Radio Plays and Their Social Functions in the Early Republican Period

Yıl 2023, Sayı: 64, 100 - 117, 29.10.2023

Aysel Yıldız Doğanay , Songül Omur , Hilal Berge

https://doi.org/10.47998/ikad.1363229

Öz

Radio plays, which have various names such as radiophonic plays, microphone theater, and radio theater, have undertaken different tasks in different periods of history, just like radio. In this context, the study aims to understand the historical development and change of radio plays in the world and in Turkey and to evaluate what kind of social function radio plays assumed in the early Republican period. Within the scope of the study, first of all, the similarities and differences between theater and radio play, which are two very close genres, are revealed. Starting from the argument that radio is a blind tool, we focus on the effect and function of effects, dialogue, and music, which are the three basic elements of radio plays, in visualizing radio plays in the mind of the listener. Then, the historical development of radio plays in the world and in Turkey is mentioned. When we focus on the early Republican period, we see that radio plays cover topics from all areas of life. This period especially since it coincided with the years of World War II, radio plays mostly focused on topics that would protect the society against various propaganda, inform them and highlight national values. Radio plays within the framework of the aim of creating a new nation, which has been aimed from the very beginning of the Republic; It has undertaken social functions such as establishing national unity and integrity, protecting the family, and raising children in national values, culture and education. In addition, while radio plays informed the public about political, historical, literary, and agricultural issues, they also played an important role in the development of art and the training of artists.

Anahtar Kelimeler

Radio, radio plays, early Republican period, radio plays in Turkey, social functions of radio plays.

Erken Cumhuriyet Döneminde Radyo Oyunları ve Toplumsal İşlevleri

Öz

Radyofonik piyes, mikrofonda tiyatro, radyo tiyatrosu gibi çeşitli adlandırılmaları bulunan radyo oyunları, tıpkı radyonun üstlendiği gibi tarihin farklı dönemlerinde farklı görevler üstlenmiştir. Bu bağlamda çalışmada radyo oyunlarının dünyadaki ve Türkiye’deki tarihsel gelişimi ile değişimini anlamak ve erken Cumhuriyet döneminde radyo oyunlarının nasıl bir toplumsal işlev üstlendiğinin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Çalışma kapsamında öncelikle birbirlerine çok yakın iki tür olan tiyatro ile radyo oyununun benzerlikleriyle farklılıkları ortaya konulmaktadır. Radyonun kör bir araç olduğu savından yola çıktığımızda radyo oyunlarının üç temel öğesi olan efekt, diyalog ve müziğin radyo oyunlarının dinleyicinin zihninde canlandırılmasında nasıl bir etkisi ve işlevi olduğu üzerinde durulmaktadır. Ardından radyo oyunlarının dünyadaki ve Türkiye’deki tarihsel gelişimine değinilmektedir. Erken Cumhuriyet dönemine odaklandığımızda radyo oyunlarının, hayatın her alanından konuları kapsadığı görülmektedir. Bu dönem özellikle II. Dünya Savaşı’nın yaşandığı yıllara denk geldiği için radyo oyunlarında çoğunlukla toplumu çeşitli propagandalara karşı koruyucu, onları bilgilendirici ve milli değerleri ön plana çıkartıcı konulara ağırlık verilmiştir. Cumhuriyetin en başından beri hedeflediği yeni bir millet yaratma amacı çerçevesinde radyo oyunları; milli birlik ve bütünlüğün oluşturulması, ailenin korunması, çocukların milli değerler, kültür ve eğitim konularında yetiştirilmesi gibi toplumsal işlevler üstlenmiştir. Ayrıca radyo oyunları halkı siyasi, tarihi, edebi ve zirai gibi konularda bilgilendirirken sanatın gelişmesi ve sanatçıların yetişmesi noktasında da önemli rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

Radyo, radyo oyunları, erken Cumhuriyet dönemi, Türkiye’de radyo oyunları, radyo oyunlarının toplumsal işlevleri

Kaynakça

• Ahıska, M. (2018). Radyonun sihirli kapısı garbiyatçılık ve politik öznellik. Metis.
• Arslan, S. (2010). Türkiye’de radyo oyunları. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi.
• Ayvaz, Ü. (1986). Duvardan gelen sesler. Başaran Matbaası.
• Aziz, A. (1985). Radyoda program yapımı. Ankara Üniversitesi BYYO Yayınları.
• Aziz, A. (2006). Radyo yayıncılığı. Nobel.
• Bölükbaş, K. (2020). Türkiye'de radyo tiyatrolarının ilk yılları (1941-1948) radyofonik piyesler. Astana Yayınları.
• Bulut, M. (2021). Cahit Zarifoğlu'nun radyo oyunları üzerine bir inceleme. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 115-134.
• Cankaya, Ö. (2000). Türkiye’de radyo yayıncılığının öyküsü. İçinde Ayhan Dinç, Özden Cankaya ve Nail Ekici (Hazırlayanlar), İstanbul Radyosu Anılar, Yaşantılar. Yapı Kredi Yayınları.
• Cankaya, Ö. (2006). Radyo oyunu ya da düşler dünyası. İçinde Dramo phone radyo oyunu ve radyo kültürü kış seçkisi. Sistem Yayıncılık.
• Cankaya, Ö. (2011). Kaybolan bir program formatı: radyo tiyatrosu. Selçuk İletişim, 6(4), 5-17.
• Doğan, S. (2017). Türkiye’de değişen radyo dinleme alışkanlığı ve özel radyolarda radyo tiyatrosu. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Erdamar, B. (1992). Radyo Programcılığı. Der Yayınları.
• Fossard, de E. (1996). How to write a radio serial drama for social development, Population Communication Services, Center for Communication Programs, The Johns Hopkins University School of Public Health.
• Göçer, A., Kurt, A. (2020). Sözlü iletişim becerilerinin gelişiminde radyo oyunlarının kullanımı üzerine kuramsal bir çalışma. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 4(2), 50-67.
• Güven, H. R. (2006). Radyo program yapımı ve radyo yayıncılığı. İmaj Yayınevi.
• Jeanneney, J. N. (1998). Başlangıçtan günümüze medya tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Kars, N. (1993). Kavram ve içerik açısından radyo oyunları değerlendirmesi. Marmara İletişim Dergisi, 2, 273-301.
• Kuruoğlu, H. (2002). Radyoda yayın yapım ve türler. Dokuz Eylül Yayınları.
• Kuruoğlu, H. (2006). Propaganda ve özgürlük aracı olarak radyo. Nobel.
• Küçük, S. (2007). Radyodaki Büyülü Ses. Gürer Yayınları.
• Kocabaş, E. (2022). Radyo piyeslerinde halk bilimsel unsurlar. Yüksek Lisans Tezi. Bartın Üniversitesi.
• Kocabaşoğlu, U. (1980). Şirket telsizinden devlet radyosuna: TRT öncesi dönemde radyonun tarihsel gelişim ve Türk siyasal hayatı içindeki yeri. Ankara Üniversitesi SBF Yayınları.
• Mungan, M. (1997). Dört Kişilik Bahçe. Metis Yayınları.
• Nalça, K. (2009). Dünya tarihinin ilk radyo oyunları. Sistem Yayıncılık.
• Nda, U.S. (2009). Radio drama and development, International Journal of Research in Arts and Social Sciences, Vol. 1. Pp. 298-318.
• Okur, A. (2019). 1927-1950 yılları arasında Türkiye’de radyo yayıncılığı. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi.
• Özgen, M. (1986). Kırsal kalkınmada radyodan yararlanma (Çorum-Çankırı örneği). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Pösteki, N. (1998). Bir program biçimi olarak radyo oyunu ve tarihsel gelişmesi. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Sakallı, C. (2006). Ars akustica: Edebiyatın araçsal dönüşümü. İçinde Dramo phone radyo oyunu ve radyo kültürü kış seçkisi. Sistem Yayıncılık.
• Seydi, S. (2006). 1939-1945 Zor yıllar! 2. Dünya Savaşı’nda Türkiye’de İngiliz-Alman propaganda ve istihbarat savaşı. Asil Yayın Dağıtım.
• Tekinalp, Ş. (2003). Camera obscura’dan synopticon’a radyo ve televizyon. Der Yayınları.
• Yazgan, T. (2006). Önce radyo vardı. Tekin Yayınevi.