Anti-Vaccination and Vaccine Hesitancy in Social Media: A Systematic Review in the Context of Türkiye

Yıl 2025, Sayı: 70, 240 - 256, 17.07.2025

Melike Aktaş Kuyucu , Besime Pınar Özdemir , İsmail Uğur Aksoy

https://doi.org/10.47998/ikad.1662299

Öz

Vaccination is one of the most significant public health interventions, yet vaccine hesitancy and anti-vaccination movements have become increasingly prevalent, particularly on social media. This study systematically reviews academic research on the relationship between social media and vaccine hesitancy in Türkiye, covering studies published between 2015 and 2024. The research examines the dominant themes, arguments and communication strategies used in anti-vaccine narratives on platforms such as X, Facebook, Instagram, YouTube and Ekşi Sözlük. Findings indicate that misinformation, conspiracy theories, and distrust in health authorities significantly influence vaccine hesitancy. Additionally, anti-vaccine accounts often use social media to amplify their messages through engagement strategies, including viral hashtags and coordinated campaigns. The systematic review identifies six major themes: characteristics of anti-vaccine accounts, the relationship between social media and anti-vaccination, propagated conspiracy theories, anti-vaccine content and claims, sentiments towards COVID-19 vaccines, and key actors in vaccine debates. The study highlights the urgent need for interdisciplinary research to combat vaccine misinformation and proposes strategies such as improving digital health literacy, leveraging social media for pro-vaccine messaging and implementing AI-powered content moderation. Addressing vaccine hesitancy requires a comprehensive communication approach that counters misinformation while fostering trust in health authorities. This study provides a foundation for future research and policy recommendations to mitigate the public health risks associated with online anti-vaccine discourse.

Anahtar Kelimeler

Vaccine Hesitancy , Anti-Vaccination , Social Media , Misinformation , Systematic Review

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Proje Numarası

Proje kapsamında yapılmamıştır.

Sosyal Medyada Aşı Karşıtlığı ve Aşı Tereddütü: Türkiye Bağlamında Sistematik Bir İnceleme

Öz

Aşılama en önemli halk sağlığı müdahalelerinden biridir, ancak aşı tereddüdü ve aşı karşıtı hareketler özellikle sosyal medyada giderek yaygınlaşmaktadır. Bu çalışma, Türkiye'de sosyal medya ve aşı tereddütü arasındaki ilişkiyi inceleyen akademik araştırmaları 2015-2024 yılları arasında yayınlanan çalışmaları kapsayacak şekilde sistematik inceleme yöntemiyle gözden geçirmektedir. Araştırma, X, Facebook, Instagram, YouTube ve Ekşi Sözlük gibi platformlardaki aşı karşıtı anlatılarda kullanılan baskın temaları, argümanları ve iletişim stratejilerini incelemektedir. Bulgular, yanlış bilgilendirme, komplo teorileri ve sağlık otoritelerine güvensizliğin aşı tereddüdünü önemli ölçüde etkilediğini göstermektedir. Ayrıca, aşı karşıtı hesaplar, viral hashtag'ler ve koordineli kampanyalar da dahil olmak üzere etkileşim stratejileri yoluyla mesajlarını güçlendirmek için sosyal medyayı sıklıkla kullanmaktadır. Sistematik inceleme altı ana temayı tanımlamaktadır: aşı karşıtı hesapların özellikleri, sosyal medya ve aşı karşıtlığı arasındaki ilişki, yayılan komplo teorileri, aşı karşıtı içerik ve iddialar, COVID-19 aşılarına yönelik duygular ve aşı tartışmalarındaki kilit aktörler. Çalışma, aşı konusundaki yanlış bilgilerle mücadele etmek için disiplinler arası araştırmalara duyulan acil ihtiyacı vurgulamakta ve dijital sağlık okuryazarlığının geliştirilmesi, aşı yanlısı mesajlar için sosyal medyadan yararlanılması ve yapay zeka destekli içerik moderasyonunun uygulanması gibi stratejiler önermektedir. Aşı tereddütlerinin giderilmesi, sağlık yetkililerine olan güveni artırırken yanlış bilgilendirmeye karşı koyan kapsamlı bir iletişim yaklaşımı gerektirmektedir. Bu çalışma, çevrimiçi aşı karşıtı söylemle ilişkili halk sağlığı risklerini azaltmaya yönelik gelecekteki araştırma ve politika önerileri için bir temel oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aşı Tereddüdü , Aşı Karşıtlığı , Sosyal Medya , Yanlış Bilgi , Sistematik İnceleme

Proje Numarası

Proje kapsamında yapılmamıştır.

Kaynakça

• Akar, B. & Karan, M. (2024). Aşı tereddütü, sağlık kaygısı ve sağlık okuryazarlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, (12), 267-294, https://doi.org/10.56676/kiad.1439426
• Ardıç Çobaner, A., Kılınç Özüölmez, P., & Alkan, N. (2022). Construction of moral panic on Twitter about giving children covid-19 vaccines: The example of “#DenekDegilBebek”. Erciyes İletişim Dergisi, 9(2), 587-607, https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.1076621
• Aygün, I., Kaya, B., & Kaya, M. (2022). Aspect based Twitter sentiment analysis on vaccination and vaccine types in covid-19 pandemic with deep learning. IEEE J Biomed Health Inform, 26(5), 2360-2369, 10.1109/JBHI.2021.3133103
• Aytekin, Ç., Gulmammadzada, U., & Aghayev, H. (2023). Covid-19 aşı karşıtlığı tutumunda çok yüksek etkileşime sahip trollerin ortak özelliklerini belirlemeye ilişkin bir araştırma. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, (42), 19-38, https://doi.org/10.17829/turcom.1121642
• Balcı Aydoğan, B., & Abuşoğlu, H. Ö. (2022). Toplumsal muhalefet aracı Twitter’da aşı karşıtlığı örneği: “#haddibilazizsancar”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(4), 2043-2059, https://doi.org/10.21547/jss.1085707
• Bekis Bozkurt, H. (2018). Aşı eddine genel bir bakış ve literatürün gözden geçirilmesi. Kafkas Tıp Bilimleri Dergisi, 8(1), 71-76, https://doi.org/10.5505/kjms.2018.12754
• Bilişli, Y. (2022). YouTube videolarında covid-19 aşısı ve infodemi. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, (9), 179-203, https://doi.org/10.56676/kiad.1088518
• Briner, R. B., & Denyer, D. (2012). Systematic review and evidence synthesis as a practice and scholarship tool. In D. Rousseau (Eds.), The Oxford Handbook of Evidence- Based Management: Companies, Classrooms and Research, (pp.112-129). Oxford University Press,
• Burki, T. (2020). The online anti-vaccine movement in the age of covid-19. The Lancet Digital Health, 2(10), 504-505, 10.1016/S2589-7500(20)30227-2
• Cascini, F., Pantovic, A., Al-Ajlouni, Y. A., Failla, G., Puleo, V., Melnyk, A., Lontona, A., & Ricciardi, W. (2022). Social media and attitudes towards a covid-19 vaccination: A systematic review of the literature. EClinicalMedicine, 48, 1-44, https://doi.org/10.1016/j. eclinm.2022.101454
• Chandra, R., Sonawane, J., & Lande, J. (2024). An analysis of vaccine related sentiments on Twitter (X) from development to deployment of covid-19 vaccines. Big Data Cogn. Comput. 8(12), 1-28, https://doi.org/10.3390/bdcc8120186
• Çakır, E. (2022). Aktör ağ teorisi bağlamında covid-19 aşı karşıtlığı propagandasının sosyal ağ analizi (Unpublished Doctoral Thesis). Marmara Üniversitesi.
• Çılgın, C., Gökçen, H., & Gökşen, Y. (2022). Twitter’da covid-19 aşılarına karşı kamu duyarlılığının çoğunluk oylama sınıflandırıcısı temelli makine öğrenmesi ile duygu analizi. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 38(2), 1093-1104, https://doi.org/10.17341/gazimmfd.1030198
• Demirhan, K. & Başçoban, A. E. (2021). Covid-19 salgınında aşı karşıtlarının Twitter’da #aşıolmayacağım etiketi altında yaptığı paylaşımların kamu sağlığı politikaları bağlamında analizi. Yeni Medya, (11), 102-115.
• Diresta, R. (2018). Of virality and viruses: the anti-vaccine movement and social media. NAPSNet Special Reports, 8.
• Durmaz, N. & Hengirmen, E. (2022). The dramatic increase in anti vaccine discourses during the covid-19 pandemic: A social network analysis of Twitter. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 18(1), 1-13, https://10.1080/21645515.2021.2025008
• Durmaz, N., Suman, M., Ersoy, M., & Örün, E. (2022). Parents attitudes toward childhood vaccines and covid-19 vaccines in a Turkish pediatric outpatient population. Vaccines, 10(11), 1-13, https://doi.org/10.3390/vaccines10111958
• Ertem, S. & Özbay, E. (2024). Detection of covid-19 anti-vaccination from Twitter data using deep learning and feature selection approaches. Firat University Journal of Experimental and Computational Engineering, 3(2), 116-133, https://doi.org/10.62520/fujece.1443753
• Eslen-Ziya, H. & Pehlivanlı, E. (2022). The search for alternative knowledge in the post-truth era: Anti-vaccine mobilization during the COVID-19 pandemic in Türkiye. Cogent Social Sciences, 8(1), 1-18, https://doi.org/10.1080/23311886.2022.2130213
• Gökaliler, E. & Alikılıç, Ö. (2024). Unraveling the hesitancy: Analyzing conspiracy theories about the covid-19 vaccine through ‘Twitter ‘. Etkileşim, (13), 64-84, https://doi.org/10.32739/etkilesim.2024.7.13.241
• Gülarslan Değer, K. (2022). Koronavirüs pandemi döneminde aşı karşıtlığı sosyal medya ve komplo teorileri. İletişim Kuram Ve Araştırma Dergisi, (58), 123-138, https://doi.org/10.47998/ikad.1070190
• Gür, Emel, (2019). Aşı kararsızlığı – aşı reddi. Türk Pediatri Arşivi, 54(1), 1-2.
• İrak, H. (2022). Post-Truth çağda dijital dezenformasyon: Covid-19 aşı karşıtı haberler üzerine bir inceleme. Ahi Evran Akademi (AEA), 3(1), 115-129.
• Kar, A., Kaya, M., Saygılı, Z., & Dağdelen, M. (2024). Sosyal medyaya güven ile aşı tereddüdü arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Uluslararası Sağlık Yönetimi Ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 10(1), 51-62.
• Kaya, S. (2022). Post-Truth çağında covid-19 aşısı üzerinden sosyal medyadaki kamusal komplo teorisi üretiminin incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(1), 279-290, https://doi.org/10.18069/firatsbed.995633
• Kınay, K. & Atalay, G. E. (2021). Sosyal medyada trol hesaplar ve algı yönetimi: Covid-19 sürecinde Twitter’da aşı karşıtlığı. Medya Ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, 3(2), 56-63, https://doi.org/10.29228/mekcad.11
• Konukman, E. A. (2024). İnfodemi ve aşı karşıtlığı: Covid-19 salgın krizi iletişim sürecine dair bir inceleme. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, 6(1), 223-240, https://doi.org/10.53281/kritik.1476004
• Kuş, O. (2022). Kovid-19 hakkında komplo teorisi içeren dijital içeriklerin biçimsel özellikleri ve yayılım düzeyleri arasındaki ilişkiye yönelik bir analiz. TRT Akademi, 7(14), 8-27, https://doi.org/10.37679/trta.1013649
• Küçükali, H., Ataç, Ö., Palteki, A. S., Tokaç, A. Z., & Hayran, O. (2022). Vaccine hesitancy and anti-vaccination attitudes during the start of covid-19 vaccination program: A content analysis on Twitter data. Vaccines. 10(2), 1-17, https://10.3390/vaccines10020161
• Lame G. (2019). Systematic literature reviews: An introduction. Proceedings of the Design Society: International Conference on Engineering Design. 1(1), 1633-1642, https://10.1017/dsi.2019.169
• Limaye, R. J., Holroyd, T. A., Blunt, M., Jamison, A. F., Sauer, M., Weeks, R., Wahl, B., Christenson, K., Smith, C., Minchin, J., & Gellin, B. (2021). Social media strategies to affect vaccine acceptance: a systematic literature review. Expert Review of Vaccines, https://10.1080/14760584.2021.1949292
• Liz, V. (2008). Systematic reviewing: social research update. http://sru. soc.surrey.ac.uk/SRU54.pdf
• Madsar, S. (2021). Sosyal Medya ve post-truth ilişkisi: Covid-19 aşı haberleri üzerine bir inceleme. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, (7), 48-63.
• Mansur, F. & Bıyık, E. (2022). Sosyal pazarlama aracı olarak kullanılan dijital medyanın, covid-19 aşısına yönelik bireysel tutumlara etkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 257-278, https://doi.org/10.18037/ausbd.1095162
• Mermer. G, & Özsezer, G. (2022). Discussions about covid-19 vaccination on Twitter in Türkiye: Sentiment analysis. Disaster Med Public Health Prep. 17(266), 1–8, https://doi.org/10.1017/dmp.2022.229
• Narmanlı, D. (2022). Aşı kararsızlığı bağlamında aşı tartışmaları: Twitter’da kovid-19 örneği. TRT Akademi, 7(14), 28-57, https://doi.org/10.37679/trta.1013435
• Nightingale, A. (2009). A guide to systematic literature reviews. Determining Surgical Efficacy, 27(9), 381-384, https://doi.org/10.1016/j.mpsur.2009.07.005
• Ortiz-Sanchez, E., Velando-Soriano, A., Pradas-Hernandez, L., Vargas-Roman, K., Gomez-Urquiza, J. L., Canadas De la Fuente, G., & Albendin-Garcia, L. (2020). Analysis of the anti-vaccine movement in social networks: A systematic review. Enviromental Research and Public Health, 17(15), 1-17, https://doi.org/10.3390/ijerph17155394 Özdora Aksak, E., Dikmen, E. Ş., & Kılıç, N. P. (2023). Managing pandemic communication online: Turkish Ministry of Health's digital communication strategies during covid-19. International Journal of Communication, 17, 1551-1572.
• Özmen, S. & Aksoy, N. (2022). Covid-19 aşı okuryazarlığı ve aşı tereddütü düzeylerinin incelenmesi: Üniversite öğrencileri üzerinde uygulama örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(2), 550 – 558, https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1097680
• Parlak, M. E. & Ener, D. (2022). Anti-vaccination and covid-19 vaccine hesitancy among adolescents. Med Records. 4(3), 258-265, https://10.37990/medr.1070296
• Porsuk, A. Ö. & Cerit, Ç. (2021). Sosyal medyada covid-19 aşısı tartışmaları: Ekşi Sözlük örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 24(2), 347-360.
• Puri, N., Coomes, E. A., Haghbayan, H., & Gunaratne, K. (2020). Social media and vaccine hesitancy: new updates for the era of covid-19 and globalized infectious diseases. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 16(11), 2586-2593, https://10.1080/21645515.2020.1780846
• Şahin, H. (2022). Türkiye’de covid-19 aşısı karşıtlığının nedenleri: Twitter örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 579-593, http://dx.doi.org/10.18506/anemon.1055054
• Şirzad, N. (2022). Kovid-19 sürecinde aşı kararsızlığı: Aşı karşıtı tweetlere ilişkin bir analiz. TRT Akademi, 7(14), 58-81, https://doi.org/10.37679/trta.1010334
• Taşçı, Ö. & Gökler, M. E. (2021). Aşı karşıtlarının sosyal medya platformlarındaki paylaşımlarının incelenmesi: Instagram örneği. Medical Research Reports, 4(2), 22-30.
• Tekin, H. H., Karip, S., & Tekin, M. (2022). 18 yaş üstü vatandaşların covid-19 aşı karşıtlığı nedenlerinin incelenmesi. Journal of Mehmet Akif Ersoy University Economics and Administrative Sciences Faculty, 9(3), 2121-2138, https://doi.org/10.30798/makuiibf.1097720
• T.C Sağlık Bakanlığı, (2021). Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2019 Haber Bülteni https://www.saglik.gov.tr/TR-84930/saglik-istatistikleri-yilliklari.html
• Tılıç, L. D. & Uz Özcan, H. (202). An analysis on the anti-vaccination movement in Turkish digital platforms: Ekşi Sözlük and Facebook. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 6(1), 1-10.
• Troiano, G. & Nardi, A. (2021). Vaccine hesitancy in the era of covid-19. Public Health, (194): 245-251, https://10.1016/j.puhe.2021.02.025
• Tuzcu, Ö. & Şahin, H. (2022). Komplo teorileri bağlamında covid-19 aşı kararsızlığı ve aşı karşıtlığı. Sosyoloji Dergisi, 43, 95-123.
• Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146-1151, https://10.1126/science.aap9559
• Utanır-Altay, S. (2022). Aşı karşıtlığına iletişimsel bir yaklaşım: Türkiye'de aşı karşıtı instagram hesapları örnekleri üzerine bir inceleme (Unpublished Doctoral Thesis). Ankara Üniversitesi
• Yelsiz, M. & Çalışkan Söylemez, Ş. (2023). İnfodemi: Covid-19 aşıları hakkındaki paylaşımların aşı karşıtlığı perspektifinden değerlendirilmesi. SDÜ Sağlık Yönetimi Dergisi, 5(1), 52-72.
• Yıldız G. N., Kaya, A., Çiftçi, B., Yıldız, Ö., & Körkoca, H. A. (2023). Study of health literacy and social media use of the students on vaccine preferences during covid-19 pandemic in Türkiye. Indian Journal Public Health, 67(3), 387-392, https://10.4103/ijph.ijph_1641_22. PMID: 37929380
• Yıldız, T. (2023). Sosyal medyada covid-19 sürecinde aşı ve maske karşıtlığı söylemi: Twitter örneği (Unpublished Master Thesis). İstanbul Aydın Üniversitesi
• Yılmaz, G. & Bilen, M. (2022). Sensemaking in a networked world: Covid-19 vaccine hesitancy in Türkiye, Communication Studies, 73(4), 347-363, https://10.1080/10510974.2022.2097285
• Yorulmaz, D. S. & Karadeniz, H. (2022). Vaccination refusal debate on social media in Türkiye: A content analysis of the comments on Instagram blogs. Iranian Journal of Public Health, 51(3), 615-623, https://10.18502/ijph.v51i3.8938
• Wawrzuta, D., Klejdysz, J., Jaworski, M., Gotlib, J., & Panczyk, M. (2022). Attitudes toward covid-19 vaccination on social media: A cross-platform analysis. Vaccines, 10(8), 1-13, https://doi.org/ 10.3390/vaccines10081190
• Wilson, S. L. & Wiysonge, C. (2020). Social media and vaccine hesitancy. BMJ Global Health, 5(10), 1-7, https://10.1136/bmjgh-2020-004206
• World Health Organization, (2015). Vaccine hesitancy: A growing challenge for immunization programmes. https://www.who.int/news/item/18-08-2015-vaccine-hesitancy-a-growing-challenge-for-immunization-programmes