüşümlerin yaşanması açısından önemli bir zaman dilimine karşılık gelmektedir. Bu bakımdan, gündelik hayat pratiklerinde gerçekleşen bu devrimci yaklaşımın yaşandığı dönemde sinemanın edindiği yeri açığa çıkarmak bu çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Bu amaca ulaşmak adına öncelikli olarak, dönemin ruhunu oluşturan Türk modernleşmesine gündelik hayat çerçevesinden bir bakış yerleştirilmiştir. Ardından, dönemin kurucularının sinemaya ilişkin tutumuna yer verilerek çalışmanın tarihsel bağlamı konumlandırılmıştır. Erken Cumhuriyet döneminde sinema ve gündelik hayat ilişkisini açığa çıkarabilmek için iki yönlü bir sorgulama gerçekleştirilmiştir. Birincil olarak, fiziki bir mekân olarak sinemanın ve seyir pratiklerinin gündelik hayat içerisindeki yeri, ikincil olarak sinemada seyri gerçekleşen anlatılar dolayısıyla gündelik hayata yansıyanlar ve bu yansımaların kamusal etkileri. Çalışma kapsamında gündelik hayat kavramı Lefebvreci anlamıyla ele alınırken sinemanın yeri ve anlatılarının gündelik hayatla ilişkisi ise ideolojik analiz yöntemi tasarımı kullanılarak irdelenmiştir. Sonuç olarak, sinemanın modernleşme adımlarının atıldığı bu dönemde devlet destekli bir proje olarak yürütülmemesine karşın gündelik hayattaki değişimlerin gerçekleşmesinde önemli bir etkiye sahip olduğu tespitine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erken cumhuriyet dönemi, Gündelik hayat, Henri Lefebvre, ideolojik analiz, sinema

Kaynakça

• Abisel, N. (2005). Türk sineması üzerine yazılar. Phoenix.
• Ayça, E. (1992). Türk sineması seyirci ilişkileri. Kurgu Dergisi, 11, 117-133.
• Bayındır Uluskan, S. (2010). Atatürk’ün sosyal ve kültürel politikaları. AKDTYK: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Berktaş, E. (2008). 1939-1950 dönemi Türk sinemasının ekonomik, politik, toplumsal ve kültürel yapısı [Yayımlanmamış sanatta yeterlik tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Berktaş, E. (2009). 1940’lı yıllarda Türk sineması. kebikeç, 27, 231-250.
• Bozis, Y. & Bozis, S. (2004). Paris'ten Pera'ya sinema ve Rum sinemacılar, (S. Bozis, Çev.). YKY.
• Büker, S. (2017). Film ateşli bir öpüşmeyle bitmiyor. İçinde D. Kandiyoti & A. Saktanber (Derleyenler), Kültür fragmanları. (ss. 159-182). Metis.
• Cantek, L. (2013). Cumhuriyetin büluğ çağı: gündelik yaşama dair tartışmalar (1945-1950). İletişim. (2. Baskı).
• “Cemiyetimizin Maksat ve Gayeleri”, Yerli film yapanlar cemiyeti kitapçığı, 1948.
• Çam, A. (2016). Sinemasal mekânlar ve sinemasal mekânların çözümlenmesi. sinecine, 7(2), 7-37.
• Çam, A. (2020). Beyoğlu sinemalarının dönüşümü ve Sait faik Abasıyanık hikâyelerinde sinema: Yeni salonlar, seyirciler ve deneyimler. ilef dergisi, 7(1), 9-38.
• Çeliktemel-Thomen, Ö. (2015). Halkevleri’nde eğitici sinema repertuarı. sinecine, 6 (2), 49-75.
• Erdoğan, İ. (2012). Pozitivist metodoloji ve ötesi. ERK. (3. Baskı).
• Erdoğan, N. (2017). Sinemanın İstanbul’da ilk yılları-modernlik ve seyir maceraları. İletişim.
• Erkılıç, H. (2003). Türk sinemasının ekonomik yapısı ve bu yapının sinemamıza etkileri [Yayınlanmamış sanatta yeterlik tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Erkılıç, H. (2009). Düş şatolarından çoklu salonlara değişen seyir kültürü ve sinema. kebikeç, 27, 143-162.
• Evren, B. (1993). Başlangıcından günümüze Türkçe sinema dergileri. Korsan Yayın.
• Filmer, C. (1984). Hatıralar: Türk sinemasında 65 Yıl. Emek Matbaacılık ve İlancılık.
• Gardiner, M. (2016). Gündelik hayat eleştirileri (D. Özçetin, B. Taşdemir, & B. Özçetin, Çev.) Heretik Yayınları.
• Ghulyan, H. (2017). Lefebvre'nin mekân kuramının yapısal ve kavramsal çerçevesine dair bir okuma. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 26 (3), 1-29.
• Gökmen, M. (1991). Eski İstanbul sinemaları. İstanbul Kitaplığı.
• Gönden, M. (2012). Bilgilenme aracı olarak edebi metin incelemeleri: Erken cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında sinema ve gündelik hayat. İçinde Ö. Güllüoğlu (Editör), İletişim Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri Yazılı Metin Çözümleme. Ütopya.
• Güngör, E. (2017). Türk modernleşmesi ve gündelik hayat ilişkisine sinema üzerinden bakmak: 1950'ler Türk sinemasında eğlenme pratikleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• İnceoğlu, Ç. (2008). Modernleşme ve Türk sineması: Tarihsel ve toplumbilimsel bir inceleme [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Kandiyoti, D. (2011). Cariyeler, bacılar, yurttaşlar. Metis.
• Karaçizmeli, M. (2021). Lefebvre ve Foucault’da mekân: Kuramsal bir tartışma. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 52, 166-178.
• Karadoğan, A. (2018). Modernist estetik: türkiye’de sanat sineması tarihine giriş (1896-2000). De Ki Basım Yayım.
• Kaynar, H. (2009). Al gözüm seyreyle dünyayı: İstanbul ve sinema. kebikeç, 27, 191-220.
• Kırel, S. (2012). Kültürel çalışmalar ve sinema. Kırmızı Kedi. (2. Basım).
• Kracauer, S. (2015). Film teorisi (Ö. Çelik, Çev.) Metis.
• Kuyucak Esen, Ş. (2010). Türk sinemasının kilometre taşları. Agora.
• Lefebvre, H. (1973). La survie du Capitalisme: La reproduction des rapports de production. Anthropos.
• Lefebvre, H. (1975). Le temps des méprises. Editions Stock.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi (I. Ergüden, Çev.), Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2015). Gündelik hayatın eleştirisi III (I. Ergüden, Çev.), Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2016). Şehir hakkı (I. Ergüden, Çev.), Sel Yayıncılık.
• Mardin, Ş. (1991). Türk modernleşmesi: Makaleler 4. M. Türköne, T. Önder (Derleyenler), İletişim.
• Mayne, J. (1993). Cinema and spectatorship. Routledge.
• Onaran, Â. Ş. (1994). Türk sineması cilt:1. Kitle.
• Öner, R. V. (2021). Lefebvreci düşüncede şehir hakkı ve devlet diyalektiği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Ormanlı, O. (2006). Türk Sinemasında geçiş dönemi ve toplumsal altyapısı (1939–1950) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Özgüç, A. (1993). 100 filmde başlangıcından günümüze Türk sineması. Bilgi Yayınevi.
• Özgüç, A. (2012). Ansiklopedik Türk filmleri sözlüğü. Horizon International.
• Özön, N. (1968), Türk sineması kronolojisi 1895-1966. Bilgi Yayınevi.
• Özön, N. (1995). Karagözden sinemaya: Türk sineması ve sorunları (Cilt 1). Kitle Yayınları.
• Özön, N. (2010), Türk sinema tarihi 1896-1960. Doruk Yayımcılık (3. Basım).
• Öztürk, S. (2004). Erken Cumhuriyet yıllarında sinema konusunda başarısız kalmış iki girişim: Çekilemeyen iki propaganda filmi (1939) ve İbret Yerleri Projesi (1923). Selçuk İletişim, 3 (3), 77-82.
• Öztürk, S. (2005). Erken Cumhuriyet döneminde sinema, siyaset, seyir. Elips Kitap.
• Öztürk, S. (2009). ‘Kültür Emperyalizmi’ ve ‘Modernleşme’ kuramları açısından Türkiye’de sinema üzerine notlar (1896-1939). kebikeç, 27, 157-182.
• Öztürk, S. (2013). Türkiye’de sinema mekânlarını sözlü tarih üzerinden anlamak. Millî Folklor, Yıl 25, 98, 19-31.
• Özyılmaz Yıldızcan, Ö. (2013). Erken cumhuriyet döneminde Hollywood’un alımlanması: Kadınlar, gençler ve modernlik [Yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Sancar, S. (2012). Türk modernleşmesinin cinsiyeti. İletişim.
• Scognamillo, G. (1987). Türk sinema tarihi birinci cilt, 1896-1959. Metis.
• Şimşek, A. A. (2013). Türkiye’de modernleşme, toplumsal cinsiyet ve kadın hakları. İçinde Gültekin-Güneş-Ertung-Şimşek (Derleyenler), Toplumsal cinsiyet ve yansımaları, (ss. 50-66). Atılım Üniversitesi Yayınları.
• Tazegül, M. (2005). Modernleşme sürecinde Türkiye. Babil Yayınları.
• Tekeli, İ. (2014). Türkiye’yi anlamanın yolu kentlerini ve demokrasisini tanımaktan geçiyor. Doğu Batı, Sayı: 67, s. 63-85.
• Yelence, Y. (2013). Türkiye’ye sinemanın girişi. Hayal Perdesi, 36, 32-45.
• Zürcher, E. J. (2010). Kemalist cumhuriyette Osmanlı mirası. İçinde T. Atabaki (Derleyen), Devlet ve maduniyet Türkiye ve İran’da modernleşme, toplum ve devlet, (S. Afacan, Çev.), Bilgi Üniversitesi Yayınları.